Narcyz
Narcyz (Narcissus L.) – rodzaj roślin należący do rodziny amarylkowatych. Należy do niego kilkadziesiąt gatunków i duża liczba mieszańców[2]. Dziko rosną w krajach śródziemnomorskich, w Europie Środkowej i Północnej oraz w Azji (Chiny, Japonia)[3]. Są uprawiane w wielu krajach świata. W Polsce dziko rośnie będący efemerofitem Narcissus radiiflorus Auct., kilka gatunków jest uprawianych jako rośliny ozdobne. Gatunkiem typowym jest narcyz biały (Narcissus poeticus L.)[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Byliny, geofity cebulkowe.
- Kwiaty
- Zwykle pachnące, z przykoronkiem w środku, do czasu rozwinięcia się chronione żółtawą pochwą. Wyrastają pojedynczo, lub po 2–6 na jednej łodydze.
- Liście
- Równowąskie.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja w systemie APG II (2003) i APW (2001...)
Rodzaj Narcissus należy do rodziny amarylkowatych, (Amarylidaceae), która wraz z grupę siostrzaną rodziną czosnkowatych Alliaceae, tworzą grupę siostrzaną agapantowatych Agapanhaceae. Wszystkie trzy rodziny stanowią jedną z linii rozwojowych grupy określanej pomocniczo rangą rzędu jako szparagowce Asparagales w obrębie kladu jednoliściennych[1].
- Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd amarylkowce (Amaryllidales Bromhead), rodzina amarylkowate (Amaryllidaceae J. St.-Hil.), podrodzina Narcissoideae Haw. in Sweet, plemię Narcisseae Lam. & DC., podplemię Narcissinae Pax in Engl. & Prantl., rodzaj narcyz (Narcissus L.)[5].
- narcyz biały, n. wonny (Narcissus poeticus L.) – o kwiatach białych, z krótkim, czerwonym przykoronkiem,
- narcyz cyklamenowaty (Narcissus cyclamineus DC. ex Redouté)
- narcyz łuskowaty (Narcissus bulbocodium L.) – niewysoki, o długim, lejkowatym przykoronku,
- narcyz niezrównany (Narcissus incomparabilis Mill.)
- narcyz sitowaty (Narcissus juncifolius Lag.)
- narcyz trąbkowy (Narcissus pseudonarcissus L.) – o kwiatach żółtych, z długim przykoronkiem (trąbką), niewłaściwie zw. żonkilami,
- narcyz trzypręcikowy (Narcissus triandrus L.)
- narcyz wielokwiatowy (Narcissus tazetta L.)
- narcyz żonkil, żonkil (Narcissus jonquilla L.) – gatunek wielokwiatowy (o 2–6 kwiatach na jednym pędzie), o kwiatach żółtych i z żółtym przykoronkiem.
Poza wymienionymi gatunkami botanicznymi uprawianych jest w sumie ponad 10 tys. odmian uprawnych różniących się m.in. wielkością, kształtem, barwą i wypełnieniem kwiatów. Wiele z nich powstało w wyniku krzyżowania różnych gatunków narcyzów i ich pochodzenia obecnie nie da się już ustalić, obejmowane są wspólną nazwą Narcissus spp. Ogrodnicy klasyfikują wszystkie narcyzy w 12 grupach[3][8]:
- Grupa 1. Narcyzy trąbkowe
- Grupa 2. Narcyzy wielkoprzykoronkowe
- Grupa 3. Narcyzy drobnoprzykoronkowe
- Grupa 4. Narcyzy pełne
- Grupa 5. Mieszańce triandrus
- Grupa 6. Mieszańce cyclamineus
- Grupa 7. Mieszańce jonquilla
- Grupa 8. Mieszańce tazetta
- Grupa 9. Mieszańce poeticus
- Grupa 10. Dziko rosnące gatunki i pierwsze mieszańce międzygatunkowe
- Grupa 11. Narcyzy o rozszczepionym przykoronku
- Grupa 12. Pozostałe gatunki i odmiany
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
Rośliny ozdobne – są uprawiane w ogrodach, na kwietnikach lub przyspieszane w okresie jesienno-zimowym pod osłonami, na kwiaty cięte. Należy mieć na uwadze fakt, iż cięte narcyzy przyśpieszają więdnięcie innych kwiatów, wydzielając lepki, szkodliwy dla innych roślin sok[9].
Obecność w kulturze i symbolice[edytuj | edytuj kod]
W mitologii greckiej występował młodzieniec niezwykłej urody o imieniu Narcyz (Narcissus, Narkissos). Był synem boga rzecznego Kefisosa i nimfy Liriope. Nie chciał odwzajemnić uczuć nimfy Echo, wobec czego Nemezis ukarała go miłością do własnego odbicia w tafli wody. Narcyz zmarł z niezaspokojonej tęsknoty i po śmierci na jego grobie wyrósł piękny kwiat nazwany później jego imieniem[10][11]. Narcyz był również kwiatem, który bogini Persefona zerwała przed porwaniem przez boga podziemi, Hadesa. Według Jana Parandowskiego narcyzy są poświęcone bóstwom podziemnym. W Biblii narcyz wymieniony jest dwukrotnie: w Księdze Izajasza (35,1–2) oraz w Pieśni nad Pieśniami (2,1)[12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2009-06-12].
- ↑ Royal Botanic Garden. [dostęp 2010-01-25].
- ↑ a b Bolesław Chlebowski, Kazimierz Mynett: Kwiaciarstwo. Warszawa: PWRiL, 1983. ISBN 83-09-00544-X.
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-09].
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Narcissus (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-06].
- ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ zbiorowe: A-Z encyklopedia. Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. ISBN 978-3-8331-1916-3.Sprawdź autora:1.
- ↑ Narcyz (pol.). wymarzonyogrod.pl. [dostęp 2013-02-28].
- ↑ Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 245. ISBN 83-04-04673-3.
- ↑ Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 296. ISBN 80-8046-098-1. (słow.); polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
- ↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Wszystkie gatunki narcyzów (ang.)
