Najwyższa Izba Kontroli

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Najwyższa Izba Kontroli
Logo
logo Najwyższej Izby Kontroli
Ilustracja
Państwo

 Polska

Data utworzenia

8 lutego 1919

Prezes

Marian Banaś[1]

Wiceprezesi

Małgorzata Motylow
Tadeusz Dziuba

Budżet

277,54 mln zł (2017)[2]

Zatrudnienie

1585 (2017)[3]

Adres
ul. Filtrowa 57, 00-950 Warszawa
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Najwyższa Izba Kontroli”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Najwyższa Izba Kontroli”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Najwyższa Izba Kontroli”
Ziemia52°13′06″N 20°59′57″E/52,218333 20,999167
Strona internetowa
Polska
Godło RP
Ten artykuł jest częścią serii:
Ustrój i polityka
Polski
Portal Polska
Siedziba Najwyższej Izby Kontroli przy alei Jana Chrystiana Szucha 23 w Warszawie. Listopad 1939
Uroczyste posiedzenie Kolegium Najwyższej Izby Kontroli z okazji 95. rocznicy powołania NIK w Sali Kolumnowej w Sejmie (2014)

Najwyższa Izba Kontroli (NIK) – najwyższy organ kontroli Rzeczypospolitej Polskiej, podlegający Sejmowi, działający na zasadach kolegialności. Obecnie pod kierownictwem Mariana Banasia.

Działalnością Najwyższej Izby Kontroli kieruje Prezes NIK. Kadencja Prezesa NIK trwa 6 lat i może być powtórzona jednokrotnie. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli powołuje Sejm za zgodą Senatu.

Zgodnie z Konstytucją Najwyższa Izba Kontroli (NIK) kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności. Izba może również kontrolować z punktu widzenia legalności i gospodarności działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa.

Zgodnie z art. 204 Konstytucji Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi m.in. analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, a także coroczne sprawozdanie ze swojej działalności. Sprawozdanie jest publikowane w formie druku sejmowego. Funkcjonowanie Najwyższej Izby Kontroli reguluje ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz.U. z 2022 r. poz. 623).

Od 1985 siedzibą Najwyższej Izby Kontroli jest budynek przy ul. Filtrowej 57, który od 1938 zajmował Warszawski Urząd Wojewódzki.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwszą polską izbą obrachunkową była Główna Izba Obrachunkowa, utworzona w czasach Księstwa Warszawskiego (1807–1815), która działała w latach 1808–1815. W dobie Królestwa Polskiego (1815–1918) jej funkcję kontynuowała Najwyższa Izba Obrachunkowa, która działała w latach 1816–1866. W 1917 Tymczasowa Rada Stanu Królestwa Polskiego utworzyła Urząd Obrachunkowy, w miejsce którego w 1919 utworzono Najwyższą Izbę Kontroli Państwa[4].

Najwyższa Izba Kontroli została powołana 8 lutego 1919 na mocy dekretu wydanego przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z dnia 7 lutego 1919 roku (Dziennik Praw Państwa Polskiego z 8 lutego 1919 roku, numer 14, pozycja 183).

Reaktywowana w 1949 jako organ niezależny od rządu, w latach 1952–1957 w jej miejsce utworzono Ministerstwo Kontroli Państwowej, przywrócona po 1957.

1919–1935[edytuj | edytuj kod]

Polska odzyskując niepodległość po I wojnie światowej rozpoczęła kształtowanie swojego terytorium oraz organów administracyjnych państwa. Dotyczy to również kontroli, która na podstawie dekretu z 7 II 1919 powołała do życia Najwyższą Izbę Kontroli Państwa. Na jego czele stał Naczelnik Państwa, którym w tamtym okresie był Józef Piłsudski. NIKP zajmowała się:

  • kontrolą rachunków władz cywilnych, wojskowych, zakładów, przedsiębiorstw państwowych, urzędów oraz kontrola rachunków związanych z majątkiem państwowym,
  • kontrolą rachunków zakładów, fundacji, instytucji, funduszów niepaństwowych otrzymujących dotację ze Skarbu Państwa
  • kontrolą rachunków wydatków dochodów majątków i długów wyższych jednostek samorządowych oraz większych miast.

NIKP miał do dyspozycji trzy rodzaje kontroli: Wstępną (związana była w szczególności z inwestycjami państwowymi), Następczą (zwana również represyjna), Formalną (przedstawiają stan faktyczny). W skład NIKP wchodzili: prezes, wiceprezes, radcy. Aparat kontroli podlegał Naczelnikowi, ale miał pewien zawiązek z Sejmem. Do pomocy NIKP powołano 3 Izby terenowe. Ich siedzibami były Warszawa, Kielce, Lwów. W późniejszym czasie dołączyła w Kowlu, Poznaniu i Krakowie.

