Naczelny Komitet Narodowy




Naczelny Komitet Narodowy – reprezentacja polityczna Polaków w Galicji, powstała 16 sierpnia 1914 w Krakowie, w wyniku porozumienia wszystkich polskich środowisk politycznych zaboru austriackiego: konserwatystów, demokratów, narodowych demokratów, postępowców, ludowców i socjalistów. Popierał rozwiązanie sprawy polskiej podczas I wojny światowej w oparciu o Austro-Węgry – był rzecznikiem trializmu, czyli przekształcenia monarchii habsburskiej w trzyczłonowe państwo Austro-Węgry-Polskie. Polską część monarchii miano utworzyć z połączenia Galicji z Królestwem Polskim. Na czele NKN stanął Juliusz Leo. Kolejni prezesami organizacji byli Władysław Leopold Jaworski, Leon Biliński.
Historia[edytuj | edytuj kod]
NKN powstał z połączenia Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych i lwowskiego Centralnego Komitetu Narodowego. Organizację poparli konserwatyści krakowscy, Stronnictwo Postępowo-Demokratyczne[1], Stronnictwo Ludowe i Unia Stronnictw Niepodległościowych.
Departament Prasy NKN-u wydawał m.in. Wiadomości Polskie.
Polityka NKN była proaustriacka i od początku zmierzała w kierunku utworzenia monarchii trialistycznej: Austro-Węgiersko-Polskiej. Z inicjatywy NKN były tworzone Legiony Polskie u boku armii austriackiej. Polityka władz austriackich, pomimo przychylności cesarza Franciszka Józefa dla takiej koncepcji, była powstrzymywana przez Cesarstwo Niemieckie, odgrywające w sojuszu z Austro-Węgrami rolę dominującą i niechcące dopuścić do zjednoczenia ziem polskich zaboru rosyjskiego i austriackiego pod berłem Habsburga. Dla Berlina było to niepożądane ze względu na znaczące wzmocnienie pozycji Austrii i realne zagrożenie polską irredentą wobec ziem polskich zaboru pruskiego.
Poleceniom NKN-u nie podporządkował się Józef Piłsudski, który 5 września 1914, utworzył związaną z Niemcami krótkotrwałą Polską Organizację Narodową.
Organizację opuścili także działacze reprezentujący nurt endecki, nie zgadzający się z treścią roty przysięgi składanej przez Legiony, zbyt mało akcentującej polski, narodowy charakter wojska.
W NKN istniały dwie sekcje: krakowska, na czele której stał Władysław Leopold Jaworski, oraz lwowska, na czele której stał Tadeusz Cieński. Departamentem wojskowym NKN kierował płk Władysław Sikorski, reprezentujący stanowisko proaustriackie. W 1915 r. doszło do konfliktu pomiędzy Sikorskim i Piłsudskim, który sprzeciwiał się dalszemu werbunkowi do Legionów wobec dwuznacznego stanowiska władz austriackich w sprawie polskiej.
W następnych latach doszło do upadku znaczenia NKN, które stopniowo traciło poparcie od coraz większej ilości frakcji.
W związku z powołaniem Rady Regencyjnej, jako organu władzy zwierzchniej Królestwa Polskiego, zadeklarowano rozwiązanie NKN. Niemniej jednak jeszcze 1 stycznia 1918 r. Rada Ministrów Królestwa Polskiego zawarła z tą organizacją porozumienie o przekazaniu na rzecz jej Departamentu Stanu zagranicznych biur informacyjnych, zorganizowanych przez NKN[2].
Struktura[edytuj | edytuj kod]
Przewodniczącym NKN został Prezes Koła Polskiego Juliusz Leo[3], NKN dzielił się na dwie autonomiczne sekcje: wschodnią z siedzibą we Lwowie i zachodnią z siedzibą w Krakowie. Każda z tych z nich miała sprawować funkcje w pełnym zakresie NKN. Sprawy dotyczące ogólnego kierownictwa zastrzeżone były Komitetowi Wykonawczemu. NKN składał się z 20 członków rzeczywistych i takiej samej liczby ich zastępców.
