Obserwatorium im. Very C. Rubin
 Budynek główny Obserwatorium Very Rubin | |
| Państwo | |
|---|---|
| Położenie |
El Peñon, Cerro Pachón, Chile |
| Wysokość |
2647 m n.p.m. |
| Zarządzający |
Large Synoptic Survey Telescope Corporation |
| Kod obserwatorium |
X05 |
| Teleskopy | |
| |
Położenie na mapie Chile  | |
 30°14′40,68″S 70°44′57,90″W/-30,244633 -70,749417
| |
| Strona internetowa | |
Obserwatorium im. Very C. Rubin, dawniej znane jako Large Synoptic Survey Telescope (LSST), jest obserwatorium astronomicznym położonym w Andach Chilijskich. Jego głównym zadaniem jest przeprowadzanie synoptycznego przeglądu astronomicznego, Legacy Survey of Space and Time[1]. Słowo „synoptyczny” pochodzi od greckich słów σύν (syn „razem”) i ὄψις (opsis „widok”) i opisuje obserwacje, które dają szeroki widok na obiekt w określonym czasie.
Obserwatorium znajduje się na wierzchołku El Peñón[2], 2647-m szczycie góry Cerro Pachón[3] w regionie Coquimbo, w północnym Chile, obok istniejących teleskopów Gemini South i Southern Astrophysical Research Telescope (SOAR). Nosi nazwę Very C. Rubin, amerykańskiej astronomki, która jako pierwsza dokonała odkryć dotyczących tempa rotacji galaktyk.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Projekt LSST został zaproponowany w 2001 r. W 2007 r. projekt otrzymał kluczowe wsparcie od miliarderów Charlesa Simonyi i Billa Gatesa, którzy zobowiązali się przekazać odpowiednio 20 milionów dolarów i 10 milionów dolarów na konstrukcję luster teleskopu. Budowa obserwatorium rozpoczęła się 14 kwietnia 2015 r. od uroczystego położenia kamienia węgielnego[4]. W tym samym roku, w SLAC National Accelerator Laboratory w Kalifornii, rozpoczęto produkcję 3,2-gigapikselowej kamery, w którą będzie wyposażony teleskop. W 2018 roku oba lustra i montaż teleskopu dotarły do Chile i zostały przetransportowane na szczyt. W grudniu 2019 r., ustawą Kongresu USA została dokonana zmiana nazwy obserwatorium z Large Synoptic Survey Telescope (LSST) na Obserwatorium im. Very C. Rubin[5]. Pierwsze obrazy z teleskopu zaprezentowano 23 czerwca 2025 r., a początek regularnych obserwacji zaplanowano na koniec 2025 r.[6]
Instrumentarium
[edytuj | edytuj kod]
Obserwatorium im. Very C. Rubin mieści Simonyi Survey Telescope[7], instrument nazwany tak na cześć prywatnych darczyńców Charlesa i Lisy Simonyi. Ten szerokokątny anastygmatyczny teleskop zwierciadlany będzie fotografował całe dostępne niebo co kilka nocy, wykorzystując unikalną konstrukcję z trzema lustrami, która umożliwia uzyskiwanie ostrych obrazów w bardzo szerokim polu widzenia o średnicy 3,5 stopnia.
Zgodnie z projektem, główne lustro teleskopu (M1) ma średnicę 8,4 metra, lustro wtórne (M2) ma średnicę 3,4 metra, a lustro trzeciorzędne (M3), umieszczone wewnątrz pierścieniowego lustra głównego, ma średnicę 5,0 metra. Drugie i trzecie lustro zmniejszają powierzchnię zbierającą światło lustra głównego do 35 metrów kwadratowych, co odpowiada teleskopowi o średnicy 6,68 metra[2]. Lustro główne i trzeciorzędowe (M1 i M3) są zaprojektowane jako scalony element, tzw. „monolit M1M3”. Umieszczenie dwóch luster w tym samym miejscu minimalizuje całkowitą długość teleskopu i ułatwia szybkie zmiany położenia instrumentu[8]. W skład układu optycznego wchodzą trzy soczewki korekcyjne, umieszczone tam w celu zmniejszenia aberracji optycznej. Kamera, soczewki i filtry fotometryczne tworzą jeden element konstrukcyjny[9].
Teleskop Simonyiego będzie korzystał z optyki aktywnej, z czujnikami frontu fali w rogach kamery. Obrazy będą rejestrowane przez kamerę CCD (charge coupled device imaging) o rozmiarze 3,2 gigapiksela.
W sąsiedztwie głównego budynku mieszczącego teleskop Simonyiego znajduje się kopuła teleskopu pomocniczego Rubin Auxiliary Telescope (AuxTel) o średnicy lustra 1,2 metra, który posłuży do gromadzenia uzupełniających danych dla katalogów z przeglądu LSST.
Cele naukowe
[edytuj | edytuj kod]Celem Obserwatorium Very C. Rubin jest realizacja projektu o nazwie Legacy Survey of Space and Time (LSST)[10], który będzie polegał na przeglądzie nieba w sześciu filtrach fotometrycznych: u, g, r, i, z oraz y[11] przez 10 lat.
Priorytetowe obszary badawcze ujęte w projekcie Rubin-LSST to:
- Badanie ciemnej energii i ciemnej materii poprzez pomiary słabego soczewkowania grawitacyjnego i obserwacje supernowych typu Ia,
- Badanie ewolucji galaktyk,
- Badanie przejściowych zjawisk astronomicznych w dziedzinie optycznej, jak gwiazdy nowe, supernowe, poświaty po rozbłyskach gamma, optyczne odpowiedniki fal grawitacyjnych, a także monitorowanie zmienności kwazarów,
- Badanie struktury i populacji gwiazdowych Drogi Mlecznej,
- Kompleksowe badanie obiektów Układu Słonecznego, w tym poszukiwanie i obserwacje obiektów bliskich Ziemi, a także obiektów Pasa Kuipera.
