Niecierpkowate
 Niecierpek pospolity | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
niecierpkowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Balsaminaceae A. Rich. in Bory Dict. Class. Hist. Nat. 2: 173. 31 Dec 1822 | |
_Wight.jpg)
.jpg)
.jpg)
Niecierpkowate (Balsaminaceae A. Rich. in Bory) – rodzina roślin z rzędu wrzosowców. Należą do niej dwa rodzaje – jeden monotypowy z gatunkiem Hydrocera triflora i drugi – niecierpek Impatiens z około tysiącem gatunków[3]. Występują w Ameryce Północnej, Eurazji i Afryce[2]. Do rodzimej flory Polski należy tylko jeden gatunek niecierpka (niecierpek pospolity), ale kilka kolejnych jest zawleczonych i zdziczałych lub uprawianych[4]. Uprawiane jako ozdobne są liczne gatunki niecierpka, np. niecierpek gruczołowaty (także o jadalnych owocach), niecierpek balsamina, niecierpek Waleriana, niecierpek nowogwinejski i jego mieszańce, Impatiens niamniamensis (młode pędy są spożywane jako warzywo), Impatiens tinctoria (jego bulwy dostarczają też czerwonego barwnika wykorzystywanego w kosmetyce[3].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne i byliny o mięsistej łodydze, czasem nieco drewniejącej[3], płożące, prosto wzniesione, czasem kępiaste i bulwiaste[5]. Pędy często korzeniące się w dolnych węzłach[3].
- Liście
- Skrętoległe, rzadziej naprzeciwległe lub okółkowe, ogonkowe, bez przylistków, ale często z dwoma gruczołkami przy ogonku[3]. Blaszka liściowa zwykle ząbkowana[5], często z gruczołkami na ząbkach[3].
- Kwiaty
- Wyrastają w kątach liści pojedynczo lub skupione w kwiatostany (głównie grona i pęczki). Kwiaty obupłciowe, grzbieciste, zwykle odwracające się „do góry nogami” podczas rozwoju. Działki kielicha są trzy, nie są równe i nie są zrośnięte. Dolna działka jest rozdęta woreczkowato lub ma kształt łódeczkowaty, na końcu wyciągnięta jest w ostrogę z miodnikiem. Płatków korony jest pięć i są one wolne (Hydrocera) lub częściowo zrośnięte (Impatiens) i one także zwykle są nierówne. U Impatiens para bocznych płatków jest dwuczęściowa – ich dolna część tworzy wargę. Górny płatek jest często wyraźnie większy lub mniejszy od pozostałych. Pręcików jest pięć. Zalążnia górna, powstaje z pięciu owocolistków. Szyjka słupka jest krótka, na końcu często pięciołatkowa[3][5].
- Owoce
- Niepękające, mięsiste jagody u Hydrocera i pękające torebki, których mięsiste ściany w stanie dojrzałym pękają i zwijają się gwałtownie, wyrzucając w efekcie nasiona[3][5].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna i podział rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzina tworząca klad bazalny rzędu wrzosowców wspólnie z Marcgraviaceae i Tetrameristaceae, siostrzana dla tych ostatnich[2].
| wrzosowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Hydrocera Blume ex Wight & Arnott, Prodr. Fl. Ind. Orient. 1: 140. 1834 (syn. Tytonia G. Don.) – takson monotypowy z gatunkiem Hydrocera triflora występującym w tropikalnej Azji[6]
- Impatiens L. – niecierpek
- Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Geranianae Thorne ex Reveal, rząd niecierpkowce (Balsaminales Lindl.), podrząd Balsaminineae Engl., rodzina niecierpkowate (Balsaminaceae A. Rich. in Bory)[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-05-20] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 488–489. ISBN 978-1-842466346.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 206. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ Hydrocera in Flora of China (ang.). eFloras.org. [dostęp 2010-03-01].
- ↑ Crescent Bloom: Balsaminaceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2010-03-01].