Ogród Sprawiedliwych w Warszawie
 Ogród Sprawiedliwych | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
Warszawa |
| Dzielnica |
Wola |
| Data założenia |
5 czerwca 2014 r. |
| Projektant |
pracownia architektury krajobrazu „Abies” Barbary Kraus-Galińskiej |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
| 52°14′44,8″N 20°59′22,3″E/52,245778 20,989528 | |
Ogród Sprawiedliwych w Warszawie – miejsce pamięci na wolskim Muranowie.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Inicjatorami pomysłu są warszawski Dom Spotkań z Historią i włoska fundacja GARIWO[1]. Ogród znajduje się na skwerze im. „Jura” Gorzechowskiego, na terenie dawnego więzienia kobiecego „Serbia”, pomiędzy ulicami Dzielną i Pawią, w pobliżu al. Jana Pawła II i kościoła św. Augustyna. Ogród zaprojektowała pracownia architektury krajobrazu „Abies” Barbary Kraus-Galińskiej[2].
Charakter warszawskiego Ogrodu nawiązuje do istniejącego w Mediolanie Światowego Ogrodu Sprawiedliwych, w którym honorowani są również polscy Sprawiedliwi.
W 2021 roku uhonorowano 7 osób ponieważ w 2020 roku uroczystość nie odbyła się[3].
Otwarcie[edytuj | edytuj kod]
Uroczyste otwarcie ogrodu, które odbyło się 5 czerwca 2014, o. godz. 12:00, towarzyszyło obchodom Święta Wolności w 25. rocznicę wyborów 4 czerwca 1989 r[4]. W otwarciu ogrodu uczestniczyli bliscy uhonorowanych osób, w tym Aleksander Edelman, syn Marka Edelmana, rodzina premiera Tadeusza Mazowieckiego. Byli także burmistrz Woli Urszula Kierzkowska, przedstawiciel Ambasady Republiki Włoskiej Andrea Luca Lepore, minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Lena Kolarska-Bobińska oraz aktorka Maja Komorowska. W inaugurację Ogrodu Sprawiedliwych w Warszawie włączyło się Muzeum Historii Żydów Polskich[5].
Komitet Ogrodu Sprawiedliwych[edytuj | edytuj kod]
W skład komitetu sprawiedliwych weszli: Władysław Bartoszewski, Bogdan Białek, Prezes Stowarzyszenia im. Jana Karskiego, Alicja Bartuś, Międzynarodowy Dom Spotkań w Oświęcimiu, Konstanty Gebert, publicysta, dziennikarz, Zbigniew Gluza, Prezes Fundacji Ośrodka KARTA, Redaktor Naczelny kwartalnika „Karta”, Annalia Guglielmi (przedstawicielka GARIWO w Polsce), Tomasz Thun-Janowski, Dyrektor Biura Kultury Urzędu m.st. Warszawy, Piotr Jakubowski, Dyrektor Domu Spotkań z Historią, Urszula Kierzkowska, Burmistrz Dzielnicy Wola w Warszawie, Maja Komorowska, aktorka, prof. Lena Kolarska-Bobińska, Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Jolanta Kurska, Prezeska Fundacji Centrum im. Prof. Bronisława Geremka, Zbigniew Nosowski, Redaktor Naczelny miesięcznika „Więź”, Wacław Oszajca, jezuita, publicysta, prof. Adam Daniel Rotfeld, współprzewodniczący Polsko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych, Andrzej Rottermund, Dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie, Paula Sawicka, Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita, Michael Joseph Schudrich, Naczelny Rabin Polski, Joanna Sobolewska-Pyz, Stowarzyszenie Dzieci Holocaustu, Anna Stupnicka-Bando, Polskie Towarzystwo Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata, Róża Thun, deputowana do Parlamentu Europejskiego, Józef Wancer, Fundacja Auschwitz-Birkenau, Ewa Wierzyńska, Fundacja Edukacyjna Jana Karskiego, Muzeum Historii Polski, Małgorzata Zakrzewska, Przewodnicząca Komisji Kultury i Promocji Rady m.st. Warszawy[1][6].
