Muszyna

Szablon:POL miasto infobox Muszyna – miasto w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Muszyna. Muszyna posiada status miejscowości uzdrowiskowej z licznymi odwiertami i rozlewniami wód mineralnych.

Miasto biskupstwa krakowskiego w powiecie sądeckim w województwie krakowskim w końcu XVI wieku.

Położenie geograficzne

Muszyna położona jest w dolinie rzeki Poprad i dwóch jej dopływów: potoków Szczawnik i Muszynka, na wysokości około 450 m n.p.m. Leży przy granicy ze Słowacją (ok. 5 km) oraz w odległości około 11 km od Krynicy-Zdroju. W okolicach miasta znajduje się Popradzki Park Krajobrazowy – jeden z największych w Polsce.

Historia

Ruiny Zamku Starostów Muszyńskich

Powstanie i rozwój Muszyny związane są z pobliskim pograniczem oraz z przebiegającym wzdłuż doliny Popradu starym szlakiem handlowym zwanym „węgierskim”. Pierwszą wzmiankę o tej osadzie spotykamy w akcie nadania z 1209 roku, w którym król węgierski Andrzej II zezwala na pobieranie cła nad rzeką Poprad koło Muszyny proboszczowi Adolfowi ze spiskiej kapituły św. Marcina. W tym czasie osada należała do rodu Niegowickich herbu Półkozic.

Nazwa Muszyna przypuszczalnie pochodzi od potoków, nad którymi było położone miasto. Wilgoć sprawia, że brzegi potoków, jak i rzeczne kamienie porastają mchami. Łacińskie słowo musci – „mchy”, a być może jego odpowiednik w języku wołoskim (por. rum. muschi), dały nazwę zarówno Muszynie, jak i położonej nad tym samym potokiem wiosce Muszynce. Inne hipotezy wywodzą nazwę tej miejscowości od przydomka biskupa krakowskiego Jana Muskaty.

Rynek w Muszynie- pierzeja pn-zach.

W 1288 miejscowość zostaje zapisana w testamencie przez Wysza, scholastyka kapituły krakowskiej, biskupom krakowskim. W XIV w. król Władysław Łokietek na skutek zatargu z biskupem Muskatą przyłączył te ziemie do królewszczyzny. Przez następnych 80 lat posiadali je kolejni władcy Polski. Muszyna prawa miejskie otrzymała w 1356 od Kazimierza Wielkiego.

30 lipca 1391 roku król Władysław Jagiełło, chcąc sobie zjednać duchowieństwo, darowuje powtórnie tzw. klucz muszyński (dwa miasta i 35 wsi) biskupstwu krakowskiemu. Odtąd ziemie te były traktowane jako samodzielne jednostki administracyjne z własną administracją, wojskiem (piechotą zwaną harnikami) i sądownictwem. Z rego powodu obszar ten nazywany był Państwem Muszyńskim. W imieniu biskupów rządy sprawowali starostowie, z których najbardziej znany był Stanisław Kępiński, przyjaciel Jana Kochanowskiego, który imię jego utrwalił po wsze czasy we fraszce Do starosty muszyńskiego.

W XV w. nastąpił nagły napływ Wołochów i Rusinów z Zakarpacia i Rumunii (tzw. kolonizacja wołoska). Ludność ta, z czasem nazwana Łemkami, osiedlana była na prawie wołoskim. Byli oni wyznania prawosławnego, czego widocznym śladem są zachowane cerkwie.

W okolicach Muszyny aktywnie działali podczas powstania konfederaci barscy. Po śmierci marszałka konfederatów Jakuba Bronickiego, 17 kwietnia 1769 w Muszynie wybrano Ignacego Potockiego, starostę kaniowskiego, Marszałkiem Konfederacji Ziemi Sanockiej. Po przejściu jego z marszałkostwa sanockiego na marszałka lwowskiego, na sejmiku w Sanoku 13 listopada 1769. Marszałkiem Konfederacji Ziemi Sanockiej wybrano Filipa Radzimińskiego – starostę dmitrowskiego.

Muszyna wraz z kluczem pozostawała własnością biskupstwa krakowskiego do 1781 r., a po rozbiorach przeszła na rzecz skarbu austriackiego. Mimo że zaborca pozostawił istniejące instytucje, z czasem miejscowość zaczęła podupadać. Do 1914 linia kolejowa oraz przejście graniczne pomiędzy Galicją a Królestwem Węgierskim.

W latach 1975–1998 miasto leżało w województwie nowosądeckim.

Demografia

Ludność według spisów powszechnych.

Budynki mieszkalne Rok 1900 1921 1931 2002 Liczba 433 450 566 843

Zwierzęta hodowlane w 1900 roku Zwierzęta Konie Bydło Owce Świnie Liczba 82 830 246 216

• Piramida wieku mieszkańców Muszyny w 2014 roku .