Sekcja Wschodnia NKN[edytuj | edytuj kod]
- Tadeusz Cieński (Centrum Konserwatywne), wiceprezes
- Aleksander Skarbek (Narodowa Demokracja), kierownik Departamentu Wojskowego
- Artur Hausner (socjaldemokracja), zastępca kierownika Departamentu Wojskowego
- Ludomił German (demokraci), kierownik Departamentu Skarbowego
- Stanisław Kasznica (Centrum Konserwatywne), kierownik Departamentu Organizacyjnego
- ks. Witold Czartoryski (Centrum Konserwatywne)
- Józef Hudec (socjaldemokracja)
- Józef Neumann (stronnictwo mieszczańskie lwowskie)
- hr. Leon Jan Piniński (konserwatyści podolscy)
- Hipolit Śliwiński (postępowi demokraci)
- ks. Andrzej Lubomirski (konserwatyści podolscy)
- Władysław Stesłowicz (demokraci)
- Edmund Riedl (stronnictwo mieszczańskie lwowskie)
- Aleksander Vogel (konserwatyści podolscy)
- Stanisław Głąbiński (Narodowa Demokracja)
- Stanisław Grabski (Narodowa Demokracja)
- hr. Stanisław Badeni (konserwatyści krakowscy)
- ks. Józef Zajchowski (Chrześcijańska Demokracja)
Sekcja Zachodnia NKN[edytuj | edytuj kod]
- Władysław Leopold Jaworski (konserwatyści krakowscy), przewodniczący Prezydium SZ NKN
- Ignacy Daszyński (socjaldemokracja), zastępca przewodniczącego Prezydium SZ NKN
- Wincenty Witos (ludowcy), zastępca przewodniczącego Prezydium SZ NKN
- Konstanty Srokowski (demokraci), sekretarz generalny Prezydium SZ NKN[4]
- Jan Rozwadowski (Narodowa Demokracja), sekretarz generalny Prezydium SZ NKN
- Władysław Sikorski (postępowi demokraci), Departament Wojskowy
- Stefan Surzycki (centrum Konserwatywne), zastępca Sikorskiego w Departamencie Wojskowym
- Stanisław Stroński (Centrum Konserwatywne), Departament Organizacyjny
- Zygmunt Marek (socjaliści), zastępca Strońskiego w Departamencie Organizacyjnym
- Tadeusz Starzewski (konserwatyści krakowscy), Departament Skarbowy
- Jan Kanty Federowicz (demokraci), zastępca Starzewskiego w Departamencie Skarbowym
- Jan Dąbski (ludowcy)
- Szymon Przybyło (ludowcy, grupa Stapińskiego)
- Ignacy Steinhaus (konserwatyści krakowscy)
- Zdzisław Tarnowski (konserwatyści krakowscy)
- Bolesław Wicherkiewicz (Chrześcijańska Demokracja)
- Andrzej Średniawski (ludowcy)
- Tadeusz Starzewski (konserwatyści krakowscy)
- Franciszek Wójcik (ludowcy, grupa Stapińskiego)
- Roman Krogulski (demokraci)
- Józef Sare (demokraci)
- Stefan Surzycki (Centrum Konserwatywne)
- Władysław Długosz (ludowcy)[5]
Organizacja[edytuj | edytuj kod]
- Departament Wojskowy: Biuro Werbunkowe, Biuro Prasowe, Biuro Prezydialne, Oddział Wywiadowczy[6] – z siedzibą w Piotrkowie
- Departament Skarbowy
- Departament Opieki – z siedzibą w Krakowie
- Departament Organizacyjny
- przedstawicielstwa zagraniczne
- centralne biuro wydawnictw
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Eugeniusz Romer, Pamiętnik Paryski 1918-1919. przypisy Andrzej Garlicki, Ryszard Świętek, t. I Wrocław 2010, s. 33.
- ↑ Damian Szymczak: Między Habsburgami a Hohenzollernami. Rywalizacja niemiecko – austro-węgierska w okresie I wojny światowej a odbudowa państwa polskiego. Kraków: Avalon, 2009, s. 346. ISBN 978-8360448-71-7.
- ↑ Do Narodu Polskiego! Polacy! W Krakowie, dnia 16 sierpnia 1914. Parlamentarne Koło Polskie, [b.n.s.].
- ↑ Dziennik Obwieszczeń Naczelnego Komitetu Narodowego. Sekcya Zachodnia, Kraków 24 sierpnia 1914 roku, rok I, nr 1, s. 3.
- ↑ Konstanty Srokowski, N. K. N.: zarys historji Naczelnego Komitetu Narodowego, Kraków 1923, s. 146–147.
- ↑ dzieje.pl (pol.). W: 11 listopada 1918 – zdjęcia cz. 1 [on-line]. [dostęp 2012-04-01].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Konstanty Srokowski, NKN. Zarys historii Naczelnego Komitetu Narodowego, Kraków 1923 POLONA – wersja zdigitalizowana
- Dokumenty Naczelnego Komitetu Narodowego 1914–1917 Kraków 1917