Ogórecznik lekarski

Ogórecznik lekarski
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	Euphyllophyta
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Klad	astrowe
Rodzina	ogórecznikowate
Rodzaj	ogórecznik
Gatunek	ogórecznik lekarski
Nazwa systematyczna
Borago officinalis L. Sp. pl. 1:137. 1753

Ogórecznik lekarski (Borago officinalis L.) – gatunek rośliny należący do rodziny ogórecznikowatych (szorstkolistnych). Pochodzi z krajów śródziemnomorskich. W Polsce uprawiany, czasami występuje w formie zdziczałej (efemerofit), jako chwast.

Morfologia i biologia

Pokrój

Roślina jednoroczna osiągająca wysokość do 60 cm, cała odstająco i szorstko owłosiona. Wydziela przyjemny, odświeżający zapach ogórków.

Łodyga

Wzniesiona, rozgałęziona i szorstko owłosiona.

Liście

Dolne są duże, eliptyczne, górne małe, podługowate i obejmujące na wpół łodygę. Brzegiem faliste, pomarszczone.

Kwiaty

Duże, zwisające, wyrastają na szczycie łodygi w formie luźnej, ulistnionej skrętki. Kielich prawie wolny, składający się z 5 wąskich działek. Średnica do 3 cm. Kolista korona o bardzo krótkiej rurce, zbudowana jest z 5 dużych, zaostrzonych płatków o barwie niebieskiej i 5 białych osklepek. Pręcików 5, słupek 1. Roślina miododajna, owadopylna, kwitnie od czerwca do lipca.

Owoc

Rozłupnia zawierająca 4 żeberkowane rozłupki. Barwa od ciemnoszarej do brunatnej. Masa 1000 rozłupek wynosi 16-20 g. Nasiona na roślinie dojrzewają stopniowo od połowy lipca do końca sierpnia. Nasiona po zbiorze przechodzą okres tzw. pożniwnego dojrzewania w ciągu dwóch miesięcy. Dopiero po tym czasie osiągają pełna zdolność kiełkowania, którą zachowują 2-3 lata.

• 

  Pokrój

• 

  Część szczytowa

• 

  Kwiat

Zastosowanie

• Roślina uprawna: uprawiany jako roślina przyprawowa, lecznicza i ozdobna.
• Roślina lecznicza:
  • Surowiec zielarski: ziele (Herba Boraginis) zawiera flawonoidy, garbniki, sole mineralne (m.in. rozpuszczalną, dobrze przyswajalną dla organizmu krzemionkę oraz azotan potasu), witaminę C, magnez, potas, alantoinę, śluzy, kwas jabłkowy, kwas cytrynowy.
  • Działanie: łagodne działanie moczopędne, przeciwzapalne, uspokajające i bakteriobójcze. Używany jest wewnętrznie do leczenia zapaleń i uszkodzeń błon śluzowych jamy ustnej, układu oddechowego, przełyku, żołądka, jelit, a także w przewlekłym zapaleniu nerek, chorobie reumatycznej i jako środek łagodnie uspokajający. Zewnętrznie używa się jako odwar przy oparzeniach skóry, czyrakach, odmrożeniach, wybroczynach, trądziku młodzieńczym, świądzie skóry i trudno gojących się ranach. Najczęściej używa się w postaci naparu. Olej z nasion zalecany jest przy leczeniu nerwic, depresji, schizofrenii, a także przy wzmożonym wysiłku umysłowym i fizycznym, w czasie menopauzy. Działa korzystnie na ośrodki mózgowe, poprawia krążenie i pracę gruczołów dokrewnych. Regularne spożywanie odwarów (łyżkę ziół zalać szklanką wody i gotować na wolnym ogniu 5-7 minut) zwiększa wydalanie moczu i umożliwia usuwanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii oraz jonów chloru, mocznika i kwasu moczowego^{[potrzebny przypis]}.
  • Zbiór i suszenie: ścina się całe kwitnące pędy, suszy na słońcu lub w suszarni.

• Roślina miododajna: Jeden kwiat ogórecznika zawiera aż do 12 mg nektaru, a w nim 44-77% cukru.

• Roślina kosmetyczna. Może być stosowany w kosmetyce w sposób podobny jak ogórek. Olej z ogórecznika lekarskiego (borogoglandyna) (Oleum Boraginis) o żółtawej barwie stosowany jest do pielęgnacji skóry bardzo suchej, łuszczącej się, wrażliwej, dobrze oczyszcza skórę usuwając zanieczyszczenia z porów i zamykając je. Zawiera składniki spotykane dotychczas tylko w mleku matki.

• Sztuka kulinarna: jadalne są kwiaty i młode, jeszcze nie owłosione liście, te ostatnie drobno posiekane, używane są jako przyprawa do sałatek, sosów, zup. Smakiem i zapachem przypominają ogórki. Używa się ich też do przyprawiania mięsa (szczególnie baraniny), twarogu.
• Używa się go do aromatyzowania niektórych likierów, napojów, octu, win.

Wartość odżywcza Olej z ogórecznika lekarskiego (100 g)

Wartość energetyczna 3700 kJ (884 kcal) Białka 0 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Węglowodany 0 g Tłuszcze 100,0 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 14,00 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 18-25 g ( omega 9 ) g Wielonienasycone 64,00 w tym : 30-40 g kwasu linolowego (omega 6) LA 18-25 g kwasu gamma linolenowego GLA g omega-6 Linolowy (LA) b.d. g Woda 0 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Uprawa

Może być uprawiany w strefach 5-10. Uprawia się wyłącznie z nasion, które sieje się wczesną wiosną (kwiecień) w rzędy co 30-45 cm, na głębokość 1-2 cm. Na założenie 1 ha plantacji potrzeba 7-10 kg nasion. Wschody są nierównomierne i ukazują się po 2-3 tygodniach. Nie ma specjalnych wymagań klimatycznych, ale ważny jest przebieg warunków pogodowych. Częste i obfite deszcze utrudniają oblot owadów i zapylanie co przekłada się na plon nasion. Roślina wymaga gleb średniozwięzłych, żyznych, w dobrej kulturze o (pH 6,5-7,0), strukturalnych i dostatecznie wilgotnych. Nie wymaga specjalnej pielęgnacji. Zwykle rozsiewa się sam. Okres wegetacji mieści się w granicy 120-140 dni. Pole pod uprawę ogórecznika powinno być starannie przygotowane i odchwaszczone.

Bibliografia

• Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
• Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
• Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
• Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.