Odbyt człowieka
| Anus | |
 Odbyt kobiety, pozbawiony włosów łonowych | |
 Schemat układu pokarmowego człowieka z zaznaczonym odbytem | |
| Narządy | |
|---|---|
| Tętnice | |
| Żyły | |
| Nerwy | |
| Układ limfatyczny | |
| Prekursor | |
Odbyt człowieka (l.mn.: odbyty; łac. ānus - „pierścień”, „okrąg”)[1][2][3][4] – ujście odbytnicy, znajdujące się w karbie odbytu. Dwa zwieracze kontrolują wydalanie kału podczas defekacji, która jest główną funkcją odbytu. Są to: wewnętrzny zwieracz odbytu oraz zewnętrzny zwieracz odbytu – mięśnie okrężne, które zazwyczaj utrzymują zwężenie otworu i rozluźniają się w razie potrzeby w ramach normalnych procesów fizjologicznych. Wewnętrzny zwieracz działa niezależnie od woli, natomiast zewnętrzny podlega kontroli świadomej. Powyżej odbytu znajduje się krocze, które leży również poniżej sromu lub moszny. U ludzi odbyt męski jest bardziej owłosiony i silniej wybarwiony[5].
Ze względu na kontakt z kałem, odbyt może być podatny na szereg schorzeń, np. hemoroidy[6]. Odbyt jest miejscem potencjalnych infekcji i innych schorzeń, w tym raka[7].
Odbyt może odgrywać rolę w seksualności (seks analny). Podejście do seksu analnego różni się w zależności od kultury i przekonań, a w niektórych krajach jest on nielegalny[8]. Odbyt jest często uważany za tabu w kontekście społecznym[8] i posiada wiele, zazwyczaj wulgarnych, określeń slangowych. Niektóre choroby przenoszone drogą płciową, w tym zespół nabytego niedoboru odporności oraz kłykciny kończyste, mogą być przenoszone podczas seksu analnego.
Budowa
[edytuj | edytuj kod]Odbyt stanowi końcową część przewodu pokarmowego i bezpośrednio rozpoczyna się od odbytnicy, przechodząc przez przeponę miednicy. Górna i dolna część odbytu otoczone są wewnętrznym i zewnętrznym zwieraczem odbytu, dwoma pierścieniami mięśniowymi kontrolującymi wypróżnianie[9]. Odbyt otoczony jest na całej swojej długości fałdami zwanymi zastawkami odbytowymi, które zbiegają się w linii zwanej linią grzebieniastą. Jest to punkt przejściowy między jelitem tylnym a ektodermą w zarodku. Poniżej tego punktu błona śluzowa wewnętrznego odbytu staje się skórą[9]. Linia grzebieniasta stanowi również granicę między odbytem wewnętrznym i zewnętrznym.
Odbyt otrzymuje krew z tętnicy odbytniczej dolnej i unerwienie z nerwów odbytniczych dolnych, które rozgałęziają się od nerwu sromowego[10].
Mikroanatomia
[edytuj | edytuj kod]Nabłonek wielowarstwowy walcowaty przewodu pokarmowego przechodzi w nabłonek wielowarstwowy płaski na poziomie linii grzebieniastej. W warstwowym nabłonku płaskim stopniowo gromadzą się gruczoły łojowe i apokrynowe[11].
Znaczenie kliniczne
[edytuj | edytuj kod]
Szczeliny odbytu to rozdarcia zewnętrznej wyściółki (błony śluzowej) odbytu. Są one wyjątkowo bolesne i pojawiają się po wypróżnieniu; inne objawy mogą obejmować niewielkie krwawienie, upławy lub swędzenie. Pęknięcia powstają w wyniku uszkodzenia błony śluzowej lub z powodu słabego miejscowego ukrwienia, które uniemożliwia prawidłowe gojenie, przy współudziale skurczu zewnętrznego zwieracza odbytu. Zwieracz zewnętrzny odbytu można rozluźnić, stosując kremy z nitrogliceryną, a zaparcia leczy się środkami przeczyszczającymi i poprawiając nawodnienie. Niektóre pęknięcia mogą wymagać wstrzyknięcia toksyny botulinowej; w najgorszych przypadkach może być konieczna interwencja chirurgiczna, taka jak boczna wewnętrzna sfinkterotomia odbytu lub anoplastyka przesunięcia[12].
