Oryks

Oryks
	Oryx
	de Blainville, 1816
	; Przedstawiciel rodzaju – oryks szablorogi (O. dammah)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	Cetartiodactyla
Podrząd	przeżuwacze
Infrarząd	Pecora
Rodzina	wołowate
Podrodzina	antylopy
Plemię	antylopowce
Rodzaj	oryks
	Typ nomenklatoryczny
	Antilope oryx Pallas, 1777 (= Capra gazella Linnaeus, 1758)
Synonimy
	Onyx J.E. Gray, 1821; Aegoryx Pocock, 1918; Sivoryx Pilgrim, 1939; Praedamalis Dietrich, 1950; Aeotragus Dietrich, 1950;
	Onyx J.E. Gray, 1821; Aegoryx Pocock, 1918; Sivoryx Pilgrim, 1939; Praedamalis Dietrich, 1950; Aeotragus Dietrich, 1950;
Gatunki
	zobacz opis w tekście
	zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Oryks^[8] (Oryx) – rodzaj ssaka z podrodziny antylop (Antilopinae) w obrębie rodziny wołowatych (Bovidae). Oryksy znane były już starożytnym Egipcjanom, którzy często przedstawiali ich wizerunki na reliefach.

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce i na Półwyspie Arabskim^[9]^[10]^[11].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 153–235 cm, długość ogona 37–60 cm, długość ucha 197–23 cm, długość tylnej stopy 47–52 cm, wysokość w kłębie 81–125 cm; długość rogów 70–150 cm; masa ciała samic 54–210 kg, samców 65–240 kg^[10]. Wzór zębowy: I ${\tfrac {0}{3}}$ C ${\tfrac {0}{1}}$ P ${\tfrac {3}{3}}$ M ${\tfrac {3}{3}}$ (x2) = 44^[10].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Oryx (Onyx): gr. ορυξ orux, ορυγος orugos „antylopa o spiczastych rogach”^[12].
Aegoryx: gr. αιξ aix, αιγος aigos „koza, kozioł”^[13]; ορυξ orux, ορυγος orugos „antylopa o spiczastych rogach”^[14]. Gatunek typowy: Cemas algazel Oken, 1816 (= Antilope dammah Cretzschmar, 1827).
Sivoryx: Siwalik, Indie^[15]; rodzaj Oryx de Blainville, 1816. Gatunek typowy: †Sivoryx cautleyi Pilgrim, 1939 (= †Antilope sivalensis Lydekker, 1878).
Praedamalis: łac. prae „zanim, przed”^[16]; rodzaj Damalis J.E. Gray, 1846 (sasebi). Gatunek typowy: †Praedamalis deturi Dietrich, 1950.
Aeotragus: gr. αιων aiōn „okres istnienia, generacja”^[17]; τραγος tragos „kozioł”^[18]. Gatunek typowy: †Aeotragus garussi Dietrich, 1950 (= †Praedamalis deturi Dietrich, 1950).

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[9]^[8]:

Oryx beisa (Rüppell, 1835) – oryks pręgoboki
Oryx gallarum Neumann, 1902
Oryx callotis O. Thomas, 1892 – oryks frędzlouchy
Oryx gazella (Linnaeus, 1758) – oryks południowy
Oryx dammah (Cretzschmar, 1827) – oryks szablorogi
Oryx leucoryx (Pallas, 1777) – oryks arabski

Opisano również kilka gatunków wymarłych:

Oryx deturi (Dietrich, 1950)^[6] (plejstocen)
Oryx eleulmensis Arambourg, 1979^[19] (plejstocen)
Oryx howelli (Vrba & Gatesy, 1994)^[20] (pliocen)
Oryx sivalensis (Lydekker, 1878)^[21] (miocen)

