Ortografia
Ortografia (z gr. ορθο-, ortho- „poprawny”, γραφος, grafos „piszący”), inaczej pisownia (dawniej prawopis[1]) – zbiór umownych przepisów regulujących sposób zapisu słów danego języka za pomocą liter alfabetu lub innych symboli[2][3][4]. Sposób reprezentacji mowy w postaci pisemnej jest w przypadku każdego języka oparty na pewnych zasadach oraz mniejszej lub większej zgodności między dźwiękami a znakami[4]
W szerszym rozumieniu pojęcie ortografii pokrywa się z systemem pisma, w węższym ujęciu ortografię rozumie się zaś jako ustalony sposób posługiwania się systemem pisma, powiązany z koncepcją kultury językowej[3]. Niekiedy rozróżnia się grafikę jako sposób pisania (obejmującą nie tylko sposób reprezentacji fonemów, ale także zasady stosowania dużych liter i znaków interpunkcyjnych) oraz ortografię jako przyjęte normy zapisu, poddawane autorytatywnej kodyfikacji[5]. Grafika stanowi bezpośredni obraz fonetyki języka, ortografia właściwa zaś bierze pod uwagę inne czynniki, dostosowując zapis do pewnych przyjętych konwencji (np. etymologicznych)[6].
Konwencje ortograficzne, mające z natury charakter sztuczny, należy odróżnić od gramatyki, czyli naturalnie wykształconych zasad systemu językowego[7]. Ortografia nie jest bowiem składową języka w ścisłym tego słowa znaczeniu; stanowi ona jedynie zewnętrzne narzędzie do jego reprezentacji piśmiennej[8][9]. Jako sztuczny system opracowany świadomie i celowo przez człowieka, ortografia zawsze służy odwzorowaniu jakiejś formy mowy[8][10]. W obiegu społecznym ortografia bywa jednak traktowana jako kluczowe zagadnienie lingwistyczne, przez co jej reformy skutkują reakcjami purystycznymi[8].
Powstawanie prawideł ortograficznych jest ściśle powiązane z rozwojem piśmiennictwa i kształtowaniem się języków standardowych[11][12]. Normy ortograficzne z założenia podlegają kodyfikacji, przy czym kształt ortografii niektórych języków (jak na przykład angielski) jest uzależniony od uzusu (zwyczaju); natomiast w przypadku innych, jak np. język polski, dąży się do wyraźniejszej kodyfikacji normatywnej[2], choć mogącej uwzględniać istniejące tendencje pisowniowe[3].
Istnienie ortografii pozwala na ściślejszą standaryzację języka pisanego i piśmienniczą niwelację zróżnicowania fonetycznego występującego w mowie[13] (por. wymowa krakowsko-poznańska i wymowa warszawska jako skodyfikowane sposoby wymowy polszczyzny standardowej[14]). Odstępstwa względem oficjalnej ortografii mogą zaś służyć zaprezentowaniu rzeczywistej formy wymowy, wyrażeniu własnej tożsamości czy też stworzeniu atmosfery nieformalności (np. w mediach społecznościowych)[15].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ prawopis [w:] Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego [online], PWN [dostęp 2019-09-10].
- ↑ a b Kazimierz Polański: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 409. ISBN 83-04-04445-5.
- ↑ a b c Ondřej Šefčík: ORTOGRAFIE. W: Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová: Nový encyklopedický slovník češtiny. 2017. (cz.)
- ↑ a b Šimon Ondruš, Ján Sabol: Úvod do štúdia jazykov. Bratysława: Slovenské pedagogické nakladateľstvo, 1987, s. 152. OCLC 28427817. (słow.)
- ↑ Jozef Mistrík: Encyklopédia jazykovedy. Wyd. 1. Bratysława: Obzor, 1993, s. 337. ISBN 80-215-0250-9. OCLC 29200758. (słow.)
- ↑ Roman Zawiliński, Ortografia a grafika, „Poradnik Językowy”, IV (3), 1904, s. 33–34.
- ↑ Karel Sýkora, Jaký je vlastně rozdíl mezi gramatikou a pravopisem?, Blog iDNES.cz, 26 stycznia 2016 [dostęp 2019-06-03] (cz.).
- ↑ a b c Nils Langer, The Rechtschreibreform – A Lesson in Linguistic Purism, „German as a foreign language”, 3/2000, University of Bristol, 2000, s. 17–18 (ang.).
- ↑ Andrzej Markowski: Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN. Warszawa: 2004, s. 1636.
- ↑ Asya Pereltsvaig: On the primacy of the spoken language (ang.). W: Language Acquisition [on-line]. Languages Of The World, 2011-08-30. [dostęp 2018-11-29].
- ↑ Ulrich Ammon, Standard variety [w:] Sociolinguistics, t. 1, Walter de Gruyter, 2004, s. 273–283, ISBN 978-3-11-014189-4 (ang.).
- ↑ František Trávníček, Nástroj myšlení a dorozumělní: hrst úvah o spisovné češtině, F. Borový, 1940, s. 206 (cz.).
- ↑ Peter Trudgill, Laurie Bauer, Language Myths, Penguin UK, 1998, s. 39–40, ISBN 978-0-14-193910-0 (ang.).
- ↑ Marcin Wągiel, Fonematyka języka polskiego w ujęciu funkcjonalizmu aksjomatycznego, Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu, 2016, s. 32, ISBN 978-80-244-4930-2.
- ↑ Anđel Starčević, Mate Kapović, Daliborka Sarić, Jeziku je svejedno, Zagrzeb 2019, s. 81–82, ISBN 978-953-351-115-3, OCLC 1126555222 (chorw.).