Grupy badawcze
[edytuj | edytuj kod]W ramach projektu Rubin-LSST powstało osiem następujących grup badawczych:
- Galaktyki (Galaxies Science Collaboration, GSC)
- Gwiazdy, Droga Mleczna i pobliskie galaktyki (Stars, Milky Way, and Local Volume Science Collaboration)
- Układ Słoneczny (Solar System Science Collaboration, SSSC)
- Ciemna energia (Dark Energy Science Collaboration, DESC)
- Aktywe jądra galaktyk (Active Galactic Nuclei Science Collaboration, AGN)
- Zjawiska przejściowe i gwiazdy zmienne (Transients and Variable Stars Science Collaboration)
- Silne soczewkowanie grawitacyjne (Strong Lensing Science Collaboration, SLSC)
- Informatyka i statystyka (Informatics and Statistics Science Collaboration, ISSC)
Wkład międzynarodowy
[edytuj | edytuj kod]W projekcie Rubin-LSST oprócz Stanów Zjednoczonych i Chile uczestniczy prawie 30 krajów oferując wkład własny (ang. In-kind programs). Uczestnictwo polega na wniesieniu wybranego przez dany kraj wkładu w postaci przygotowania lokalnego centrum komputerowo-obliczeniowego albo opracowaniu oprogramowania, które posłuży do analizy konkretnych danych, albo w postaci czasu obserwacyjnego na własnym teleskopie w celu wykonywania dalszych obserwacji obiektów wykrytych przez Obserwatorium Very C. Rubin. We wkład międzynarodowy zaangażowanych jest ponad 1200 astronomów, w tym około 70 z Polski [12].
Polski wkład
[edytuj | edytuj kod]Polski wkład do projektu Rubin-LSST polega na przygotowaniu i wykorzystaniu własnego centrum komputerowo-obliczeniowego (ang. Independent Data Access Center, IDAC). Uczestniczą w nim astronomowie z następujących polskich instytucji: Narodowego Centrum Badań Jądrowych (NCBJ), Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk (CAMK PAN), Centrum Fizyki Teoretycznej Polskiej Akademii Nauk (CFT PAN), Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (UAM), Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ), Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (UMK), Uniwersytetu Warszawskiego (UW), Uniwersytetu Wrocławskiego (UWr). Funkcję lidera pełni Agnieszka Pollo z NCBJ.
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Widok na teleskopy na górze Cerro Pachón z samolotu, w tym Obserwatorium Very Rubin (punkt odbijąjący światło najbardziej po prawej) -
Teleskopy na górze Cerro Pachón (od lewej): SOAR, Gemini South i Obserwatorium Very Rubin wraz z teleskopem pomocniczym (mały i duży budynek stojące obok siebie) -
Budynek główny (po lewej) i kopuła teleskopu pomocniczego (po prawej) Obserwatorium Very Rubin -
30-metrowej średnicy kopuła Obserwatorium Very Rubin -
Teleskop Simonyiego (LSST) pod kopułą -
Kamera LSST przed głównym i trzeciorzędowym lustrem teleskopu Simonyiego -
Wnętrze hali technicznej z widoczną w tle komorą próżniową do regeneracji powierzchni luster teleskopu -
Pokój kontroli w Obserwatorium Very Rubin -
Kamień węgielny projektu LSST
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ NSF-supported observatory renamed for astronomer Vera C. Rubin | NSF - National Science Foundation [online], new.nsf.gov, 7 stycznia 2020 [dostęp 2024-09-17] (ang.).
- ↑ a b Large Synoptic Survey Telescope, Key Numbers [online], Rubin Observatory, 3 kwietnia 2013 [dostęp 2024-09-24] (ang.).
- ↑ Cerro Pachón [online], rubinobservatory.org [dostęp 2024-09-24] (ang.).
- ↑ Large Synoptic Survey Telescope, Watch and Listen as LSST's "First Stone" is Unveiled [online], Rubin Observatory, 24 kwietnia 2015 [dostęp 2024-09-24] (ang.).
- ↑ Rep. Johnson, Eddie Bernice, Vera C. Rubin Observatory Designation Act [online], Rep. Johnson, Eddie Bernice [D-TX-30] (Introduced 06/11/2019), 11 czerwca 2019 [dostęp 2024-09-24].
- ↑ Large Synoptic Survey Telescope, Monthly Updates [online], Rubin Observatory, 6 grudnia 2016 [dostęp 2024-09-24] (ang.).
- ↑ Simonyi Survey Telescope [online], noirlab.edu [dostęp 2024-09-23] (ang.).
- ↑ William Gressler, LSST Optical Design Summary [online] [zarchiwizowane z adresu 2012-03-20].
- ↑ Large Synoptic Survey Telescope, Rubin Observatory Optical Design [online], Rubin Observatory, 3 kwietnia 2013 [dostęp 2024-09-24] (ang.).
- ↑ Vera Rubin Observatory’s Legacy Survey of Space and Time [online] [dostęp 2024-09-23].
- ↑ Large Synoptic Survey Telescope, Technical Details [online], Rubin Observatory, 11 czerwca 2013 [dostęp 2024-09-24] (ang.).
- ↑ International Data Rights Holder List [online] [dostęp 2025-02-16].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Polskojęzyczne
Obserwatorium Very Rubin, kanał Astronarium na YouTube, 10 listopada 2024.
