Przejdź do zawartości

Nieznani sprawcy w Polsce (eufemizm)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Nieznani sprawcyeufemizm używany oficjalnie przez środki masowego przekazu i ironicznie przez obywateli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jako określenie funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Służby Bezpieczeństwa[1] lub osób działających na ich zlecenie, dokonujących aktów represji na osobach i obiektach uznawanych przez władze za wrogie. Najbardziej rozpowszechnioną formą tych represji były skrytobójstwa, pobicia, podpalenia lub dewastacja mienia.

Polska Rzeczpospolita Ludowa

[edytuj | edytuj kod]

Działania „nieznanych sprawców” wobec opozycji politycznej miały miejsce niemal od początku istnienia Polski Ludowej. W latach 1944–1947 dotknęły głównie PSL-owską opozycję, a ich rezultatem było ok. 200 morderstw politycznych (wśród nich m.in. zabójstwo Władysława Kojdera) oraz podpalenia i ataki na lokale tej partii. Zabójstwa dokonywane przez „nieznanych sprawców” dotyczyły w tym okresie również żołnierzy AK, NSZ i innych członków antykomunistycznej opozycji.

Po rozbiciu legalnej opozycji instytucja „nieznanych sprawców” straciła na znaczeniu. W okresie tzw. „stabilizacji” lat 60. i 70. najgłośniejszą ofiarą „nieznanych sprawców” był student Uniwersytetu Jagiellońskiego Stanisław Pyjas, zamordowany (najprawdopodobniej) w Krakowie 7 maja 1977. 11 marca 1968 w Warszawie, przez grupę ORMO-wców został w bramie swojego domu pobity Stefan Kisielewski. W latach 80., wraz z pojawieniem się „Solidarności”, instytucja „nieznanych sprawców” odżyła, za cel swoich działań obierając księży i działaczy związkowych. Do najgłośniejszych mordów dokonanych przez „nieznanych sprawców” w tym okresie należały zabójstwa księży Niedzielaka, Zycha i Suchowolca w 1989 oraz działacza Piotra Bartoszcze w 1984 i kilkunastoletniego Emila Barchańskiego w 1982 („utopił się” w Wiśle). O wiele mniej znane pozostają do dziś liczne pobicia księży, działaczy związkowych oraz osób krytykujących oficjalną politykę rządu.

Szereg przestępstw na tle politycznym popełnionych przez „nieznanych sprawców” w latach 70. i 80. jest wiązanych przez historyków z działalnością tzw. Grupy Operacyjnej do Zadań Dezintegracyjnych – głęboko zakonspirowanej komórki operacyjnej SB, która funkcjonowała w ramach Departamentu IV MSW[2][3]. Pracownikami grupy „D” byli m.in. mordercy ks. Popiełuszki.

„Nieznani sprawcy” popełniali także przestępstwa przeciwko mieniu, m.in. ukradli znajdujący się w miejscu mszy papieskiej z 1987 r. na gdańskiej Zaspie 20-tonowy głaz, upamiętniający to wydarzenie[4].

Większość „nieznanych sprawców” nigdy nie została ujawniona ani nie poniosła żadnej odpowiedzialności za swoje przestępcze czyny. W świetle obowiązującego obecnie (2011) w Polsce prawodawstwa (przedawnienie) najprawdopodobniej nigdy już takiej odpowiedzialności nie poniosą[5].

II Rzeczpospolita

[edytuj | edytuj kod]

Instytucja „nieznanych sprawców” istniała także przed wojną. Była narzędziem stosowanym przez sanacyjne władze do dezorganizowania opozycji[6]. Np. we wrześniu 1927 roku został napadnięty i pobity przez „nieznanych sprawców” pisarz Tadeusz Dołęga-Mostowicz, najprawdopodobniej za krytykę rządów Piłsudskiego[7].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Nieznani sprawcy. [w:] sierpien1980.pl [on-line]. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2014-06-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].
  2. Grupa D i nieznani sprawcy. Focus.pl, 31 maja 2009. [dostęp 2011-01-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 stycznia 2012)].
  3. Walka z Kościołem. Archidiecezja Łódź, 25 grudnia 2005.
  4. Archidiecezja Gdańska. diecezja.gda.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-06)]..
  5. Izabela Kacprzak: Zbrodnie masowo umorzone. rp.pl, 2011-06-07. [dostęp 2011-06-07]. (pol.).
  6. Stanisław Głąbiński, Rządy sanacji w Polsce w latach 1926-1939 w: Wspomnienia polityczne, Wydawnictwo Placet, Warszawa 2007, ISBN 978-83-7488-119-7
  7. Na własny rachunek. Kariera Tadeusza Dołęgi-Mostowicza [online], naszahistoria.pl, 25 sierpnia 2020 [dostęp 2021-10-27] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]