Nostrzyk żółty
Jump to navigation
Jump to search
| ||
| ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | dwuliścienne właściwe | |
| Rząd | bobowce | |
| Rodzina | bobowate | |
| Rodzaj | nostrzyk | |
| Gatunek | nostrzyk żółty | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Melilotus officinalis (L.) Pallas Fl. franç. 2:594. 1779 | ||
Nostrzyk żółty[2], nostrzyk lekarski[3] (Melilotus officinalis) – gatunek rośliny należący do rodziny bobowatych (Fabaceae Lindl.,), zwanych też motylkowatymi.
Rozmieszczenie geograficzne[edit | edit source]
Rodzimy obszar jego występowania obejmował Azję i Europę[4], ale rozprzestrzenił się, i obecnie poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na licznych wyspach. Północna granica jego zasięgu biegnie przez Alaskę, północne regiony Kanady, Grenlandię, archipelag Svalbard i północną Syberię. Najdalej na północ wysunięte stanowiska znajdują się na archipelagu Svalbard. Na półkuli południowej sięga po południowe krańce Ameryki Południowej, Afryki Południowej i Nową Zelandię[5]. W Polsce jest dość pospolity na niżu i w niższych położeniach górskich[6]. Status we florze Polski: archeofit[7].
Morfologia[edit | edit source]
- Łodyga
- Pojedyncza, prosta, wzniesiona, o wysokości do 1 m, przeważnie rozgałęziona, naga, zielona, drobno prążkowana[8].
- Liście
- Ulistnienie naprzemianległe. Liście ogonkowe, trójlistkowe, z dwoma lancetowatymi, całobrzegimi, zaostrzonymi i łatwo odpadającymi przylistkami[8]. Listki o długości do 3 cm i szerokości do 2 cm, wydłużone lub jajowate z drobno ząbkowanym brzegiem. Są zaostrzone na szczycie i u podstawy. Górna powierzchnia jest ciemnozielona i naga, natomiast dolna jest bladozielona z krótkimi, drobnymi włoskami szczególnie u podstawy[9]. Listki środkowe mają dłuższe ogonki, niż listki boczne, listki górnych liści mają 6-13 par nerwów[8].
- Kwiaty
- Kwiatostan jest groniasty z licznymi kwiatami o długości ok. 7 mm, z których każdy ma owłosiony kielich z 5 głęboko wciętymi, nierównymi ząbkami i żółtą koroną charakterystyczną dla kwiatów motylkowych[9]. Jej łódeczka i skrzydełko są nieco krótsze od żagielka[8]. 10 pręcików, w tym 1 wolny, a 9 zrośniętych nitkami w rurkę. Słupek na trzoneczku, nagi[10].
- Owoc
- Jedno, lub dwunasienny strąk o długości 3-4 mm[6], często zrośnięty z kielichem, żółtawobrunatny, krótki i zwężający się na szczycie. Powierzchnia jest nieowłosiona i poprzecznie pomarszczona[9]. Nasiona drobne, żółtozielone, rzadziej purpurowo pasiaste[8].
- Korzeń
- Palowy, rozgałęziony.
.jpg)
.jpg)
Biologia i ekologia[edit | edit source]
- Rozwój
- Roślina jednoroczna lub dwuletnia, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do października. Roślina miododajna, zapylana przez owady. Cała roślina wydziela przyjemny zapach świeżego siana[8].
- Siedlisko
- Rośnie na siedliskach ruderalnych i segetalnych; na łąkach, miedzach, nieużytkach, w zaroślach, przydrożach, terenach kolejowych. rumowiskach. Roślina światłolubna, często rosnąca razem z nostrzykiem białym[6]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Onopordetalia, Ass. Echio-Meliloteum[11].
- Cechy fitochemiczne
- Roślina trująca: Zawiera dikumarol (pochodna kumaryny), który obniża krzepliwość krwi. U ludzi duże ilości tej rośliny spożyte doustnie powodują wewnętrzne krwawienia, uszkodzenia wątroby i nerek, oszołomienie[3]. Nostrzyk żółty jest trujący również dla bydła i koni[12].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n = 16. Tworzy mieszańce z nostrzykiem białym, n. wyniosłym i n. ząbkowanym[7].
- Korelacje międzygatunkowe
- Na pędach pasożytuje grzybopodobny lęgniowiec Peronospora meliloti powodujący mączniaka rzekomego, oraz grzyby: Erysiphe trifolii wywołujący mączniaka prawdziwego koniczyny i Stagonospora meliloti. Na pędach żeruje larwa chrząszcza Sitona cylindricollis, dorosła postać chrząszcza Cryptocephalus hypochaeridis, a w nasionach larwa chrząszcza Stenopterapion meliloti (Stenopterapion meliloti)[13]. Silny zapach kumaryny powoduje, że większe zwierzęta omijają nostrzyki, lub zjadają je niechętnie[12].