W 1921 nastąpiły kolejne zmiany związane z kontrolą państwową. Powodem było nadanie nowej konstytucji tzw. Konstytucji Marcowej 17 III 1921. Ustawa z 3 czerwca 1921 o kontroli państwowej, powoływała do istnienia Najwyższą Izbę Kontroli, zastępując tym samym NIKP. Założono, że będzie ona działała kolegialnie, podlegając Prezydentowi RP, jednak pozostając niezależnym od Rządu. NIK działało na podstawie 2 zasad:

  • każdego roku zobowiązana była do uchwalania budżetu na następny rok
  • przedstawienie rządowi sprawozdania z corocznego zamknięcia rachunków państwowych.

W porównaniu do kontroli z 1919 obecna posiadała dwa rodzaje kontroli była to kontrola faktyczna i następcza. Zrezygnowano ze wstępnej, ponieważ wiele osób miało wątpliwości, co do skuteczności działania wstępnego rodzaju kontroli. Skład kontroli państwowej ustalony był w ustawie, która wskazywała, że dzielił się on na: prezesa NIK wraz z dwoma wiceprezesami, NIK, Izby Okręgowe Kontroli.

„Prezes NIK był równorzędny ministrom, aczkolwiek nie wchodził w skład rządu, natomiast mógł zabierać głos na posiedzeniach Sejmu i Senatu, uczestnicząc osobiście lub delegując swych zastępców. Na żądanie Sejmu lub Senatu obowiązany był udzielać informacji lub wyjaśnień. Do uprawnień Prezesa NIK należało coroczne przesyłanie Ministrowi Skarbu preliminarza budżetowego Izby celem włączenia do budżetu państwa”.

NIK dzieliło się na: Kolegium NIK, 4 departamenty, Wydział Personalny.

Kolegium NIK zajmowało się:

  • sprawami związanymi z odwołaniem od orzeczeń Departamentów i Izb Okręgowych
  • zamknięciem rachunków rok ubiegły
  • sprawozdaniami związanymi z uwagami do budżetu
  • ustalaniem zasad kontroli oraz rachunkowych i kasowych przepisów
  • sprawy do rozstrzygnięcia powierzone przez Prezesa NIK.

Liczbę departamentów ustalał Prezes NIK. W departamentach powoływano kolegia. Orzeczenia kolegiów departamentów były natychmiastowo wykonywane. Od decyzji kolegiów można było się odwołać do Kolegium NIK. Każdy kontrolowany podmiot miał na to 14 dni.

Zadaniem Kolegialnych departamentów było wypowiedzenie się o rewizji faktycznej i następczej oraz odnośnie do zamknięcia poszczególnych rachunków.

Na Kolegium NIK składali się – prezes, 2 wiceprezesów, dyrektorzy departamentów oraz ich zastępcy. W skład Departamentów wchodzili: dyrektor, radcy, referenci, sekretarze, pomocnicy referentów, rachmistrzowie i kancelistów. Wydział Personalny składał się z – naczelnik, radcy, referenci, archiwiści, rachmistrze, kanceliści.

Izby Okręgowe Kontroli są organem równorzędnym do departamentów NIK. W Izbie tej działało kolegium a jej skład złożony był z prezesa, naczelników wydziału, wiceprezesa, sekretarzy, radców, referenci, archiwiści, rachmistrze, kanceliści oraz pomocnicy referentów.

Konstytucja kwietniowa (1935)[edytuj | edytuj kod]

„Na pozycję i rolę NIK pewien wpływ wywarła Konstytucja z 23 kwietnia 1935 (Konstytucja kwietniowa), która stanowiła, że kontrola państwowa jest jednym z organów – obok rządu, Sejmu, Senatu i sądów – pozostającym pod zwierzchnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej (art. 3). W ten sposób Konstytucja podporządkowała NIK Prezydentowi RP, co znalazło odzwierciedlenie w prerogatywach Prezydenta do powoływania i odwoływania prezesa NIK. W myśl Konstytucji (art. 77) NIK działała na zasadzie kolegialności, niezawisłości i niezależności od rządu. Zasadnicze zadania pozostały niezmienne. NIK powoływana była do kontroli pod względem finansowym gospodarki państwa oraz związków publicznoprawnych, badania zamknięć rachunków państwowych oraz corocznego przedstawienia wniosków o absolutorium dla rządu”.