Zabytki

Kościół parafialny pw. św. Józefa w Muszynie

• Ruiny zamku starostów Państwa Muszyńskiego z XIV w.
• Podzamkowy zespół dworski XVIII/XIX w.: dwór starostów, zajazd z XIX w. (obecnie Muzeum Regionalne PTTK) Państwa Muszyńskiego, kordegarda
• Barokowy kościół obronny pw. św. Józefa z XVII w. z rzeźbami gotyckimi
• Kapliczki św. Jana Nepomucena i św. Floriana na Rynku z przełomu XVII/XIX w.
• Cmentarz Żydowski
• Zabytkowy zespół domów mieszczańskich z XIX/XX w. – ul. Kościelna

Uzdrowisko

W latach 20. XX w. Muszyna w wyniku starań burmistrza Antoniego Jurczaka i dr Seweryna Mściwujewskiego stała się uzdrowiskiem. W 1930 została przyjęta do Związku Uzdrowisk Polskich. W 1932 dokonano odwiertu dwóch pierwszych źródeł mineralnych Antoni (imię burmistrza Jurczaka) i Wanda (imię żony dr. Mściwujewskiego).

Wybuch wojny w 1939 r. i okupacja spowodowały całkowitą dewastację urządzeń uzdrowiskowych. Po okupacji wraz z ustaniem walk zaczęła następować normalizacja. W 1958 r. w Muszynie wznowiono działalność o charakterze uzdrowiskowym. W uzdrowisku leczy się choroby układu oddechowego i układu pokarmowego.

Zasoby leczniczych wód mineralnych są głównym bogactwem Muszyny. Zawierają niezbędne człowiekowi biopierwiastki jak magnez, wapń, sód, potas, żelazo, selen czy lit. Muszyna spełnia warunki prowadzenia leczenia uzdrowiskowego chorób układu oddechowego i przewodu pokarmowego.

Kultura i turystyka

Aktywne formy wypoczynku w Muszynie

Baseny

Wyciągi narciarskie

Lodowisko

Spływ doliną Popradu

W mieście odbywają się następujące cykliczne imprezy:

• Festyn Nad Popradem
• Noc Świętojańska nad Popradem
• Święto Wód Mineralnych
• Jesień Popradzka

Uzdrowisko muszyńskie oferuje turystom możliwość pobytu w sanatoriach, zakładach przyrodoleczniczch, pensjonatach i licznych domach wypoczynkowych. Niewątpliwą atrakcją jest możliwość bezpłatnego korzystania z ogólnodostępnych pijalni wód mineralnych oraz z sezonowych punktów czerpalnych wód mineralnych. Poza tymi atrakcjami w Muszynie znajduje się kompleks basenów oraz lodowisko. W dzielnicy uzdrowiskowej Zapopradzie znajduje się kompleks parkowy z ogrodami sensorycznymi oraz nowym placem zabaw.

Na terenie miasta w bezpośrednim sąsiedztwie miejscowości Milik znajduje się rezerwat lipowy „Obrożyska” o powierzchni 100,38 ha, utworzony w 1957 r.

W 2008 r. Muszyna została połączona systemem 10 wyciągów narciarskich z ośrodkiem w Wierchomli Małej.

Szlaki turystyczne (piesze)

• Muszyna – Złockie – Jaworzyna (1114 m n.p.m.) – Krynica-Zdrój – Huzary (864 m n.p.m.) – Mochnaczka Niżna – Lackowa (997 m n.p.m.) – Wysowa-Zdrój (Szlak Wincentego Pola)
• Muszynka – Rezerwat przyrody Okopy Konfederackie – Wojkowa – Muszyna – Szczawnik – Pusta Wielka (1061 m n.p.m.) – Żegiestów

Trasy rowerowe

• Turystyczna Pętla Muszyńska

Sport

Bank BPS Muszynianka Fakro (poprzednio MKS Muszynianka Muszyna), 2013 r.

Kluby sportowe:

• Bank BPS Muszynianka Fakro (poprzednio MKS Muszynianka Muszyna) – siatkówka kobiet, ekstraklasa (obecnie pod nazwą OrlenLiga) (klub osiągnął Mistrzostwo Polski w sezonach 2005/06, 2007/08, 2008/09, 2010/11, ponadto od 2007 nieprzerwanie zajmuje miejsca na podium krajowych rozgrywek),
• Poprad Muszyna – piłka nożna, III liga

Współpraca międzynarodowa

Figury świętych i błogosławionych na murach kościoła pw. św. Józefa

Karolina Kózka

Maksymilian Maria Kolbe

Maria Ledóchowska

Szymon z Lipnicy

Jadwiga Andegaweńska

Andrzej Świerad

Święta Kinga

Stanisław ze Szczepanowa

Miasta partnerskie:

• Sulin
• Bardejów

Znane osoby pochodzące z Muszyny

• Jerzy Roland – aktor
• Henryk Szost – maratończyk
• Adam Ziemianin – poeta

Zobacz też

• Cmentarz wojenny nr 345 – Muszyna
• Cmentarz żydowski w Muszynie
• Bank Spółdzielczy Muszyna-Krynica Zdrój
• Parafia bł. Marii Teresy Ledóchowskiej w Muszynie
• Byłe przejście graniczne Muszyna - Plaveč
• Byłe przejście graniczne Muszyna - Legnava
• Sądecczyzna

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Urzędu Miasta
• Muszyna (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 817 .

Panorama Muszyny z góry Baszty