Ołtarz św. Katarzyny

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Ołtarz Św. Katarzyny)
Ołtarz św. Katarzyny
(kwatera środkowa)
Ilustracja
Autor

Lucas Cranach starszy

Data powstania

1506

Medium

olej na płótnie

Miejsce przechowywania
Lokalizacja

Galeria Drezdeńska

Multimedia w Wikimedia Commons

Ołtarz św. Katarzyny – tryptyk niemieckiego malarza Lucasa Cranacha starszego, znajdujący się obecnie w Państwowych Zbiorach Sztuki w Dreźnie.

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Pod koniec 1504 roku Cranach udał się do Wittenbergi, na dwór Fryderyka Mądrego, gdzie został nadwornym malarzem. Jedną z pierwszych jego prac wykonanych na zlecenie elektora był tryptyk świętej Katarzyny[1].

Główną postacią tryptyku jest św. Katarzyna Aleksandryjska. Jej historię opisywał Jakub de Voragine w Legenda aurea. Według tego przekazu była córką króla Aleksandrii, gorliwą chrześcijanką, biegłą w sztukach wyzwolonych, która sprzeciwiała się prześladowaniom religijnym cesarza Maksymiana. Po dyspucie religijnej, podczas której nawróciła na chrześcijaństwo pięćdziesięciu mędrców i po nawróceniu cesarzowej, została skazana na śmierć na kolczastym kole[2]. Jej modlitwy doprowadziły do zniszczenia narzędzia tortur przez anioła oraz do śmierci czterech tysięcy wyznawców cesarza Maksymiana. Katarzyna ostatecznie została ścięta mieczem[3].

Opis obrazu[edytuj | edytuj kod]

Mnogość postaci pozwoliła Cranachowi zaprezentować szereg portretów znamienitych osób, m.in. Fryderyka Mądrego, Jana Niezłomnego czy Hansa von Schwarzenberga. Postacie zostały przybrane w bogato zdobione stroje, zwłaszcza sylwetki świętych ukazanych na dwóch skrzydłach. O dworskim zamówieniu tryptyku świadczy pejzaż widoczny w środkowej kwaterze[1]. Jak twierdzi Wolfgang Hütt:

Kompozycja jest przeładowana mnóstwem postaci i mało klarowna przestrzennie, nie osiąga podobnej zwartości jak w dziełach wiedeńskich. Jedynie nasycona tonacja barwna wydaje się łącznikiem z wcześniejszą twórczością, podobnie jak celność wizerunków[4].

Tryptyk Męczeństwa św. Katarzyny jest pierwszym z serii ołtarzy, w którym zostali przedstawieni dwaj bracia: Fryderyk Mądry i Jana Niezłomny; pojawiają się oni jako postacie portretowane w towarzystwie wizerunków świętych lub jako fundatorzy, ukazani w półpostaci[5].

Tryptyk po otwarciu[edytuj | edytuj kod]

W kwaterze środkowej Cranach przedstawia scenę poświęconą martyrologii św. Katarzyny – Męczeństwo św. Katarzyny. Zajmuje ona centralną część kompozycji, ukazana została w pozycji klęczącej, z dłońmi złożonymi do modlitwy. Ubrana jest w wystawną, kosztowną szatę dworu saskiego. Na jej twarzy widoczny jest wyjątkowy spokój; czeka cierpliwie na cios kata. Ten stoi za nią i wydobywa miecz z pochwy. Z prawej strony, na drugim planie Cranach przedstawia charakterystyczne elementy związane z legendą o świętej Katarzynie: z ciemnego, zachmurzonego nieba padają błyskawice i deszcz, a wraz z nim opadają bezwładnie w pobliże połamanego koła głowy symbolizujące zmarłych wyznawców cesarza Maksymiana. Po lewej stronie obrazu młody parobek z lancą i dwóch konnych ze stoicyzmem przyglądają się egzekucji[3]. W ukazanych postaciach można rozpoznać m.in. elektora Fryderyka i jego brata Jana. Ponad nimi widoczny jest jeden z zamków Saksonii[6]. W środku kompozycji, pomiędzy katem a Katarzyną, widoczna jest podobizna humanisty Hansa von Schwarzenberga[2].

Ołtarz św. Katarzyny (po otwarciu)
Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie
1506
centralny panel Kwatery prawego skrzydła
Św. Dorota, Św. Agnieszka i Św. Kunigunda
(nr.inv.1906BB)
121,4 × 64 cm 		Męczeństwo św. Katarzyny
(nr.inv.1906A)
127 × 139,5 cm 		Św. Barbara, Św. Urszula i Św. Małgorzata
(nr.inv.1906B)
124,5 × 66 cm

Na prawym skrzydle Cranach przedstawił trzy święte: św. Barbarę, św. Urszulę i św. Małgorzatę wraz z ich atrybutami: hostią, strzałą i smokiem. Dodatkowo św. Małgorzata trzyma w dłoni gałązkę palmową wysadzaną perłami. Postacie umieszczone są na tle zamku w Coburgu[7]. Na lewym skrzydle znajdują się wizerunki św. Doroty z koszem kwiatów jako atrybutem, św. Agnieszki z barankiem z nimbem i św. Kunegundy z rozżarzonym lemieszem[8].