Hemoroidy to widoczne naczynia krwionośne pochodzące z wewnętrznych lub zewnętrznych splotów żylnych odbytu. Hemoroidy mogą powodować: krwawienie po oddaniu stolca, ból lub swędzenie odbytu. Hemoroidy często są związane z parciem spowodowanym zaparciami i ciążą. Zazwyczaj leczenie hemoroidów polega na podawaniu środków przeczyszczających i zapobiegają parciu podczas zaparć. Niektóre hemoroidy wymagają leczenia operacyjnego, które może wiązać się z zastosowaniem metody Mitchell-Banksa, aby odciąć dopływ krwi; lub z wycięciem chirurgicznym[12].
Inne choroby kliniczne związane z odbytem to m.in. przetoka lub malformacje odbytu i odbytnicy.
Zakażenia
[edytuj | edytuj kod]Ropnie okołoodbytnicze powstają zazwyczaj w wyniku zakażenia normalnych gruczołów odbytu, a czasem w wyniku choroby Leśniowskiego-Crohna[12]. Zwykle występują po bokach zwieraczy oraz między zwieraczem wewnętrznym i zewnętrznym, na powierzchni lub głębiej. Mogą się one powiększyć, rozszerzając się w kierunku odbytu i powodując powstanie nieprawidłowego połączenia zwanego przetoką okołoodbytniczą. Leczenie polega zazwyczaj na drenażu chirurgicznym[12] i podaniu antybiotyków[12][13].
Do innych zakażeń należą te związane z chorobami przenoszonymi drogą płciową oraz kłykcinami kończystymi.
Nowotwory
[edytuj | edytuj kod]Do chorób nowotworowych związanych z odbytem należą rak odbytu i śródnabłonkowa neoplazja odbytu[14].
Świąd, nietrzymanie moczu i zaparcia
[edytuj | edytuj kod]
Świąd odbytu jest najczęściej spowodowany długotrwałym narażeniem odbytu na działanie kału, powodując na przykład jak hemoroidy, przetoki i szczeliny; złą higienę lub przewlekłą biegunkę; miejscowe zakażenia, jak pleśniawka lub choroby skóry, takie jak łuszczyca i kontaktowe zapalenie skóry. Jeśli uda się zidentyfikować konkretną przyczynę, można podjąć leczenie w celu złagodzenia swędzenia. W przeciwnym razie leczenie polega na utrzymywaniu tego obszaru w czystości i suchości, zaprzestaniu stosowania miejscowych kremów i maści oraz potencjalnie zwiększających objętość stolca środków przeczyszczających w celu zmniejszenia ryzyka zanieczyszczenia kałem[12].
Uszkodzenie lub uraz zwieracza odbytu (w cięższych przypadkach niedrożność odbytu) w wyniku uszkodzenia podczas zabiegu chirurgicznego (np. w okolicy krocza) lub w wyniku seksu analnego może prowadzić do gazów jelitowych i (lub) nietrzymania stolca, przewlekłych zaparć i rozdęcia okrężnicy[15]. Niekiedy występuje zarośnięcie odbytu wymagające leczenia operacyjnego w pierwszych dniach życia noworodka. Wskutek uszkodzenia zwieracza lub z przyczyn neurologicznych (np. w pourazowym uszkodzeniu rdzenia kręgowego) wystąpić może nietrzymanie stolca[5].