Zastosowanie[edit | edit source]
Roślina lecznicza[edit | edit source]
- Surowiec zielarski
- Ziele nostrzyka (Meliloti herba) – całe lub rozdrobnione, wysuszone, nadziemne części, które zawierają nie mniej niż 0,3% kumaryny[9], melilotynę, garbniki, flawonoidy[10].
- Zbiór
- Ścina się górne części pędów i suszy w temperaturze do 35 °C[10].
- Działanie
- Przeciwzapalne i rozkurczające naczynia krwionośne. Pomimo korzystnego działania rozkurczowego na naczynia krwionośne znajduje ograniczone tylko zastosowanie, jeśli chodzi o użycie wewnętrzne. W większych dawkach powoduje bowiem krwawienia wewnętrzne i szkodzi nerkom i wątrobie. Wewnętrznie stosowany jest w niewielkim stopniu w mieszance z innymi ziołami. Znajduje zastosowanie głównie zewnętrzne przy ropniach skóry, trudno gojących się ranach, obrzękach, stanach zapalnych skóry[10]. W tym celu używano okładów z ziela nostrzyka. Płukankami z nostrzyka w medycynie ludowej leczono choroby gardła, zapalenia spojówki, a kąpielami trądzik i inne choroby skóry. Dla wzmocnienia działania często stosowano mieszanki ziołowe, oprócz nostrzyka zawierające kwiat rumianku i liście orzecha włoskiego[3].
Inne zastosowania[edit | edit source]
- Bywa czasami uprawiany jako pasza dla zwierząt[6]. Na paszę i na kiszonkę nadają się tylko młode rośliny przed rozwinięciem pąków kwiatowych, od okresu kwitnienie bowiem wybitnie wzrasta w nich zawartość trujących substancji (głównie kumaryny). Nie wolno karmić zwierząt mieszanką nostrzyków (szczególnie ich strąków i nasion) i tomki wonnej, powoduje ona zaburzenia trawienia, osłabienie i krwotoki wewnętrzne. Nostrzyk żółty ma jako pasza niewielkie znaczenie gospodarcze, ale może być uprawiany na glebach zdegradowanych, kamienistych i piaszczystych, lub w miejscach, w których inne cenne rośliny paszowe mogą przemarzać[12].
- Bywa uprawiany jako nawóz zielony[6].
- Roślina miododajna. Może dać do 280 kg/ha bardzo dobrego miodu z naturalnych stanowisk, a przy uprawie polowej nawet 600 kg z jednego ha[14].
- Roślina używana jest do aromatyzowania niektórych papierosów i serów[6].
- Jego zapach jest nielubiany przez mole, sproszkowane ziele używane więc bywa do ich odstraszania[8].
- Niewielkie ilości liści można zjadać na surowo, w większych ilościach jest to roślina trująca. Lepiej zjadać je po ugotowaniu. Z całych roślin można robić herbatę, lub dodawać do ciast, rośliny muszą być jednak dobrze ugotowane i nie sfermentowane. Jadalne są gotowane nasiona nostrzyka. Sporządzona z nich zupa jest w smaku podobna do grochówki[15].
Przypisy[edit | edit source]
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website/Fabaceae (ang.). 2001–. [dostęp 2009-09-23].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-22].
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-03-20].
- ↑ a b c d e f Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
- ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b c d e f g František Činčura: Pospolite rośliny środkowej Europy. Feráková Viera, Šomšák Ladislav, Záborský Ján, Krejča Jindřich, Záborská Magdaléna (ilustracje). Kraków: IB PAN, 1990. ISBN 83-04-03281-3.
- ↑ a b c d Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne: Farmakopea Polska X. Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276. ISBN 978-83-63724-47-4.
- ↑ a b c d Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ a b c Grzebisz W. Rośliny motylkowate drobnonasienne. W: Produkcja roślinna – technologie produkcji roślinnej. Hortpress, wyd. II, Warszawa, Grzebisz W. Rośliny motylkowate drobnonasienne. W: Produkcja roślinna – technologie produkcji roślinnej. Hortpress, wyd. II, Warszawa, 2012
- ↑ Malcolm Storey: Melilotus officinalis (L.) Pall. (Ribbed Melilot). W: BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-01-12].
- ↑ O pszczołach, miodzie i roślinach miododajnych – informacje. [dostęp 2010-02-25].
- ↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.
