Narcyz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Narcyz
Ilustracja
Narcyz biały
Systematyka[1][2]
Domena eukarionty
Królestwo rośliny
Podkrólestwo rośliny zielone
Nadgromada rośliny telomowe
Gromada rośliny naczyniowe
Podgromada rośliny nasienne
Nadklasa okrytonasienne
Klasa Magnoliopsida
Nadrząd liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd szparagowce
Rodzina amarylkowate
Rodzaj narcyz
Nazwa systematyczna
Narcissus L.
Sp. Pl. 289. 1753
Typ nomenklatoryczny

Narcissus poeticus L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Narcyz biały
Narcyz trąbkowy
Narcyz łuskowaty

Narcyz (Narcissus L.) – rodzaj roślin należący do rodziny amarylkowatych. Obejmuje 74 gatunki i dużą liczbę mieszańców[4]. Dziko rosną w krajach śródziemnomorskich, w Europie Środkowej i Północnej oraz w zachodniej Azji po Uzbekistan i Afganistan oraz we wschodniej Azji (wschodnie Chiny i Japonia)[4][5]. Są popularnymi roślinami uprawianymi jako ozdobne dla efektownych i pachnących kwiatów. Wyhodowano ponad 10 tysięcy odmian w obrębie rodzaju[6].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Byliny, geofity cebulkowe.
Kwiaty
Zwykle pachnące, z przykoronkiem w środku, do czasu rozwinięcia się chronione żółtawą pochwą. Wyrastają pojedynczo, lub po 2–6 na jednej łodydze.
Liście
Równowąskie.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Narcyz żonkil
Narcyz cyclamenowaty
Pozycja w systemie APG II (2003) i APW (2001...)

Rodzaj Narcissus należy do rodziny amarylkowatych (Amarylidaceae), która wraz z rodziną czosnkowatych Alliaceae, tworzą grupę siostrzaną dla agapantowatych Agapanhaceae. Wszystkie trzy rodziny stanowią jedną z linii rozwojowych grupy określanej pomocniczo rangą rzędu jako szparagowce Asparagales w obrębie kladu jednoliściennych[2].

Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd amarylkowce (Amaryllidales Bromhead), rodzina amarylkowate (Amaryllidaceae J. St.-Hil.), podrodzina Narcissoideae Haw. in Sweet, plemię Narcisseae Lam. & DC., podplemię Narcissinae Pax in Engl. & Prantl., rodzaj narcyz (Narcissus L.)[7].

Wykaz gatunków[4][8][9]

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Rośliny ozdobne – są uprawiane w ogrodach, na kwietnikach lub przyspieszane w okresie jesienno-zimowym pod osłonami, na kwiaty cięte. Należy mieć na uwadze fakt, iż cięte narcyzy przyśpieszają więdnięcie innych kwiatów, wydzielając lepki, szkodliwy dla innych roślin sok[10].

Gatunki uprawiane w Polsce[8][11]

Poza wymienionymi gatunkami botanicznymi uprawianych jest w sumie ponad 10 tys. odmian uprawnych różniących się m.in. wielkością, kształtem, barwą i wypełnieniem kwiatów. Wiele z nich powstało w wyniku krzyżowania różnych gatunków narcyzów i ich pochodzenia obecnie nie da się już ustalić, obejmowane są wspólną nazwą Narcissus spp. Ogrodnicy klasyfikują wszystkie narcyzy w 12 grupach[5][12]:

  • Grupa 1. Narcyzy trąbkowe
  • Grupa 2. Narcyzy wielkoprzykoronkowe
  • Grupa 3. Narcyzy drobnoprzykoronkowe
  • Grupa 4. Narcyzy pełne
  • Grupa 5. Mieszańce triandrus
  • Grupa 6. Mieszańce cyclamineus
  • Grupa 7. Mieszańce jonquilla
  • Grupa 8. Mieszańce tazetta
  • Grupa 9. Mieszańce poeticus
  • Grupa 10. Dziko rosnące gatunki i pierwsze mieszańce międzygatunkowe
  • Grupa 11. Narcyzy o rozszczepionym przykoronku
  • Grupa 12. Pozostałe gatunki i odmiany

Obecność w kulturze i symbolice[edytuj | edytuj kod]

W mitologii greckiej występował młodzieniec niezwykłej urody o imieniu Narcyz (Narcissus, Narkissos). Był synem boga rzecznego Kefisosa i nimfy Liriope. Nie chciał odwzajemnić uczuć nimfy Echo, wobec czego Nemezis ukarała go miłością do własnego odbicia w tafli wody. Narcyz zmarł z niezaspokojonej tęsknoty i po śmierci na jego grobie wyrósł piękny kwiat nazwany później jego imieniem[13][14]. Narcyz był również kwiatem, który bogini Persefona zerwała przed porwaniem przez boga podziemi, Hadesa. Według Jana Parandowskiego narcyzy są poświęcone bóstwom podziemnym. W Biblii narcyz wymieniony jest dwukrotnie: w Księdze Izajasza (35,1–2) oraz w Pieśni nad Pieśniami (2,1)[15].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-12] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-09].
  4. ↑ a b c d Narcissus L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-14].
  5. ↑ a b Bolesław Chlebowski, Kazimierz Mynett: Kwiaciarstwo. Warszawa: PWRiL, 1983. ISBN 83-09-00544-X.
  6. ↑ David J. Mabberley: Mabberley’s Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 615. ISBN 978-1-107-11502-6.
  7. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Narcissus (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-06].
  8. ↑ a b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  9. ↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 1128. ISBN 978-83-925110-5-2.
  10. ↑ Narcyz (pol.). wymarzonyogrod.pl. [dostęp 2013-02-28].
  11. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  12. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  13. ↑ Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 245. ISBN 83-04-04673-3.
  14. ↑ Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 296. ISBN 80-8046-098-1. (słow.); polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
  15. ↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Narcyz&oldid=65453369”