Niecierpkowate

Niecierpkowate
Niecierpek pospolity
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Klad	astrowe
Rząd	wrzosowce
Rodzina	niecierpkowate
Nazwa systematyczna
Balsaminaceae A. Rich. in Bory Dict. Class. Hist. Nat. 2: 173. 31 Dec 1822

Hydrocera triflora

Niecierpek drobnokwiatowy

Niecierpek gruczołowaty

Niecierpkowate (Balsaminaceae A. Rich. in Bory) – rodzina roślin z rzędu wrzosowców. Należą do niej dwa rodzaje – jeden monotypowy z gatunkiem Hydrocera triflora i drugi – niecierpek Impatiens z około tysiącem gatunków. Występują w Ameryce Północnej, Eurazji i Afryce. Do rodzimej flory Polski należy tylko jeden gatunek niecierpka (niecierpek pospolity), ale kilka kolejnych jest zawleczonych i zdziczałych lub uprawianych. Uprawiane jako ozdobne są liczne gatunki niecierpka, np. niecierpek gruczołowaty (także o jadalnych owocach), niecierpek balsamina, niecierpek Waleriana, niecierpek nowogwinejski i jego mieszańce, Impatiens niamniamensis (młode pędy są spożywane jako warzywo), Impatiens tinctoria (jego bulwy dostarczają też czerwonego barwnika wykorzystywanego w kosmetyce.

Morfologia

Pokrój

Rośliny jednoroczne i byliny o mięsistej łodydze, czasem nieco drewniejącej, płożące, prosto wzniesione, czasem kępiaste i bulwiaste. Pędy często korzeniące się w dolnych węzłach.

Liście

Skrętoległe, rzadziej naprzeciwległe lub okółkowe, ogonkowe, bez przylistków, ale często z dwoma gruczołkami przy ogonku. Blaszka liściowa zwykle ząbkowana, często z gruczołkami na ząbkach.

Kwiaty

Wyrastają w kątach liści pojedynczo lub skupione w kwiatostany (głównie grona i pęczki). Kwiaty obupłciowe, grzbieciste, zwykle odwracające się „do góry nogami” podczas rozwoju. Działki kielicha są trzy, nie są równe i nie są zrośnięte. Dolna działka jest rozdęta woreczkowato lub ma kształt łódeczkowaty, na końcu wyciągnięta jest w ostrogę z miodnikiem. Płatków korony jest pięć i są one wolne (Hydrocera) lub częściowo zrośnięte (Impatiens) i one także zwykle są nierówne. U Impatiens para bocznych płatków jest dwuczęściowa – ich dolna część tworzy wargę. Górny płatek jest często wyraźnie większy lub mniejszy od pozostałych. Pręcików jest pięć. Zalążnia górna, powstaje z pięciu owocolistków. Szyjka słupka jest krótka, na końcu często pięciołatkowa.

Owoce

Niepękające, mięsiste jagody u Hydrocera i pękające torebki, których mięsiste ściany w stanie dojrzałym pękają i zwijają się gwałtownie, wyrzucając w efekcie nasiona.

Systematyka

Pozycja systematyczna i podział rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina tworząca klad bazalny rzędu wrzosowców wspólnie z Marcgraviaceae i Tetrameristaceae, siostrzana dla tych ostatnich.

wrzosowce

Marcgraviaceae Balsaminaceae – niecierpkowate Tetrameristaceae Polemoniaceae – wielosiłowate Fouquieriaceae – okotijowate Lecythidaceae – czaszniowate Sladeniaceae Pentaphylacaceae Sapotaceae – sączyńcowate Ebenaceae – hebankowate Primulaceae – pierwiosnkowate ? Mitrastemonaceae Theaceae – herbatowate Symplocaceae – symplokowate Styracaceae – styrakowate Diapensiaceae – zimnicowate Sarraceniaceae – kapturnicowate Actinidiaceae – aktinidiowate Roridulaceae – tuliłezkowate Clethraceae – orszelinowate Cyrillaceae – zwichrotowate Ericaceae – wrzosowate

Wykaz rodzajów

• Hydrocera Blume ex Wight & Arnott, Prodr. Fl. Ind. Orient. 1: 140. 1834 (syn. Tytonia G. Don.) – takson monotypowy z gatunkiem Hydrocera triflora występującym w tropikalnej Azji
• Impatiens L. – niecierpek

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Geranianae Thorne ex Reveal, rząd niecierpkowce (Balsaminales Lindl.), podrząd Balsaminineae Engl., rodzina niecierpkowate (Balsaminaceae A. Rich. in Bory).