Niecierpkowate

Niecierpkowate
	; Niecierpek pospolity
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	wrzosowce
Rodzina	niecierpkowate
	Nazwa systematyczna
	Balsaminaceae A. Rich. in Bory; Dict. Class. Hist. Nat. 2: 173. 31 Dec 1822
	Multimedia w Wikimedia Commons

Hydrocera triflora

Niecierpek drobnokwiatowy

Niecierpek gruczołowaty

Niecierpkowate (Balsaminaceae A. Rich. in Bory) – rodzina roślin z rzędu wrzosowców. Należą do niej dwa rodzaje – jeden monotypowy z gatunkiem Hydrocera triflora i drugi – niecierpek Impatiens z około tysiącem gatunków^[3]. Występują w Ameryce Północnej, Eurazji i Afryce^[2]. Do rodzimej flory Polski należy tylko jeden gatunek niecierpka (niecierpek pospolity), ale kilka kolejnych jest zawleczonych i zdziczałych lub uprawianych^[4]. Uprawiane jako ozdobne są liczne gatunki niecierpka, np. niecierpek gruczołowaty (także o jadalnych owocach), niecierpek balsamina, niecierpek Waleriana, niecierpek nowogwinejski i jego mieszańce, Impatiens niamniamensis (młode pędy są spożywane jako warzywo), Impatiens tinctoria (jego bulwy dostarczają też czerwonego barwnika wykorzystywanego w kosmetyce^[3].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Rośliny jednoroczne i byliny o mięsistej łodydze, czasem nieco drewniejącej^[3], płożące, prosto wzniesione, czasem kępiaste i bulwiaste^[5]. Pędy często korzeniące się w dolnych węzłach^[3].
Liście: Skrętoległe, rzadziej naprzeciwległe lub okółkowe, ogonkowe, bez przylistków, ale często z dwoma gruczołkami przy ogonku^[3]. Blaszka liściowa zwykle ząbkowana^[5], często z gruczołkami na ząbkach^[3].
Kwiaty: Wyrastają w kątach liści pojedynczo lub skupione w kwiatostany (głównie grona i pęczki). Kwiaty obupłciowe, grzbieciste, zwykle odwracające się „do góry nogami” podczas rozwoju. Działki kielicha są trzy, nie są równe i nie są zrośnięte. Dolna działka jest rozdęta woreczkowato lub ma kształt łódeczkowaty, na końcu wyciągnięta jest w ostrogę z miodnikiem. Płatków korony jest pięć i są one wolne (Hydrocera) lub częściowo zrośnięte (Impatiens) i one także zwykle są nierówne. U Impatiens para bocznych płatków jest dwuczęściowa – ich dolna część tworzy wargę. Górny płatek jest często wyraźnie większy lub mniejszy od pozostałych. Pręcików jest pięć. Zalążnia górna, powstaje z pięciu owocolistków. Szyjka słupka jest krótka, na końcu często pięciołatkowa^[3]^[5].
Owoce: Niepękające, mięsiste jagody u Hydrocera i pękające torebki, których mięsiste ściany w stanie dojrzałym pękają i zwijają się gwałtownie, wyrzucając w efekcie nasiona^[3]^[5].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna i podział rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina tworząca klad bazalny rzędu wrzosowców wspólnie z Marcgraviaceae i Tetrameristaceae, siostrzana dla tych ostatnich^[2].

wrzosowce

Marcgraviaceae

	Balsaminaceae – niecierpkowate

	Tetrameristaceae

	Polemoniaceae – wielosiłowate

	Fouquieriaceae – okotijowate

Lecythidaceae – czaszniowate

	Sladeniaceae

	Pentaphylacaceae

Sapotaceae – sączyńcowate

	Ebenaceae – hebankowate

	Primulaceae – pierwiosnkowate

?

Mitrastemonaceae

Theaceae – herbatowate

Symplocaceae – symplokowate

	Styracaceae – styrakowate

	Diapensiaceae – zimnicowate

Sarraceniaceae – kapturnicowate

	Actinidiaceae – aktinidiowate

	Roridulaceae – tuliłezkowate

Clethraceae – orszelinowate

	Cyrillaceae – zwichrotowate

	Ericaceae – wrzosowate

Wykaz rodzajów^[2]

Hydrocera Blume ex Wight & Arnott, Prodr. Fl. Ind. Orient. 1: 140. 1834 (syn. Tytonia G. Don.) – takson monotypowy z gatunkiem Hydrocera triflora występującym w tropikalnej Azji^[6]
Impatiens L. – niecierpek

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Geranianae Thorne ex Reveal, rząd niecierpkowce (Balsaminales Lindl.), podrząd Balsaminineae Engl., rodzina niecierpkowate (Balsaminaceae A. Rich. in Bory)^[7].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-05-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 488–489. ISBN 978-1-842466346.
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 206. ISBN 0-333-74890-5.
↑ Hydrocera in Flora of China. eFloras.org. [dostęp 2010-03-01]. (ang.).
↑ Crescent Bloom: Balsaminaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-03-01]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-05-20] (ang.).

[christenhusz-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 488–489. ISBN 978-1-842466346.

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[philips-5] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 206. ISBN 0-333-74890-5.

[6] Hydrocera in Flora of China. eFloras.org. [dostęp 2010-03-01]. (ang.).

[A-7] Crescent Bloom: Balsaminaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-03-01]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]