W latach 2013-2022 pracom Komitetu przewodniczył prezes Ośrodka Karta Zbigniew Gluza[7]. Od 2022 r. przewodniczącą Komitetu jest Agnieszka Bieńczyk-Missala.
Upamiętnienia[edytuj | edytuj kod]
| Rok | Osoba | Obywatelstwo | Napis | Osoba odsłaniająca |
|---|---|---|---|---|
| 5 czerwca 2014 | Jan Karski | 
|
emisariuszowi Polski Podziemnej, który wzywał do powstrzymania zagłady Żydów, a bierność aliantów nazwał drugim grzechem pierworodnym ludzkości | Ewa Wierzyńska |
| Marek Edelman |
|
członkowi dowództwa powstania w getcie warszawskim, społecznikowi i lekarzowi nieuustępliwemu – służąc skrzywdzonym, odbudowywał moralny ład świata | syn Marka Edelmana – Aleksander oraz Paula Sawicka | |
| Tadeusz Mazowiecki |
|
politykowi dążącemu do wspólnego dobra, który w proteście przeciw bezczynności świata złożył mandat wysłannika ONZ w Bośni i Hercegowinie | synowie Tadeusza Mazowieckiego – Wojciech, Adam i Michał | |
| Anna Politkowska | 
|
rosyjskiej dziennikarce, zamordowanej za ujawnienie korupcji oraz popełnianych przez jej kraj zbrodni wojennych w Czeczenii | aktorka Maja Komorowska | |
| Magdalena Grodzka-Gużkowska |
|
żołnierzowi podziemia, ratującej Żydów z warszawskiego getta, prekursorce leczenia dzieci autystycznych | Artur Matys | |
| Antonia Locatelli | 
|
włoskiej misjonarce, która w Ruandzie poniosła męczeńską śmierć, alarmując świat o ludobójstwie Tutsich | siostra Antonii Locatelli – Andreina | |
| 27 kwietnia 2015 | Petro Hryhorenko |  
|
generałowi sowieckiej armii, który w pełni kariery odrzucił system i swą w nim rolę, stając po stronie prześladowanych, w tym wydziedziczonych Tatarów | Masza Makarowa |
| Nelson Mandela | 
|
przeciwnikowi apartheidu, wolnemu od nienawiści i odwetu, który przeprowadził RPA ze stanu wojny domowej do obywatelskiej wolności | Mamadou Diouf | |
| Hasan Mazhar | 
|
gubernatorowi Ankary, który wbrew zbrodniom władz i społecznemu na nie przyzwoleniu, odmówił udziału w ludobójstwie tureckich Ormian (1915-1917) | Edward Mier-Jędrzejowicz | |
| 21 czerwca 2016[8] | Witold Pilecki |
|
kawalerzyście, przewodnikowi po piekle nazizmu, dobrowolnemu więźniowi Auschwitz, którego raporty miały alarmować świat, ocalać ofiary | wnuczka Witolda Pileckiego, Beata Pilecka-Różycka |
| Władysław Bartoszewski |
|
świadkowi okrucieństw obu totalitaryzmów, który – stawiając opór kłamstwu i przemocy – był uosobieniem przyzwoitości | syn Władysława Bartoszewskiego – Teofil oraz Adam Rotfeld | |
| Jan Zieja |
|
księdzu, który zawsze, także w wojnach, trwał przy przykazaniu »nie zabijaj – nigdy nikogo«, uznanemu za »żywy dowód na istnienie Boga« | Zbigniew Gluza | |
| 5 czerwca 2017[9] | Natalja Gorbaniewska | /
|
||
| Jan Jelinek |  /
|
|||
| Roberto Kozak | 
|
argentyńskiemu dyplomacie, ratującemu z poświęceniem dziesiąti tysięcy obywateli Chile, represjonowanych przez reżim Pinocheta | ||
| 18 czerwca 2018[10] | Rafał Lemkin |
|
polskiemu prawnikowi, który – uniknąwszy Zagłady – zdefiniował ludobójstwo i zmobilizował świat do jego zwalczania' prawo przeciwstawił bezprawiu | kierowniczka Oświęcimskiego Instytutu Praw Człowieka i Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży Alicja Bartuś |