Na uchodźstwie[edytuj | edytuj kod]

W wyniku wybuchu II wojny światowej NIK, tak jak reszta organów państwowych, została ewakuowana. Najpierw siedziba znajdowała się we Francji, potem przeniesiona została do Wielkiej Brytanii. Praca NIK opierała się na kontroli złota wywożonego z Polski w celu ukrycia go przed III Rzeszą.

PRL[edytuj | edytuj kod]

Od 1944 funkcje kontroli państwowej sprawowało Prezydium Krajowej Rady Narodowej, za pośrednictwem Biura Kontroli. Następnie od wejścia w życie ustawy konstytucyjnej z 1947 r., Biuro Kontroli usytuowane zostało przy Radzie Państwa, która przejęła kompetencje Prezydium KRN.

Reaktywowanie NIK, zapowiadane w ustawie konstytucyjnej z 1947, nastąpiło na podstawie ustawy z dnia 9 marca 1949 o kontroli państwowej. W świetle tej ustawy NIK stanowiła organ kontroli niezależny od rządu, bezpośrednio podporządkowany Radzie Państwa, powołany przede wszystkim do kontroli działalności naczelnych władz i urzędów w dziedzinie administracji publicznej i gospodarki narodowej. NIK obejmował kontrolą również działania terenowych organów administracji i jednostek gospodarki, ale tylko w zakresie niezbędnym dla oceny prawidłowości działania naczelnych i centralnych organów administracji. NIK funkcjonowała na zasadzie kolegialności. Kolegium tworzyli Prezes NIK jako przewodniczący oraz wiceprezesi. W swej działalności kontrolnej NIK mogła się posługiwać kryterium legalności, rzetelności, gospodarności, celowości w działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej oraz zgodności z ustalonymi wytycznymi polityki państwowej i planami gospodarczymi. Uchwałą Rady Ministrów z 5 sierpnia 1949 został zatwierdzony statut NIK, wydany przez Radę Państwa i podpisany przez prezydenta Bolesława Bieruta[5].

Prezesi Najwyższej Izby Kontroli[edytuj | edytuj kod]

II Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]

Władze RP na Uchodźstwie[edytuj | edytuj kod]

Polska Ludowa[edytuj | edytuj kod]

Dyrektor Biura Kontroli przy Prezydium Krajowej Rady Narodowej:

Dyrektor Biura Kontroli przy Radzie Państwa:

Prezesi Najwyższej Izby Kontroli:

Ministrowie Kontroli Państwowej:

Kierownicy Ministerstwa Kontroli Państwowej:

Prezesi Najwyższej Izby Kontroli:

Prezes Najwyższej Izby Kontroli – członek Rady Ministrów:

Prezesi Najwyższej Izby Kontroli:

III Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]

1
Tadeusz Hupałowski 29 grudnia 1989 15 lutego 1991
2
Walerian Pańko 23 Maja 1991 7 października 1991
3
Lech Kaczyński 14 lutego 1992 8 czerwca 1995
4
Janusz Wojciechowski 22 czerwca 1995 20 lipca 2001
5
Mirosław Sekuła 20 lipca 2001 20 lipca 2007
6
Jacek Jezierski 22 sierpnia 2007 22 sierpnia 2013
7
Krzysztof Kwiatkowski 27 sierpnia 2013 30 sierpnia 2019
8
Marian Banaś 30 sierpnia 2019 obecnie

Wiceprezesi Najwyższej Izby Kontroli[edytuj | edytuj kod]

Władze RP na Uchodźstwie[edytuj | edytuj kod]

Polska Ludowa[edytuj | edytuj kod]

III Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]

Struktura organizacyjna[edytuj | edytuj kod]

Strukturę organizacyjną NIK w 2013 tworzyły następujące departamenty, biura i delegatury[16]:

  • Departamenty:
    • Administracji Publicznej,
    • Budżetu i Finansów,
    • Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji,
    • Infrastruktury,
    • Metodyki Kontroli i Rozwoju Zawodowego,
    • Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego,
    • Obrony Narodowej,
    • Porządku i Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
    • Pracy, Spraw Społecznych i Rodziny,
    • Prawny i Orzecznictwa Kontrolnego,
    • Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
    • Strategii,
    • Środowiska,
    • Zdrowia.
  • Biura: Gospodarcze, Informatyki, Organizacyjne, Rachunkowości.
  • delegatury w miastach wojewódzkich[b].

Budżet, zatrudnienie i wynagrodzenia[edytuj | edytuj kod]

Wydatki i dochody Najwyższej Izby Kontroli są realizowane części 07 budżetu państwa[17].

