Odpowiedzialność przebijająca

Odpowiedzialność przebijająca jest odpowiedzialnością wspólnika spółki kapitałowej za zobowiązania tej spółki, przy czym szczególne znaczenie ma odpowiedzialność wspólników także będącymi spółkami, a więc odpowiedzialność w ramach grupy kapitałowej. Niekiedy też nazwę "odpowiedzialność przebijająca" stosuje się w odniesieniu do odpowiedzialności członków organów spółek kapitałowych za zobowiązania tych spółek.

Nazwa "odpowiedzialność przebijająca" pochodzi od określenia stosowanego dla doktryny pociągania wspólnika do odpowiedzialności za zobowiązania spółki w Stanach Zjednoczonych: "Piercing the Corporate Veil", ukutej przez profesora Wormsera na początku XX wieku (Wormser M., Piercing the Veil of Corporate Entity 12 Col.L.Rev. 496 [1912]). Można również spotkać się z nazwą "Disregarding legal entity". W Wielkiej Brytanii i innych krajach Wspólnoty Brytyjskiej najczęściej używanym określeniem jest "Lifting the Corporate Veil". W Niemczech odpowiedzialność przebijającą określa się mianem Durchgriffshaftung.

Istota odpowiedzialności przebijającej

Klasyczna konstrukcja odpowiedzialności przebijającej polega na uznaniu zobowiązania spółki za zobowiązanie wspólnika. Dla potrzeb danego stosunku zobowiązaniowego uznaje się po prostu, że spółka, z punktu widzenia prawa, nie istnieje, a zobowiązanie zostało zaciągnięte przez wspólnika. Dotyczy to sytuacji, w których wspólnik wykorzystał spółkę dla pokrzywdzenia jej wierzycieli. Może to mieć związek z faktem nieodpowiedniego dokapitalizowania spółki, niewystarczającego wyodrębnienia majątku spółki od majątku wspólnika oraz przypadków nadmiernej dominacji wspólnika nad spółką.

Wyodrębnienie przesłanek dla zastosowania odpowiedzialności przebijającej różni się w zależności od kraju. Zwraca jednak uwagę fakt, że przesłanki są w różnych systemach prawnych dość podobne. Dość szeroko można je określić jako wykorzystanie spółki w celu pokrzywdzenia wierzycieli, przy czym pokrzywdzenie nie musi być w każdym przypadku zamierzone.

Odpowiedzialność przebijająca wiąże się z szerszym zagadnieniem nadużycia formy spółki. Nadużycie formy spółki polega na wykorzystaniu odrębnej osobowości prawnej przyznanej spółkom kapitałowym w celach sprzecznych z zasadami porządku prawnego.

Prawo polskie

W polskim porządku prawnym nie istnieją przepisy, które expressis verbis umożliwiałyby pociągnięcie wspólnika spółki kapitałowej do odpowiedzialności za jej zobowiązania. Przepisy Kodeksu spółek handlowych stanowią, że zarówno wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i wspólnicy spółki akcyjnej za zobowiązania spółki nie odpowiadają. Pewną namiastką odpowiedzialności przebijającej jest art. 299 Kodeksu spółek handlowych, który stanowi, że w pewnych dość wąsko określonych okolicznościach, członkowie zarządu spółki mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności za jej zobowiązania. Przepis ten odnosi się jednak jedynie do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i nie ma zastosowania w przypadku spółki akcyjnej, a ponadto członkowie zarządu mogą zwolnić się od odpowiedzialności, jeśli tylko terminowo złożą wniosek o upadłość spółki. Przepis ten ma zastosowanie tylko w sytuacji wcześniejszej bezskutecznej egzekucji przeciw spółce, a dodatkowo członkowie zarządu nie będą odpowiadać za zobowiązania spółki, jeśli brak terminowego zgłoszenia wniosku o upadłość nie wynikł z ich winy, a także jeśli na skutek braku terminowego zgłoszenia, sytuacja wierzyciela nie pogorszyła się w żaden sposób. Możliwość zaspokojenia pokrzywdzonych wierzycieli jest tu więc dość wąska.

Istnieje możliwość zastosowania ogólnych zasad prawa deliktowego (art. 415 i n. kodeksu cywilnego). Należy jednak mieć na względzie, że wspólnik spółki kapitałowej będzie wówczas odpowiadał nie za zobowiązania spółki, ale za szkodę wyrządzoną wierzycielowi przez fakt nadużycia formy spółki; nie będzie to wówczas klasyczny przypadek odpowiedzialności przebijającej. Aby skonstruować odpowiedzialność wspólnika na zasadach deliktowych, należy w klasyczny sposób ustalić istnienie odpowiedzialności deliktowej, której przesłankami są: (1) szkoda; (2) wina po stronie sprawcy; oraz (3) związek przyczynowy między szkodą a winą.

Wydaje się, że de lege lata jedyną możliwością przeszczepienia odpowiedzialności przebijającej na grunt polski jest odwołanie się do klauzuli nadużycia prawa podmiotowego, wyrażonej w art. 5 kodeksu cywilnego. Środek ten stosowany jest jednak jedynie wyjątkowo.