Oliwkowate
| ||
 Oliwka europejska | ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | astrowe | |
| Rząd | jasnotowce | |
| Rodzina | oliwkowate | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Oleaceae Hoffmanns. & Link Fl. Portug. 1: 385. 1813-1820 | ||
Oliwkowate (Oleaceae Hoffmanns. & Link) – rodzina roślin z rzędu jasnotowców (Lamiales). Należy do niej około 615 gatunków drzew, krzewów i lian zebranych w 24 rodzaje[1]. Zasięg geograficzny rodziny obejmuje wszystkie kontynenty z wyjątkiem Oceanii[2] oraz obszarów polarnych i znajdujących się pod wpływem klimatu kontynentalnego w północnej Azji i Ameryce Północnej[1]. Do rodziny należy wiele ważnych roślin użytkowych lub ozdobnych. Ze względu na pachnące kwiaty i olejki uprawia się jaśmin, jako krzewy ozdobne sadzi się również krzewy z rodzajów forsycja, ligustr, lilak i fontanezja. Cenionego drewna dostarczają drzewa z rodzaju jesion oraz oliwka. Oliwka europejska należy do najstarszych roślin uprawnych – z jej owoców pozyskuje się olej oliwkowy[2].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Drzewa osiągające ok. 40 m wysokości (jesion wyniosły)[2], krzewy i liany (Jasminum i Myxopyrum osiągają do kilkunastu m wysokości). Rodzaje Menodora i Dimetra obejmują także byliny z drewniejącą szyją korzeniową[3].
- Liście
- Naprzeciwległe (z wyjątkiem Jasminum sect. Alternifolia). Pojedyncze i nieparzysto pierzasto złożone[3], bez przylistków[2]. Blaszka liściowa całobrzega do piłkowanej[1].
- Kwiaty
- Zebrane najczęściej w grona złożone, rzadziej pojedyncze, kłosy i wierzchotki. Kwiaty są jedno- lub obupłciowe (rośliny jednopienne i dwupienne[4]). Kielich jest drobny lub całkiem zredukowany, dzwonkowaty, składa się zwykle z 4 działek (u Jasminum do 15). Płatki korony są najczęściej cztery i u nasady zrastają się lejkowato lub dzwonkowato[3][2]. Czasem podzielone są głęboko i wówczas wyglądają pozornie na wolne, czasem też korony brak[4]. Pręciki są dwa (rzadko cztery), rozchodzące się na boki. Ich krótkie nitki wyrastają z podstawy zalążni lub z rurki korony. Łącznik jest wydłużony. Zalążnia jest górna i dwukomorowa, w każdej komorze rozwija się 1, 2, 4 lub u Forsythia więcej zalążków[3][2]. Szyjka słupka jest jedna (czasem jej brak) i zwykle krótka. Znamię zgrubiałe, główkowate lub dwudzielne[4].
- Owoce
- Torebki pękające szparami, jagody i pestkowce. U Fraxinus i Fontanesia owocem jest skrzydlak[2]. Nasiona zazwyczaj posiadają bielmo. Zarodek jest duży i prosty[4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[edytuj | edytuj kod]
Na podstawie analiz molekularnych rodzina uznawana jest za grupę siostrzaną względem rodziny Carlemanniaceae[3][1]. Do synapomorfii łączących te rodziny należą: czterokrotne kwiaty, dwa pręciki, trójbruzdowe ziarna pyłku (tricolpate), maczugowate znamię, trwały endotel (epiderma integumentu)[5]. Obie te rodziny stanowią z kolei grupę siostrzaną niemal wszystkich pozostałych jasnotowców Lamiales, wyjątkiem jest zajmująca bazalną pozycję monotypowa rodzina Plocospermataceae[1].
| jasnotowce |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Podział rodziny[edytuj | edytuj kod]
Rodzina dzielona jest na 5 plemion do których należą 24 rodzaje z 615 gatunkami[1][6][7]:
- Plemię Myxopyreae Boerlage
- Plemię Fontanesieae L. Johnson
- Fontanesia Labill. – fontanezja, nadwodnik
- Plemię Forsythieae L. Johnson
- Abeliophyllum Nakai – abeliofylum
- Forsythia Vahl – forsycja
- Plemię Jasmineae Lamarck & de Candolle
- Jasminum L. – jaśmin
- Plemię Oleeae Dumortier
- Chionanthus L. – śniegowiec
- Comoranthus Knobl.
- Forestiera Poit. – forestiera
- Fraxinus L. – jesion
- Haenianthus Griseb.
- Hesperelaea A. Gray
- Ligustrum L. – ligustr
- Menodora Bonpl.
- Nestegis Raf.
- Noronhia Stadtm. ex Thouars
- Notelaea Vent.
- Olea L. – oliwka
- Osmanthus Lour. – wończa, słodka oliwka
- Phillyrea L. – filirea, olejnica
- Picconia DC.
- Schrebera Roxb.
- Syringa L. – lilak
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2016-12-30].
- ↑ a b c d e f g Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 153-159. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ a b c d e Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 234. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ a b c d B. Pawłowski (red.): Flora Polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XI. PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 261.
- ↑ Jan Thomas Johansson: PLANTAGINALES Juss. ex Bercht. et J. Presl. W: The Phylogeny of Angiosperms [on-line]. angio.bergianska.se. [dostęp 2016-01-02].
- ↑ Family: Oleaceae Hoffmanns. & Link, nom. cons.. W: GRIN [on-line]. USDA.gov. [dostęp 2016-12-30].
- ↑ List of Genera in Oleaceae. W: Vascular plant families and genera [on-line]. Kew Gardens. [dostęp 2016-12-30].