Hełmiatka zwyczajna
(Przekierowano z Netta rufina)
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
| ||
| Netta rufina[1] | ||
| (Pallas, 1773) | ||
 Samiec | ||
 Samica | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ptaki | |
| Podgromada | Neornithes | |
| Infragromada | ptaki neognatyczne | |
| Rząd | blaszkodziobe | |
| Rodzina | kaczkowate | |
| Podrodzina | kaczki | |
| Plemię | Aythyini | |
| Rodzaj | Netta | |
| Gatunek | hełmiatka zwyczajna | |
| Synonimy | ||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | ||
 | ||
| Zasięg występowania | ||
 lęgowiska zimowiska występuje przez cały rok | ||
Hełmiatka zwyczajna[5], hełmiatka[5][6], kaczka hełmiasta[7] (Netta rufina) – gatunek średniego wodnego ptaka wędrownego z rodziny kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący południową część krainy palearktycznej od Półwyspu Iberyjskiego po Azję Środkową. Zimuje w basenie Morza Śródziemnego i południowej Azji, dokąd odlatuje od września do listopada. Od końca XX wieku coraz częściej występuje w Europie. W jej południowej części jest gatunkiem osiadłym.
W Polsce skrajnie nielicznie gniazduje, głównie na Mazurach (rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno) oraz na Śląsku (zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Wielikąt”), w pozostałych rejonach kraju bardzo rzadka. Łączną liczebność w latach 2008–2012 oceniano na 15–30 par lęgowych[8]. Bardzo nielicznie przelotny, zimuje wyjątkowo[9].
Nie wyróżnia się podgatunków[10][11].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Cechy gatunku
- Samiec w okresie godowym: upierzenie dolnej części szyi, piersi, brzucha, kupra i pokryw skrzydłowych czarne, boki białe, a wierzch szary. Dziób karminowoczerwony, głowa i górna część szyi kasztanowordzawa, wydłużone pióra potylicy tworzą puszysty, nastroszony czub, przez co czoło wydaje się być wypukłe. Czerwone łapy i dziób odróżniają go od innych kaczek nurkujących. Na skrzydle białe lusterko z różowawym nalotem, w locie tworzące u obu płci szeroki biały pas. Samica i młode: szarobrązowe, z jasnym policzkiem i spodem ciała, brunatną czapeczką, białym lusterkiem z brązowawym nalotem i ciemnym wierzchem głowy. Kaczka ma też ciemnoszary dziób przyozdobiony różową plamą sięgającą czapeczki. Samiec w okresie spoczynkowym podobny, lecz o czerwonym dziobie. Odzywa się głuchym „gueng” lub dźwięcznym „bet”. Kaczka wydaje chrapliwe „karr”.
- Wymiary średnie
- Długość ciała ok. 53–57 cm[12]
- Długość skrzydła 24–28 cm[13]
- Rozpiętość skrzydeł 72–82 cm[12]
- Masa ok. 0,8–1,5 kg[13]
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
- Biotop
- Większe stawy i jeziora, gdzie gęsto zarośnięte połacie sąsiadują z głębokimi oczkami czystej wody. Występuje też na słonych i słonawych akwenach nieporośniętych roślinnością.
- Toki
- Na lęgowiska wraca w marcu i kwietniu parami. W czasie toków samiec czasami karmi samicę roślinami wodnymi.
- Gniazdo
- Gnieździ się pojedynczo w pobliżu wody, czasem w małych koloniach. Podstawę stanowią zwały starej trzciny, rzadziej zakłada je na lądzie pod osłoną krzewów lub trzciny. Jej stożkowate gniazda można spotkać też na stawach skąpiej porośniętych, ale bogatych w wyspy. Zbudowane są z napotkanych w okolicy materiałów roślinnych. Wokół gniazda hełmiatki budują stabilny wał, który podtrzymuje pokłady szarego puchu przetkanego brunatnymi lub białymi drobnymi piórami pokrywowymi.
- Okres lęgowy
- Jeden lęg w roku (powtarzany w przypadku utraty lęgu). Samica składa 6–14 kremowo-żółtych lub bladozielonych jaj, a następnie wysiaduje je sama przez okres 26–28 dni. Matka wodzi kaczęta przez 2 miesiące. W puchu na boku ciała mają one po 4 żółte plamy. Pisklęta uzyskują zdolność latania po 8 tygodniach.
- Pożywienie
- Zielone części roślin wodnych z niewielką ilością pokarmu zwierzęcego – pączki, młode pędy, kłącza, nasiona, ale też mięczaki, skorupiaki i owady. Żeruje zawsze w wodzie, nurkując, bądź gruntując, jak kaczki właściwe.
- Hełmiatka jest zaliczana do kaczek nurkujących (grążyc), choć faktycznie jest formą pośrednią w stosunku do kaczek pływających. Przeważnie przebywa na wodzie (charakterystycznie głębiej zanurzając przednią część tułowia) i tylko czasami nurkuje. W ten sposób zdobywa jedynie 30% pokarmu. Nigdy nie żeruje na lądzie.
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Gatunek nie jest zagrożony według danych IUCN (status LC – least concern). W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą[14]. Jest coraz liczniejszy, w czym pomaga ochrona miejsc lęgowych.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Netta rufina, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ Carboneras 1992 ↓, s. 615.
- ↑ Denis Lepage: Hełmiatka (Netta rufina) (Pallas, 1773). Avibase. [dostęp 2013-12-08].
- ↑ Netta rufina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: Paweł Mielczarek, Marek Kuziemko: Plemię: Aythyini Delacour & Mayr, 1945 (1831) (wersja: 2019-10-12). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-11-12].
- ↑ Paweł Mielczarek, Włodzimierz Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 39, 1999. ISSN 0550-0842.
- ↑ Janusz Strutyński: Polskie nazwy ptaków krajowych. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
- ↑ T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.
- ↑ Netta rufina (Hełmiatka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 157–160. ISBN 83-86564-43-1.
- ↑ Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Red-crested Pochard (Netta rufina). W: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-12].
- ↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans (ang.). IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-12].
- ↑ a b P. Sterry, A. Cleave, A. Clements, P. Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.
- ↑ a b Busse i in. 1990 ↓, s. 206.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.)
- Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Netta rufina (Hełmiatka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 157–160. ISBN 83-86564-43-1.