Muzeum Więzienia Pawiak

Muzeum Więzienia Pawiak
	Oddział Muzeum Niepodległości
	; Wejście do muzeum
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Dzielna 24/26; 00-162 Warszawa
Data założenia	28 listopada 1965
Dyrektor	Joanna Gierczyńska
	Położenie na mapie Warszawy Muzeum Więzienia Pawiak
	Położenie na mapie Polski Muzeum Więzienia Pawiak
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Muzeum Więzienia Pawiak
	52°14′46″N 20°59′27″E/52,246111 20,990833
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Muzeum Więzienia Pawiak – muzeum znajdujące się przy ul. Dzielnej 24/26 w Warszawie, oddział Muzeum Niepodległości. Upamiętnia działalność więzienia Pawiak w czasie okupacji niemieckiej w latach 1939–1944^[1]^[2].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Muzeum Więzienia Pawiak powstało z inicjatywy i przy współudziale byłych więźniów politycznych Pawiaka. Całość założenia architektonicznego zaprojektowali Romuald Gutt i Mieczysław Mołdawa. Placówka została otwarta 28 listopada 1965^[3].

Budynek Muzeum wzniesiono na ocalałych fundamentach podziemnych kazamat VII i VIII oddziału więzienia wysadzonego przez Niemców w sierpniu 1944 roku. Wysokość oryginalnych ścian w zrekonstruowanych celach wynosi 1,1 – 1,5 m. Podczas budowy wykorzystano większość znalezionych w czasie odgruzowywania obiektu krat, zawiasów, zamków i okuć oraz zabezpieczono wydobyte z ruin dokumenty, elementy wyposażenia i przedmioty używane przez więźniów.

W skład zespołu pomnikowego Muzeum Więzienia Pawiak wchodzą ponadto: filar stanowiący fragment bramy wjazdowej, pomnik Drzewa Pawiackiego – brązowa kopia wiązu, świadka historii – na którym rodziny ofiar od 1945 roku umieszczały tabliczki epitafijne, betonowy mur z blokami piaskowca okalający teren Muzeum, z symbolicznymi rzeźbami projektu Tadeusza Łodziany i Stanisława Słoniny, a także dziedziniec więzienny z pomnikiem – obeliskiem autorstwa Zofii Pociłowskiej.

Na zrekonstruowanym dziedzińcu specjalnie oznaczono za pomocą marmurowych płyt punkty szczególne – zejście do kostnicy od strony ul. Dzielnej, miejsce gdzie na hałdzie gorącego żużlu i popiołu z pieców centralnego ogrzewania oprawcy kazali się czołgać więźniom, oraz miejsce wagi węglowej, na której 6 grudnia 1943 r. publicznie powieszono trzech więźniów za próbę ucieczki.

O deportacjach do obozów przypominają postawione w ostatnich latach na dziedzińcu zewnętrznym przez byłych więźniów tablice upamiętniające.

Po drugiej stronie obecnej alei Jana Pawła II przecinającej dawne tereny więzienia znajduje się, w miejscu gmachu więzienia kobiecego Serbii, płyta upamiętniająca męstwo i cierpienia więźniarek^[4].

W ramach edukacji historycznej Muzeum organizuje:

w rocznicę akcji pod Arsenałem 26 marca spotkania z harcerzami uczestnikami ogólnopolskiej akcji Arsenał.
w drugiej połowie września, od paru lat odbywają się Dni pamięci Pawiaka adresowane głównie do młodego pokolenia. Można wysłuchać wykładów znanych historyków, uczestniczyć w lekcjach muzealnych wzbogaconych o programy historyczno-literackie w wykonaniu aktorów scen warszawskich, brać udział w warsztatach przedmiotowo – metodycznych związanych z dziejami Pawiaka i Polskiego Państwa Podziemnego.

Ważnym elementem warsztatu badawczego Muzeum są kartoteki tematyczne i osobowe dotyczące całego okresu funkcjonowania więzienia. Szczególną wagę przywiązujemy do stale powiększającej się kartoteki więźniów z lat 1939-1944 r., użytecznej nie tylko dla historyków – badaczy, ale także dla byłych więźniów (m.in. w ich staraniach o odszkodowania). Kartoteka osobowa jest odtworzona w około 50% (oryginalna dokumentacja więzienna Pawiaka tego okresu została przez Niemców zniszczona).

Od 1990 roku Muzeum Więzienia Pawiak wraz z filią – Mauzoleum Walki i Męczeństwa w al. Szucha 25 – jest oddziałem Muzeum Niepodległości w Warszawie^[5].