Ołtarz św. Katarzyny (po zamknięciu)
National Gallery w Londynie
1506
Św. Genewra i Św. Apollonia
(nr.inv.NG6511.1)
121,4 × 64 cm 		Św. Krystyna i Ottylia
(nr.inv.NG6511.2)
127 × 139,5 cm

Po zamknięciu ołtarza na lewym skrzydle ukazuje się św. Genowefa z Paryża trzymająca świecę. Na jej szyi widoczny jest znak Alfa i Omega, symbol wszechmocy Boga Stwórcy. Obok stoi św. Apolonia z Aleksandrii trzymająca w dłoniach obcęgi z wyrwanym zębem, symbolizujące tortury, jakim była poddana.

Na prawym skrzydle znajduje się św. Krystyna stojąca na kamieniu młyńskim, który według legendy został przywiązany do jej szyi, a ona wrzucona do wody. Obok niej stoi św. Otylia w stroju opatki benedyktyńskiej, z księgą reguł zakonnych, na której Cranach namalował dodatkowo oczy, symbolizujące jej ślepotę.

Wszystkie postacie świętych nie są ze sobą powiązane. Wydaje się, że głównym celem Cranacha było ukazanie bogactwa i różnorodności strojów zgodnych z ówczesną modą panującą na dworze saskim[2].

Proweniencja[edytuj | edytuj kod]

Ołtarz św. Katarzyny nie przetrwał w całości do obecnych czasów. Został zamówiony przez Fryderyka III dla Kościoła Wszystkich Świętych w Wittenberdze. Przed rokiem 1586 ołtarz został przeniesiony do Zamku Hartenfels w Torgau. W 1738 roku nadworny malarz Bonaventura Rossi przeniósł ołtarz do Drezna. W XVIII wieku dzieło Cranacha zostało podzielone na pięć osobnych obrazów. Od tego momentu losy poszczególnych skrzydeł były różne.

Skrzydło lewe ze świętą Dorotą zostało sprzedane na aukcji w 1797/1798 roku i trafiło prawdopodobnie najpierw do kolekcji malarza drezdeńskiego Ferdinanda Hartmanna, a następnie do biznesmena i kolekcjonera z Lipska Heinricha Wilhelma Campe jako obraz Hansa Baldunga[9]. W dniu 24 września 1827 roku skrzydło zostało wystawione na aukcji i zakupione przez Maximiliana von Sternburg Speck; w 1931 roku na stałe wypożyczone do muzeum drezdeńskiego. Podczas II wojny światowej skrzydło zostało zrabowane przez wojska radzieckie. W 1955 roku dzieło powróciło do Drezna, a w roku 1996 zostało zakupione przez Gemäldegalerie w Dreźnie[8]. Kwatera środkowa wraz z prawym skrzydłem (ze św. Barbarą) nie zostały sprzedane na aukcji w 1797 roku, pozostały w Dreźnie. W pierwszym katalogu Galerii Obrazów Starych Mistrzów z 1835 roku oba panele widniały jako dzieła nieznanego autorstwa[7][9].

Panele zewnętrzne zostały również oddzielone od ołtarza w XVIII wieku. 24 września 1827 roku, wraz z lewym skrzydłem, zostały wystawione i sprzedane na aukcji. Pod numerami 286 i 287 widniały jako prace Hansa Holbeina Starszego. W 1827 roku oba skrzydła zewnętrzne zostały zakupione przez anonimowego kupca ‘v.d. Laar’, prawdopodobnie niemieckiego artystę Ferdinanda von Laer. W 1875 roku prace znajdowały się w zbiorach bankiera i powiernika National Galery, Samuela Loyda, 1. barona Overstone. Od tego czasu obrazy pozostawały w kolekcjach Loyda, aż w roku 1987, kiedy to zostały sprzedane na prywatnej aukcji londyńskiej National Gallery[9].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Hütt 1985 ↓, s. 232.
  2. ↑ a b c Lüdecke 1976 ↓, s. 20.
  3. ↑ a b Altarpiece with the Martyrdom of St Catharine. Cranach Digital Archive. [dostęp 2016-12-30].
  4. ↑ Hütt 1985 ↓, s. 233.
  5. ↑ Maria Tsaneva: Cranach the Elder: 148 Paintings and Drawings. Lulu Press, 2014. ISBN 978-1-312-05617-6.
  6. ↑ Schade 1980 ↓, s. 24.
  7. ↑ a b Altarpiece with the Martyrdom of St Catharine. Cranach Digital Archive. [dostęp 2016-12-30].
  8. ↑ a b Altarpiece with the Martyrdom of St Catharine. Cranach Digital Archive. [dostęp 2016-12-30].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Heinz Lüdecke: Łukasz Cranach st. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1976.
  • Wolfgang Hütt: Niemieckie malarstwo i grafika późnego gotyku i renesansu. Warszawa: PWN, 1985. ISBN 83-01-04621-X.
  • Werner Schade: Malarski ród Cranachów. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1980. ISBN 83-213-2926-8.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ołtarz_św._Katarzyny&oldid=68891641”