Białorzytka zwyczajna
| ||
Oenanthe oenanthe[1] | ||
(Linnaeus, 1758) | ||
![]() Samiec | ||
![]() Samica | ||
Systematyka | ||
Domena | eukarionty | |
Królestwo | zwierzęta | |
Typ | strunowce | |
Podtyp | kręgowce | |
Gromada | ptaki | |
Infragromada | ptaki neognatyczne | |
Rząd | wróblowe | |
Podrząd | śpiewające | |
Rodzina | muchołówkowate | |
Podrodzina | kląskawki | |
Rodzaj | Oenanthe | |
Gatunek | białorzytka zwyczajna | |
Synonimy | ||
| ||
Podgatunki | ||
| ||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | ||
![]() | ||
Zasięg występowania | ||
![]() Zasięg występowania bez taksonu seebohmi z północno-zachodniej Afryki, uznawanego przez część systematyków za osobny gatunek w sezonie lęgowym zimowiska |
Białorzytka zwyczajna[4], białorzytka[4] (Oenanthe oenanthe) – gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny muchołówkowatych (Muscicapidae).
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Zamieszkuje całą Europę wraz z Islandią, wybrzeża Grenlandii, środkową i północną Azję aż po jej wschodnie krańce, północno-wschodnią i północno-zachodnią Amerykę Północną oraz północno-zachodnią Afrykę. Migruje na duże odległości, zimuje w tropikalnej Afryce na południe od Sahary. Ptaki z Alaski, zimujące głównie we wschodniej Afryce, pokonują w jedną stronę około 14 500 km, przelatując nad Azją. W zależności od populacji, migracje białorzytek trwają zwykle od jednego do trzech miesięcy[5].
W środkowej i północnej Europie jest to jedyny przedstawiciel rodzaju Oenanthe. W Polsce średnio liczny ptak lęgowy[6], rozpowszechniony w całym kraju, zarówno na niżu, jak i w górach. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2008–2012 populacja białorzytki w Polsce liczyła 49–71 tysięcy par lęgowych[6].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Wyróżniono kilka podgatunków O. oenanthe[7][4]:
- Oenanthe oenanthe leucorhoa – północno-wschodnia Kanada, Grenlandia i Islandia.
- białorzytka zwyczajna, białorzytka (Oenanthe oenanthe oenanthe) – północna i środkowa Europa przez północną Azję do wschodniej Syberii i północno-zachodniej Ameryki Północnej.
- Oenanthe oenanthe libanotica – południowa Europa przez Bliski Wschód i południowo-zachodnią Azję do Mongolii i północno-zachodnich Chin.
- białorzytka czarnogardła (Oenanthe oenanthe seebohmi) – północno-zachodnia Afryka. Autorzy Handbook of the Birds of the World (a tym samym IUCN) uznają ją za osobny gatunek Oenanthe seebohmi[2][8].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
- Wygląd zewnętrzny
- Sylwetka wyprostowana, dość smukła. Samce w szacie godowej mają szarą głowę i grzbiet, czarną maskę na policzkach, zwężającą się przy dziobie oraz białą brew. Skrzydła czarne, spód ciała biały z wyjątkiem żółtawej piersi i gardła. Kuper biały, a na ogonie i pokrywach nadogonowych szeroki czarny wzór w kształcie odwróconej litery „T”. Samice i samce w szacie spoczynkowej podobne, mają mniej kontrastowe ubarwienie głowy, wierzchu i skrzydeł, o odcieniu brązowoszarym. Od spodu są zwykle bardziej beżowe. Młode ptaki mają ciemniejszy, plamkowany wierzch ciała, a spód jasny ze wzorem łusek.
Podgatunek leucorhoa występujący na Islandii i Grenlandii jest nieco większy, intensywniej ubarwiony i ma szerszy czarny pasek na ogonie. U podgatunku seebohmi z północnej Afryki samce mają czarne gardło, a samice albo mają czarną maskę, albo są podobne do samców.
- Rozmiary
- długość ciała ok. 15 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 26–32 cm
- Masa ciała
- ok. 20–30 g
Pieśń samca, Devon, Anglia |
Problem z odtwarzaniem pliku? Zobacz Pomoc. |
- Głos
- Wabi ostrym „hijt”, alarmuje twardym, prawie bezdźwięcznym „czak”. Śpiew składa się z szybkiej serii skrzypiących zwrotek przeplatanych gwizdami, niekiedy z naśladownictwami. Śpiewa na ziemi, często z jakiegoś podwyższenia, lub w locie; także nocą.