Społeczeństwo i kultura
[edytuj | edytuj kod]Seksualność
[edytuj | edytuj kod]
Odbyt ma stosunkowo dużą koncentrację zakończeń nerwowych, przez co może być strefą erogenną. Nerw sromowy, który rozgałęzia się, unerwiając zewnętrzny zwieracz odbytu, rozgałęzia się również na nerw grzbietowy łechtaczki i nerw grzbietowy prącia[16].
Oprócz zakończeń nerwowych, przyjemność ze stosunku analnego może być wynikiem bliskości odbytu i prostaty u mężczyzn oraz pochwy i łechtaczki u kobiet. Dzieje się tak z powodu pośredniej stymulacji tych narządów[16][17][18]. Dla partnera penetrującego, ciasnota odbytu może być źródłem przyjemności poprzez uciskanie penisa[19][20]. Przyjemność można osiągnąć również poprzez masturbację analną, palcówkę[21], facesitting, anilingus i inne aktywności bez penetracji. Rozciąganie odbytu lub fisting jest uważany przez niektórych za przyjemny, ale wiąże się z poważniejszym ryzykiem uszkodzenia ze względu na celowe rozciąganie tkanek odbytu i odbytnicy. Do obrażeń tych zalicza się pęknięcia zwieracza odbytu oraz perforację odbytnicy i esicy, co może skutkować śmiercią[22]. Lubrykanty i prezerwatywy są powszechnie uważane za niezbędne podczas uprawiania seksu analnego, podobnie jak powolna i ostrożna penetracja[23].
Stosunek analny jest czasami określany jako sodomia i jest uważany za tabu w wielu systemach prawnych, a w niektórych jurysdykcjach nadal jest przestępstwem[21].
Higiena, kosmetyka i modyfikacje ciała
[edytuj | edytuj kod]Higiena i kosmetyka
[edytuj | edytuj kod]Aby zapobiegać chorobom odbytu i aby zachować ogólną higienę, ludzie często czyszczą zewnętrzną część odbytu po wypróżnieniu[24]. W tym celu często stosuje się płukanie wodą z bidetu lub przecieranie papierem toaletowym[24], chociaż praktyki oczyszczania odbytu znacznie różnią się w zależności od kultury[25][26][27].
Golenie, przycinanie lub depilacja mogą pomóc w usunięciu owłosienia z okolic odbytu[28].
Wybielanie analne to zabieg polegający na rozjaśnieniu odbytu i krocza. Opalanie odbytu to proces, w którym odbyt zostaje opalony poprzez celowe wystawienie na działanie promieni słonecznych, co powoduje przyciemnienie tego obszaru[29].
Modyfikacje ciała
[edytuj | edytuj kod]Piercing odbytu wykonuje się rzadko, ponieważ może on zaburzać funkcjonowanie odbytu i powodować infekcje[30].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Notes and Queries, Oxford University Press, 1873, s. 119 [dostęp 2025-02-24] (ang.).
- ↑ Edward O’Reilly, An Irish-English Dictionary ..., J. Duffy, 1864, s. 7 [dostęp 2025-02-24] (ang.).
- ↑ odbyt – Słownik języka polskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2025-02-24] (pol.).
- ↑ n, odbyt – Wielki słownik języka polskiego PAN [online], wsjp.pl [dostęp 2025-02-24] (pol.).
- ↑ a b Mała encyklopedia medycyny. red. nacz. Tadeusz Różniatowski. T. II H–O. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 802.
- ↑ MC Schubert. What every gastroenterologist needs to know about common anorectal disorders. „World J Gastroenterol”. 15 (26), s. 3201–09, July 2009. DOI: 10.3748/wjg.15.3201. ISSN 1007-9327. PMID: 19598294. PMCID: PMC2710774.
- ↑ Anal Cancer. The Lecturio Medical Concept Library. [dostęp 2021-07-24].
- ↑ a b Anal Sex, defined -- Discovery Health -- sex, anal [online], web.archive.org, 13 czerwca 2002 [dostęp 2025-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2002-06-13].
