Ożanka właściwa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ożanka właściwa
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

ożanka

Gatunek

ożanka właściwa

Nazwa systematyczna
Teucrium chamaedrys L.
Sp. pl. 2:565. 1753[3]

Ożanka właściwa[4] (Teucrium chamaedrys L.) – gatunek rośliny należący do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae).

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Występuje dziko w Afryce Północnej (Algieria, Tunezja, Maroko), w środkowej i południowo-wschodniej Europie i w Azji Zachodniej aż po Ural i Iran[5]. W Polsce rzadka, spotykana głównie na Wyżynie Lubelskiej, Roztoczu, Polesiu i w dolinie Wisły od ujścia Sanu do ujścia Wieprza. Na nielicznych stanowiskach występuje jeszcze w Niecce Nidziańskiej, Bramie Krakowskiej i w Karpatach (tutaj tylko na jednym stanowisku w Małym Grojcu w Kotlinie Żywieckiej)[6].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Niewielki półkrzew, o wysokości do 40 cm. Posiada liczne, podnoszące się i dołem zdrewniałe pędy. Są odstająco owłosione (czasami tylko krawędzie łodygi). Roślina nie tworzy rozłogów[7].
Łodyga
Wzniesiona, rozesłana, dźwigająca się, owłosiona. Rozgałęziona, często purpurowo nabiegła.
Liście
Ulistnienie naprzeciwległe. Liście jajowate, wcinano karbowane, o tępym wierzchołku i nasadzie klinowato zwężającej się w ogonek[7].
Kwiaty
Wyrastają po 6 w nibyokółkach w kątach przysadek mniejszych od liści. Nibyokółki kwiatów wyrastają blisko siebie w szczytowej części pędu tworząc nibygrono. Kwiaty grzbieciste. Kielich o zaostrzonych, trójkątnych ząbkach. W górnej części posiada wyraźną siateczkową nerwację. Korona jasnopurpurowa, o długości 10-15 mm[7].
Owoc
Kulistawa rozłupka o długości 1,5-2 mm i powierzchni bardzo słabo siateczkowatej[7].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój
Podkrzew, chamefit. Kwitnie od lipca do września. Jest owadopylny. Nasiona lekkie, rozsiewające się samorzutnie (barochoria). Długo zachowują zdolność kiełkowania. Rozmnaża się także wegetatywnie[6].
Siedlisko
Suche murawy, zarośla, polany, kamieniste i słoneczne zbocza[6]. Gatunek charakterystyczny dla klasy Festuco-Brometea[8].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 60, 62[6].

Zmienność[edytuj | edytuj kod]

Gatunek zróżnicowany na 14 podgatunków i jedną odmianę[9]:

  • Teucrium chamaedrys subsp. albarracinii (Pau) Rech.f. – występuje w Hispanii i Francji
  • Teucrium chamaedrys subsp. algeriense Rech.f. – rośnie w Algierii
  • Teucrium chamaedrys subsp. chamaedrys – występuje w całym zasięgu gatunku
  • Teucrium chamaedrys subsp. germanicum (F.Herm.) Rech.f. – rośnie we Francji i Niemczech
  • Teucrium chamaedrys subsp. gracile (Batt.) Rech.f. – występuje w Maroku i Algierii
  • Teucrium chamaedrys subsp. lydium O.Schwarz – rośnie w Grecji i Turcji
  • Teucrium chamaedrys var. multinodum Bordz. – występuje w Kaukazie Południowym
  • Teucrium chamaedrys subsp. nuchense (K.Koch) Rech.f. – rośnie w Kaukazie
  • Teucrium chamaedrys subsp. olympicum Rech.f. – występuje w Grecji
  • Teucrium chamaedrys subsp. pectinatum Rech.f. – rośnie we Francji i Włoszech
  • Teucrium chamaedrys subsp. pinnatifidum (Sennen) Rech.f. – występuje w Hiszpanii, Francji, na Balearach i Korsyce
  • Teucrium chamaedrys subsp. sinuatum (Celak.) Rech.f. – rośnie w Turcji, Iraku i Iranie
  • Teucrium chamaedrys subsp. syspirense (K.Koch) Rech.f. – występuje w Turcji, Iranie i na Krymie
  • Teucrium chamaedrys subsp. tauricola Rech.f. – rośnie w Turcji i Syrii
  • Teucrium chamaedrys subsp. trapezunticum Rech.f. – występuje w Turcji i Kaukazie Południowym

Zastosowanie i uprawa[edytuj | edytuj kod]

  • Roślina lecznicza, dawniej używana w medycynie ludowej[7]. Ziele pobudza przemianę materii i oczyszcza krew[6].
  • Roślina ozdobna. Nadaje się na rabaty, obwódki oraz do obsadzania murów i zboczy. Najlepiej rośnie na przepuszczalnej i jałowej glebie na słonecznym stanowisku. Rozmnaża się przez wysiew nasion wiosną, lub przez podział kęp jesienią. Strefy mrozoodporności 5-10[10].

Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)[11].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. The Plant List. [dostęp 2017-03-11].
  4. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
  6. a b c d e Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
  7. a b c d e Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  8. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  9. World Checklist of Selected Plant Families [dostęp 2013-11-11]
  10. Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  11. Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.