| Adalbert Wojciech Zink |  /
|
warmińskiemu księdzu, obywatelowi niemieckiemu, potem polskiemu, człowiekowi niezłomnemu, więźniowi PRL, który łączył ludzi i narody | wójt gminy Gietrzwałd Jan Kasprowicz | |
| Armin Wegner |
|
niemieckiemu wojskowemu, który jako świadek ludobójstwa Ormian odrzucił milczenie wobec zbrodni Turcji, a po latach – hitlerowskich Niemiec | syn Misza Wegner | |
| 27 czerwca 2019[11] | Ewelina Lipko-Lipczyńska |
|
nauczycielka polskiego, która w czasie II wojny światowej ratowała Żydów, a w 1968 roku jawnie sprzeciwiała się antysemickiej nagonce władz PRL | siostrzenica uhonorowanej Anna Rycombel |
| Arsienij Borisowicz Roginski |
|
rosyjski historyk i działacz polityczny badający zbrodnie stalinowskie, przewodniczący Stowarzyszenia "Memoriał" | współzałożycielka Stowarzyszenia Memoriał Jelena Zemkova | |
| Raul Wallenberg | 
|
szwedzki dyplomata, który w czasie wojny uratował od eksterminacji kilkadziesiąt tysięcy węgierskich Żydów | ambasador Królestwa Szwecji Stefan Gullgren | |
| 2020 (odsłonięcie 23 września 2021) | Karol Modzelewski |
|
intelektualiście, który – poznawszy istotę systemu komunistycznego – stanął, jako opozycjonista i więzień sumienia, w obronie wolności społeczeństwa | |
| Stanisław Pietrow |
|
sowieckiemu oficerowi, którego odwaga w 1983 roku uchroniła świat przed kataklizmem wojny nuklearnej – zaryzykował w imię dobra ludzkości | ||
| Antonina Wyrzykowska |
|
mieszkańce wsi pod Jedwabnem, ratującej Żydów pod okupacją niemiecką i karanej za to nienawiścią swoich podczas wojny i po niej | ||
| 2021 (odsłonięcie 23 września 2021) | Hrant Dink | 
|
||
| Julia Ilisińska |
|
współorganizatorce pomocy więźniom Auschwitz, która mimo aresztowania, brutalnego śledztwa i zagrożenia życia, nikogo nie wydała | ||
| Emanuel Ringelblum |
|
twórcy grupy „Oneg Szabat” i Konspiracyjnego Archiwum Getta Warszawy, które chroniąc świadectwa Zagłady dla przyszłych pokoleń, ocaliło świat | ||
| Liu Xiaobo | 
|
|||
| 2022 (odsłonięcie 26 września 2022)[12] | Mosze Bejski | 
|
||
| Bronisław Geremek |
|
|||
| Wilhelm Hosenfeld | 
|
|||
| Antonina i Jan Żabińscy |
|
|||
| 2023[13] | Siergiej Kowalow | |||
| Gareth Jones | ||||
| Alfreda Markowska |
|
Kandydaci[edytuj | edytuj kod]
Co roku upamiętniane będą trzy osoby. Pojęcie Sprawiedliwego użyte po raz pierwszy w Memoriale Jad Waszem z upływem lat nabrało uniwersalnego wymiaru. Tytuł, święto oraz upamiętniające Sprawiedliwych ogrody służą honorowaniu nie tylko Sprawiedliwych uznanych przez Jad Waszem (osób, które w czasie II wojny światowej niosły pomoc Żydom), ale wszystkich, którzy w obliczu totalitaryzmu i ludobójstwa mieli odwagę bronić godności człowieka, pomagać ofiarom, czy występować w obronie prawdy. Definicja ta obejmuje Sprawiedliwych spod wszystkich szerokości geograficznych, którzy swoich czynów dokonali w XX i XXI wieku[14]. Komitet przyjmuje kandydatury jedynie osób nieżyjących[15].
Kandydaturę do 30 listopada może zgłosić każdy, natomiast zatwierdza je – poprzez głosowanie – Komitet Ogrodu Sprawiedliwych w Warszawie[16].
W II edycji (2015) zgłoszono 17, a w IV edycji (2017) 19 kandydatur[17].
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Marek Edelman -
Hasan Mazahar -
Petro Hryhorenko -
Antonia Locatelli -
Magdalena Grodzka-Gużkowska -
Anna Politkowska -
Rafał Lemkin
_01.jpg)
.jpg)
.jpg)
_01.jpg)
_01.jpg)
_01.jpg)
.jpg)
Krytyka[edytuj | edytuj kod]
Idea Ogrodu krytykowana jest za jego europocentryzm i skupianie się w większości na znanych tragediach, szeroko omawianych medialnie, ze szczególnym naciskiem na zagładę Żydów podczas II wojny światowej. Do roku 2019 przemilczano choćby ludobójstwa w Kambodży, Gwatemali, Burundi, Timorze Wschodnim, Darfurze, Asyryjczyków, Greków Pontyjskich, ISIS i wielu innych pozaeuropejskich. Upamiętnienia skupiają się na działaczach Unii Wolności, pomijając rolę osób związanych z walką z komunizmem przez środowisko związane z Prawem i Sprawiedliwością[potrzebny przypis].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Ogród Sprawiedliwych w Warszawie [online], Jewish.org.pl [dostęp 2014-06-06] [zarchiwizowane z adresu 2014-07-14] (pol.).
- ↑ Na Woli otwarto pierwszy w Polsce Ogród Sprawiedliwych [online], Wyborcza.pl [dostęp 2017-11-19].
- ↑ Kolejne drzewa i kamienie w Ogrodzie Sprawiedliwych [online], um.warszawa.pl [dostęp 2023-02-03] (pol.).
- ↑ Rajskie jabłonie dla sprawiedliwych - Wola [online], tvnwarszawa.tvn24.pl [dostęp 2017-11-19] (pol.).
- ↑ Stolica ma Ogród Sprawiedliwych | zyciewarszawy.pl [online], www.zw.com.pl [dostęp 2017-11-19] (pol.).
- ↑ Otwarto pierwszy w Polsce Ogród Sprawiedliwych [online], Portal Katolickiej Agencji Informacyjnej [dostęp 2017-12-03] [zarchiwizowane z adresu 2014-12-28].
- ↑ Na Woli powstaje Ogród Sprawiedliwych. Kogo tam upamiętnią? [online], Wyborcza.pl, 6 marca 2014 [dostęp 2017-11-19] [zarchiwizowane z adresu 2016-02-15] (pol.).
- ↑ NewsBook, WARSZAWA: W Ogrodzie Sprawiedliwych [online], NewsBook, 14 czerwca 2016 [dostęp 2019-03-07] (pol.).
- ↑ Czwarta edycja upamiętnień w Ogrodzie Sprawiedliwych – Dom Spotkań z Historią [online], Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN [dostęp 2019-03-07] (pol.).
- ↑ Warsawnow, Upamiętnienia w Ogrodzie Sprawiedliwych [online], Warsaw Now! Najciekawsze Wydarzenia i Miejsca w Warszawie, 16 czerwca 2018 [dostęp 2019-03-07] (pol.).
- ↑ Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych. Znamy nazwiska laureatów [online], PolskieRadio24.pl [dostęp 2019-03-07].
- ↑ Nowe drzewa ku czci Sprawiedliwych. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 26 września 2022. [dostęp 2023-01-07].
- ↑ Maciej Replewicz: Komitet Fundacji Ogród Sprawiedliwych ogłosił nazwiska nowych Sprawiedliwych. dzieje.pl, 6 marca 2023. [dostęp 2023-03-06].
- ↑ Otwarcie pierwszego Polskiego Ogrodu Sprawiedliwych [online], Kontynent Warszawa – Warszawa Wielu Kultur [dostęp 2017-11-19] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] (pol.).
- ↑ Warszawa: otwarto pierwszy w Polsce Ogród Sprawiedliwych [online], Tygodnik Katolicki Niedziela [dostęp 2017-11-19] (pol.).
- ↑ Ogrody Sprawiedliwych – Idea [online], sprawiedliwi.dsh.waw.pl [dostęp 2023-02-03].
- ↑ Czwarta edycja upamiętnień w Ogrodzie Sprawiedliwych – Dom Spotkań z Historią | Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie [online], www.polin.pl [dostęp 2023-02-03].