- ↑ a b Richard L. Drake: Gray’s anatomy for students. Philadelphia: Elsevier/Churchill Livingstone, 2005, s. 397. ISBN 978-0-8089-2306-0.
- ↑ Keith L. Moore: Clinically Oriented Anatomy. Lippincott Williams & Wilkins, 2013-02-13. ISBN 978-1-4511-1945-9. (ang.).
- ↑ Barbara Young: Wheater's functional histology: a text and colour atlas. Wyd. 5. Churchill Livingstone, Elsevier, 2006, s. 285.
- ↑ a b c d e f Davidson 2018 ↓.
- ↑ R Ansorge: Anal Abscess. WebMD, 2019-09-15. [dostęp 2021-08-10].
- ↑ Anal Cancer. The Lecturio Medical Concept Library.
- ↑ Megacolon. The Lecturio Medical Concept Library.
- ↑ a b Barry R. Komisaruk, The Orgasm Answer Guide, JHU Press, grudzień 2009, s. 108-109, ISBN 978-0-8018-9395-7 [dostęp 2025-02-24] (ang.).
- ↑ Martha Rosenthal: Human Sexuality: From Cells to Society. Cengage Learning, 2012, s. 133–135. ISBN 978-0-618-75571-4.
- ↑ Valdez Natasha Janina: Vitamin O: Why Orgasms Are Vital to a Woman's Health and Happiness, and How to Have Them Every Time!. Skyhorse Publishing Inc., 2011, s. 79. ISBN 978-1-61608-311-3.
- ↑ Mary Anne Dunkin: Anal Sex Safety: What to Know. [dostęp 2013-08-19].
- ↑ Joann S. DeLora: Understanding Sexual Interaction. Houghton Mifflin, 2008, s. 123. ISBN 978-0-395-29724-7.
- ↑ a b Anal Sex, defined -- Discovery Health -- sex, anal [online], web.archive.org, 13 czerwca 2002 [dostęp 2025-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2002-06-13].
- ↑ John J. Miletich: An Introduction to the Work of a Medical Examiner: From Death Scene to Autopsy Suite. ABC-CLIO, 2010, s. 29. ISBN 978-0275995089.
- ↑ Janell L. Carroll: Sexuality Now: Embracing Diversity. Cengage Learning, 2009, s. 271. ISBN 978-0-495-60274-3.
- ↑ a b The Healthiest Way to Wipe After a Bowel Movement [online], Verywell Health [dostęp 2025-03-07] (ang.).
- ↑ IslamQA, Toilet Paper [online], IslamQA, 14 września 2012 [dostęp 2025-03-07] (ang.).
- ↑ Historique du BIDET [online], web.archive.org, 24 września 2017 [dostęp 2025-03-07] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-24].
- ↑ Paul K. Benedict, Austro-Thai Language and Culture, with a Glossary of Roots, HRAF Press, 1975, s. 271, ISBN 978-0-87536-323-3 [dostęp 2025-03-07] (ang.).
- ↑ Butt Hair: How to Remove It, Grooming Tips, and More [online], Healthline, 4 czerwca 2019 [dostęp 2025-03-07] (ang.).
- ↑ Ryan Ottwell. Public Interest in a Potentially Harmful, Non–Evidence-Based "Wellness" Practice: Cross-Sectional Analysis of Perineum Sunning. „JMIR Dermatology”. 4 (1), 2021-01-26. JMIR Publications Inc.. DOI: 10.2196/24124. ISSN 2562-0959. PMID: 37632796. PMCID: PMC10501511.
- ↑ Elayne Angel, The Piercing Bible: The Definitive Guide to Safe Body Piercing, Clarkson Potter/Ten Speed, 16 lutego 2011, s. 25, ISBN 978-0-307-77791-1 [dostęp 2025-03-07] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stanley Davidson: Davidson's Principles and Practice of Medicine, 23rd edition. Elsevier, 2018, s. 835–6. ISBN 978-0-7020-7028-0. (ang.).