- Zachowanie
- Zaniepokojony wykonuje szybkie przysiady i uderzenia ogonem. Wędrowny, przeloty w VIII–X i III–IV. Podczas wędrówek przebywa często w małych stadach na wybrzeżach, ale w sezonie lęgowym tylko w parach. Bezpośrednio po powrocie z zimowisk często przebywa na polach.
Środowisko[edytuj | edytuj kod]
Otwarte tereny, nie zadrzewione, najczęściej kamieniste z niską, rzadką roślinnością. Występuje w tundrze, na nadmorskich klifach, w górach, na rumowiskach skalnych, ugorach, w wyrobiskach kamieniołomów lub żwirowni, w ruinach, na terenach ruderalnych lub przemysłowych, na nasypach kolejowych i większych porębach leśnych.
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Owady i ich larwy oraz inne drobne bezkręgowce zbierane na ziemi. Ponadto białorzytki zjadają też drobne owoce i jagody, takie jak czarny bez, poziomki, jeżyny czy jałowiec.
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Wyprowadza zazwyczaj jeden lęg w roku w maju, choć niektóre pary mogą przystąpić do drugiego lęgu w czerwcu.
- Gniazdo
- Zwykle głęboko ukryte, umieszczone w szczelinie skalnej, pomiędzy kamieniami lub w hałdzie gruzu, w ruinach albo norze ziemnych ssaków.
- Jaja i wysiadywanie
- Samica składa 5–6 jaj o barwie jasnoniebieskiej lub zielonkawej i średnich wymiarach 21 × 16 mm. Jaja są wysiadywane przez okres 13–14 dni przez samicę.
- Pisklęta
- Pisklęta opuszczają gniazdo po 15–17 dniach. Przez ok. 2 tygodnie pozostają pod opieką rodziców, często samca (zwłaszcza jeżeli samica przystępuje do drugiego lęgu).
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje białorzytkę zwyczajną za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[3]. Białorzytka czarnogardła, od 2016 roku klasyfikowana przez IUCN jako osobny gatunek, również zaliczana jest do kategorii najmniejszej troski, a jej populacja także maleje[8].
W Polsce białorzytka zwyczajna objęta jest ścisłą ochroną gatunkową[9].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Oenanthe oenanthe, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b Collar, N. & Christie, D.A.: Northern Wheatear (Oenanthe oenanthe). W: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-04-12].
- ↑ a b Oenanthe oenanthe, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ a b c Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Saxicolinae Vigors, 1825 - kląskawki (wersja: 2019-10-12). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-04-12].
- ↑ Franz Bairlein, D. Ryan Norris, Rolf Nagel, Marc Bulte, Christian C. Voigt, James W. Fox, David J. T. Hussell, Heiko Schmaljohann. Cross-hemisphere migration of a 25 g songbird. „Biology Letters”. 8 (4), s. 505–507, 2012. DOI: 10.1098/rsbl.2011.1223 (ang.).
- ↑ a b T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Chats, Old World flycatchers (ang.). IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-04-12].
- ↑ a b BirdLife International, Oenanthe seebohmi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-02-03] (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany, PTPP „pro Natura”, Wrocław 2003, ISBN 83-919626-1-X, s. 601-602
- Andrzej Kruszewicz , Ptaki Polski. T. 2, Warszawa: Multico, 2005, s. 88-89, ISBN 83-7073-360-3, ISBN 978-83-7073-360-5, OCLC 749713075 .
- Ptaki Europy. Przewodnik ilustrowany, Paul Sterry, Richard Allen (ilust.), Emil Gola (tłum.), Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 296, ISBN 83-7311-826-8, OCLC 749151835 .
- Lars Jonsson , Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Magnus Ullman i inni, wyd. 3, Warszawa: Muza SA, 2006, s. 397, ISBN 83-7319-927-6, OCLC 749649489 .
- Klaus Richarz, Anne Puchta Ptaki – Przewodnik, Muza SA, Warszawa 2006, ISBN 83-7495-018-8, ISBN 978-83-7495-018-3, s. 294
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne (ang.). W: eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology.