Olga Boznańska
| ||
![]() Olga Boznańska w 1930 roku | ||
Imię i nazwisko | Olga Helena Karolina Boznańska | |
Data i miejsce urodzenia | 15 kwietnia 1865 Kraków | |
Data i miejsce śmierci | 26 października 1940 Paryż | |
Narodowość | polska | |
Dziedzina sztuki | malarstwo | |
Epoka | realizm postimpresjonizm modernizm | |
Ważne dzieła | ||
| ||
Odznaczenia | ||
![]() ![]() ![]() ![]() |
Olga Helena Karolina Boznańska herbu Nowina (ur. 15 kwietnia 1865 w Krakowie, zm. 26 października 1940 w Paryżu) – polska malarka, portrecistka, przedstawicielka modernizmu; od 1898 mieszkała w Paryżu, członkini szkoły monachijskiej, Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” (1898) i Société nationale des beaux-arts (1901).
Spis treści
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Była córką Adama Nowiny Boznańskiego i Eugenii Mondan. Adam Boznański był inżynierem, ukończył wiedeńską politechnikę. Eugenia Mondan była Francuzką, interesowała się sztuką, sama rysowała.
Olga Boznańska od najmłodszych lat uczyła się rysunku. Malarstwa uczyła się u Antoniego Adama Piotrowskiego, Kazimierza Pochwalskiego, a następnie na Kursach Malarskich imienia Adriana Baranieckiego. W 1886 wyjechała kontynuować naukę w Monachium. Jako kobieta nie miała wstępu do Akademii Sztuk Pięknych, kształciła się więc w prywatnych, monachijskich szkołach Karla Kricheldorfa i Wilhelma Dürra. W 1892 umarła jej matka.
W 1896 zrezygnowała z nauczycieli i wynajęła własną pracownię. W tym czasie zaczęła wystawiać swoje prace w Monachium, Warszawie, Berlinie, Wiedniu. Dwa lata później nadeszły pierwsze sukcesy. Za Portret malarza Pawła Nauena otrzymała z rąk arcyksięcia Karola Ludwika w Wiedniu złoty medal, a w Londynie za Portret miss Mary Breme – wyróżnienie. W 1896 jury paryskiego Societe des Beaux-Arts przyjęło na wystawę jej obraz. Po tych sukcesach dostała propozycję objęcia katedry malarstwa na wydziale kobiet w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, którą odrzuciła.
W 1898 przeprowadziła się do Paryża. W tym też roku została członkiem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. W 1900 na wystawie w New Gallery w Londynie dostała złoty medal. Na Wystawie Światowej w Paryżu otrzymała wyróżnienie. Nie miała tylko sukcesów w życiu osobistym. W tym roku nastąpiło zerwanie długoletniego narzeczeństwa z malarzem Józefem Czajkowskim. W 1901 po raz pierwszy wystawiała w Pittsburghu. Rząd francuski kupił Bretonkę i Portret panny Dygat do państwowych zbiorów sztuki. Została członkiem Société Nationale des Beaux Arts. Uczyła w Académie de la Grande Chaumière.
W 1906 umarł jej ojciec. Rok później Carnegie Institute w Pittsburghu przyznał jej srebrny medal. W 1912 na wystawie w Pittsburghu, wraz z Claude’em Monetem i Augustem Renoirem, reprezentowała Francję. W Amsterdamie na międzynarodowej wystawie zdobyła srebrny medal. W 1914 warszawska Szkoła Sztuk Pięknych zaproponowała jej stanowisko profesora. W 1923 ponownie reprezentowała szkołę francuską w Pittsburghu wśród takich artystów jak Pierre Bonnard, Maurice Denis.
Jej sława powoli malała. Miała coraz mniej zamówień na portrety, głównym źródłem utrzymania stał się dla niej czynsz z krakowskiej kamienicy. W 1932 po raz ostatni przyjechała do Krakowa. W 1937 na Wystawie Światowej w Paryżu otrzymała Grand Prix. Na weneckim Biennale w 1938 sprzedała pięć obrazów, w tym Portret pani Dygatowej, który zakupił król włoski. Był to jej ostatni sukces. Dwa lata później umarła.
W Krakowie Boznańska mieszkała w domu przy ul. Piłsudskiego 21, w którym miała własną pracownię, o czym informuje umieszczona na budynku tablica pamiątkowa; budynek jest obecnie własnością Muzeum Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
Była portrecistką, w każdym razie to portrety przyniosły jej największą sławę. Malowała głównie w pracowni. Częstym motywem jej obrazów są wnętrza pracowni lub widoki z okna.
Farbę kładła małymi dotknięciami pędzla i czekała, aż podeschnie. Metoda ta gwarantowała, że jej paleta nie będzie sprawiała wrażenia „brudnej” (mimo używania odcieni szarości i ciemnych brązów). Już w okresie pobytu w Monachium zrezygnowała z pokrywania gotowych obrazów werniksem. Z czasem coraz częściej zamiast na płótnie, malowała na lekko zagruntowanej tekturze, dzięki czemu uzyskiwała matowość, która pozwalała jej na wyrafinowane efekty kolorystyczne.
Boznańska a impresjonizm[edytuj | edytuj kod]

Błędem jest łączenie Boznańskiej z impresjonizmem. Często stosowała barwy lokalne i czerń, kolory odrzucane przez impresjonistów. Różnił ją też stosunek do natury. Zmysłowy zachwyt powierzchnią zjawisk w świetle leżący u podstaw impresjonizmu zastępowała w swych portretach wnikliwą analizą psychologiczną i dążeniem do silnej ekspresji[1].
Stosowana przez nią zasnuta mgłą paleta ma niewiele wspólnego z feerią barw typowych dla Moneta, van Gogha czy Renoira. Podczas gdy impresjoniści opuszczali pracownie i badali wpływ światła słonecznego na kolor, Boznańska niemal nigdy nie malowała w plenerze. Nie traktowała też (jak impresjoniści) postaci ludzkich jako elementu krajobrazu lub każdego innego motywu malarskiego. Koncentrowała się na portrecie psychologicznym, odzwierciedlającym wewnętrzną prawdę o portretowanej postaci, a nie ulotną chwilę lub iskrzącą plamę barwną. W jej obrazach światło żyje własnym życiem i nie jest uzależnione od pogody czy pory dnia[2].
Około 1900 r. miała już ukształtowany własny styl. W jej malarstwie dominował walor, gra tonów i półtonów, nadających obrazom specyficzną mglistość i tajemniczość. Ówcześni krytycy paryscy słusznie więc nie dopatrywali się związku Boznańskiej z impresjonizmem[3]. Sama artystka zapytana kiedyś o swoją zależność od impresjonizmu uznała takie pytanie za absurdalne: „Ja i impresjonizm?”[4].
Jej twórczość zaliczana jest do nurtu postimpresjonizmu[5].
Wybrane dzieła[edytuj | edytuj kod]
- Anemony, 1901, olej na tekturze, 49 × 36 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Autoportret z japońską parasolką, 1892, olej na płótnie, 65 × 52 cm, Muzeum Narodowe we Wrocławiu
- Dziewczynka z chryzantemami, 1894, olej na tekturze, 88,5 × 69 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
- Dziewczynka z koszem jarzyn w ogrodzie, 1891, olej na płótnie, 124 × 85 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie;
- Imieniny babuni, 1889, olej na płótnie, 79 × 60 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Kwiaciarki, 1889, olej na płótnie, 65 × 85 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
- Kwiaty, po 1920, olej na desce, 29,5 × 41 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
- Martwa natura z kwiatami, ok. 1930, olej na tekturze, 70 × 50 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
- Martwa natura z wazą, 1918, olej na tekturze, 38,5 × 57,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Młoda kobieta z dzieckiem, 1902, olej na tekturze, 58,5 × 46,5 cm, Kolekcja prywatna Marka Michniczuka, Paryż
- Motyw z Paryża, ok. 1903, olej na desce, 33 × 24 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
- W oranżerii, 1890, olej na płótnie, 235 × 180 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Portret chłopca w gimnazjalnym mundurku, ok. 1890, olej na płótnie, 180 × 100 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Portret dwojga dzieci na schodach, 1898, olej na płótnie, 102 × 75 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu
- Portret Heleny Chmielarczykowej, 1909, olej na płótnie, 110 × 80 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach
- Portret kobiety (Cyganka), 1888, olej na płótnie, 165 × 53 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
- Portret kobiety w białej sukni, 1890, olej na płótnie, 150 × 100 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
- Portret malarza Pawła Naumena, 1893, olej na płótnie, 121 × 91 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
- Portret młodej kobiety w bieli, 1912, olej na tekturze, 113 × 88 cm, Musée d’Orsay, Paryż
- Portret pani D., 1913, olej na tekturze, 117 × 71,5 cm, Musée d’Orsay, Paryż
- Portret pani w białym kapeluszu, 1906, olej na tekturze, 107 × 80 cm, Muzeum Górnośląskie, Bytom
- Portret panny Dygat, 1903, olej na tekturze, 82 × 60 cm, Musée d’Orsay, Paryż
- W Wielki Piątek (Zakonnica, Zakonnica modląca się w kościele), 1890, olej na płótnie, 240 × 158 cm, Kościół Mariacki w Krakowie
- Portret Kazimierza Wize, ok. 1905 – ok. 1909, olej na tekturze, 71 × 42,5, Muzeum Narodowe w Warszawie.
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- 1912: Legia Honorowa
- 1924: Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski[6]
- 1936: Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury[7]
- 1938: Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski[8]
Galeria[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ P. Trzeciak, Boznańska Olga, [w:] Od Maneta do Pollocka, Warszawa 1995, s. 40.
- ↑ L. Sonik, Olga Boznańska, Siechnice 1999, s. 29.
- ↑ Blum 1974 ↓, s. 25.
- ↑ L. Sonik…, s. 29.
- ↑ Słownik wiedzy o kulturze, Warszawa 2009, s. 85.
- ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 22.
- ↑ „Rocznik Polskiej Akademii Literatury”, Warszawa 1937, s. 263.
- ↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 592
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Helena Blum, Olga Boznańska, Warszawa: Prasa – Książka – Ruch, 1974 .
- Helena Blum , Olga Boznańska. Zarys życia i twórczości, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1964 .
- Anna Król, Olga Boznańska, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2002 (W Zwierciadle Sztuki), ISBN 83-7023-971-4.
- Tadeusz Dobrowolski, Helena Blumówna, Historia sztuki polskiej, t. 3, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1965.
- Liliana Sonik , Olga Boznańska (Wielcy Malarze; nr 15), Siechnice: Eaglemoss Polska, 2000 .
- Olga Boznańska, Poznań: Oxford Educational, 2008 (Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy; 46), ISBN 978-83-252-0125-8.
- Maria Rostworowska, Portret za mgłą. Opowieść o Oldze Boznańskiej, wyd. 2, Kraków: Lexis, 2005, ISBN 83-89425-21-1.
- Olga Boznańska, film dokumentalny, reż. Przemysław Młyńczyk, z udziałem Teresy Budzisz-Krzyżanowskiej i muzyką Michała Urbaniaka, produkcja Fundacji Młodego Kina 2000.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Olga Boznańska na portalu NiezlaSztuka.net
- Biografia i liczna galeria dzieł artystki
- M.Rostworowska „Portret Olgi Boznańskiej za mgłą”
- Olga Boznańska – Helena Blumówna 1949 r
- Wystawa w Muzeum Narodowym w Krakowie 25 października 2014 – 1 lutego 2015
- Co się wydarzyło w pracowni Boznańskiej?. Dwójka – Program 2 Polskiego Radia, 2015-03-01. [dostęp 2015-03-01].
- Fotografie Olgi Boznańskiej na platformie PAUart ze zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu
- Artyści związani z Paryżem
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Złotym Wawrzynem Akademickim
- Polacy – Kawalerowie Legii Honorowej
- Ludzie urodzeni w Krakowie
- Polscy malarze modernizmu
- Polacy we Francji
- Pochowani na cmentarzu w Montmorency
- Urodzeni w 1865
- Zmarli w 1940