W 2017 wydatki NIK wyniosły 277,54 mln zł, a dochody 0,99 mln zł[2]. Przeciętne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło 1585 osób, a średnie miesięczne wynagrodzenie brutto 8474 zł[3].

W ustawie budżetowej na 2018 wydatki Najwyższej Izby Kontroli zaplanowano w wysokości 282,11 mln zł, a dochody 0,69 mln zł[18].

Odznaczenie i upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W 2009 wyemitowano dwie monety upamiętniające 90. rocznicę utworzenia Najwyższej Izby kontroli. Srebrną, kolekcjonerską o nominale 10 złotych, a drugą obiegową, ze stopu Nordic gold o nominale 2 złote. Na rewersie na obu monetach przedstawiono wizerunki obecnej siedziby NIK według projektu Urszuli Walerzak. Autorką projektu awersu monety kolekcjonerskiej jest Ewa Tyc-Karpińska. Srebrna moneta zawiera hologram[19].

W 2014 Najwyższa Izba Kontroli została odznaczona Medalem „Pro Memoria”[20].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Stosownie do art. 16 ust. 1 ustawy z 23 grudnia 1994 o Najwyższej Izbie Kontroli.
  2. Będących siedzibami samorządu wojewódzkiego.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Kierownictwo NIK. [dostęp 2019-09-25].
  2. a b Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2017 r. (druk nr 2559). Tom I. sejm.gov.pl, 29 maja 2018. s. 1/2, 2/9. [dostęp 2017-09-10].
  3. a b Sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli w 2017 roku (druk nr 2726). [w:] Najwyższa Izba Kontroli [on-line]. sejm.gov.pl, 2018. s. 18, 27. [dostęp 2016-08-05].
  4. Dekret o najwyższej Izbie Kontroli Państwa (Dz.U. z 1919 r. nr 14, poz. 183).
  5. M.P. z 1949 r. nr 84, poz. 1030.
  6. Mianowanie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 16, nr 2 z 12 lipca 1974. 
  7. Zwolnienie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 9, nr 2 z 30 maja 1978. 
  8. Mianowanie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 10, nr 2 z 30 maja 1978. 
  9. Mianowanie Wiceprezesa Najwyższej Izby Kontroli. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 82, nr 2 z 26 lutego 1980. 
  10. Prezes NIK złożył wniosek o powołanie nowego wiceprezesa. nik.gov.pl, 2016-06-14. [dostęp 2016-08-23].
  11. Marszałek Senatu odwołał Ewę Polkowską ze stanowiska Szefa Kancelarii. senat.gov.pl. [dostęp 2016-06-26].
  12. Marszałek Sejmu dokonała zmian w kierownictwie Najwyższej Izby Kontroli. sejm.gov.pl. [dostęp 2019-09-27].
  13. Zmiany w Kierownictwie NIK. nik.gov.pl. [dostęp 2019-09-27].
  14. Marszałek Sejmu powołała wiceprezesów Najwyższej Izby Kontroli. sejm.gov.pl, 27 listopada 2019. [dostęp 2019-11-27].
  15. New ECA Member Marek Opioła (Poland) takes office. eca.europa.eu, 1 lutego 2021. [dostęp 2021-02-13]. (ang.).
  16. Departamenty i Biura NIK – Najwyższa Izba Kontroli. www.nik.gov.pl. [dostęp 2017-11-25].
  17. Obwieszczenie Ministra Finansów z dnia 30 czerwca 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie klasyfikacji części budżetowych oraz określenia ich dysponentów (Dz.U. z 2016 r. poz. 1026).
  18. Ustawa budżetowa na rok 2018 z dnia 11 stycznia 2018 r.. [w:] Dz. U. poz. 291 [on-line]. isap.sejm.gov.pl, 1 lutego 2018. s. 10, 38. [dostęp 2018-09-10].
  19. NBP: 90. rocznica utworzenia Najwyższej Izby Kontroli – nowe monety NBP. Narodowy Bank Polski – Internetowy Serwis Informacyjny, 2009-02-05. [dostęp 2011-05-14].
  20. NIK odznaczona Medalem „Pro Memoria”. nik.gov.pl, 2014-03-28. [dostęp 2019-11-29].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Danuta Bolikowska, Wojciech Robaczyński: Najwyższa Izba Kontroli: tradycja i współczesność. Warszawa: Najwyższa Izba Kontroli, 2009. ISBN 978-83-914389-8-5. Na książce wydrukowany ISBN 978-83-914389-8-8.
  • Tadeusz Mołdawa: Ludzie władzy 1944–1991. Władze państwowe i polityczne Polski według stanu na dzień 28 II 1991. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991. ISBN 83-01-10386-8.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]