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Oryx de Blainville, 1816.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Oryx, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
↑ H.M.D. de Blainville. Sur plusieurs espèces d’animaux mammifères, de l’ordre des ruminans. „Bulletin de la Société philomathique de Paris”. Année 1816, s. 75, 1816. (fr.).
↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 307, 1821. (ang.).
↑ R.I. Pocock. On some External Characters of Ruminant Artiodactyla. — Part III. The Bubalinæ and Oryginæ. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 2, s. 221, 1918. (ang.).
↑ G.E. Pilgrim. The fossil Bovidae of India. „Memoirs of the Geological Survey of India, Palaeontologia Indica”. 26, s. 73, 1939. (ang.).
↑ ^a ^b Dietrich 1950 ↓, s. 30.
↑ Dietrich 1950 ↓, s. 38.
↑ ^a ^b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 181. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 350. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 689–692. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Oryx. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-02]. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 485, 1904. (ang.).
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 8.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 157.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 214.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 183.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 10.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 240.
↑ C. Arambourg: Vertébrés villafranchiens d’Afrique du Nord (artiodactyles, carnivores, primates, reptiles, oiseaux). Paris: Fondation Singer-Polignac, 1979, s. 82. ISBN 978-29-00-92704-5. (fr.).
↑ E.S. Vrba & J. Gatesy. New antelope fossils from Awash, Ethiopia, and phylogenetic analysis of Hippotragini (Bovidae, Mammalia). „Palaeontologia africana”. 31, s. 60, 1994. (ang.).
↑ R. Lydekker: Indian tertiary and post-tertiary vertebrata. Siwalik and Narbada Proboscidia. W: Geological Survey of India: Indian Tertiary and post Tertiary Vertebrata. T. 3. Cz. 1. Calcutta: Geological Survey Office, 1878, s. 154, seria: Memoirs of the Geological Survey of India, Palaeontologia Indica. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 1. Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256. (ang.).
W.O. Dietrich. Fossile Antilopen und Rinder Aquatorialafrikas. (Material der Kohl-Larsen’schen Expeditionen). „Paläontographica”. Abteilung A. 99, s. 1–62, 1950. (niem.).

[3] Niepoprawna późniejsza pisownia Oryx de Blainville, 1816.

[itis-1] Oryx, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).

[Blainville-2] H.M.D. de Blainville. Sur plusieurs espèces d’animaux mammifères, de l’ordre des ruminans. „Bulletin de la Société philomathique de Paris”. Année 1816, s. 75, 1816. (fr.).

[Gray-4] J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 307, 1821. (ang.).

[Pocock-5] R.I. Pocock. On some External Characters of Ruminant Artiodactyla. — Part III. The Bubalinæ and Oryginæ. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 2, s. 221, 1918. (ang.).

[pil-6] G.E. Pilgrim. The fossil Bovidae of India. „Memoirs of the Geological Survey of India, Palaeontologia Indica”. 26, s. 73, 1939. (ang.).

[CITEREFDietrich195030-7] Dietrich 1950 ↓, s. 30.

[CITEREFDietrich195038-8] Dietrich 1950 ↓, s. 38.

[Cichocki&inni-9] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 181. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-10] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 350. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Groves&inni-11] C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 689–692. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-12] D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Oryx. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-02]. (ang.).

[Palmer-13] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 485, 1904. (ang.).

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=38_8]-14] Jaeger 1944 ↓, s. 8.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=187_157]-15] Jaeger 1944 ↓, s. 157.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=244_214]-16] Jaeger 1944 ↓, s. 214.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=213_183]-17] Jaeger 1944 ↓, s. 183.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=40_10]-18] Jaeger 1944 ↓, s. 10.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=270_240]-19] Jaeger 1944 ↓, s. 240.

[ara-20] C. Arambourg: Vertébrés villafranchiens d’Afrique du Nord (artiodactyles, carnivores, primates, reptiles, oiseaux). Paris: Fondation Singer-Polignac, 1979, s. 82. ISBN 978-29-00-92704-5. (fr.).

[vrba&gat-21] E.S. Vrba & J. Gatesy. New antelope fossils from Awash, Ethiopia, and phylogenetic analysis of Hippotragini (Bovidae, Mammalia). „Palaeontologia africana”. 31, s. 60, 1994. (ang.).

[lyd-22] R. Lydekker: Indian tertiary and post-tertiary vertebrata. Siwalik and Narbada Proboscidia. W: Geological Survey of India: Indian Tertiary and post Tertiary Vertebrata. T. 3. Cz. 1. Calcutta: Geological Survey Office, 1878, s. 154, seria: Memoirs of the Geological Survey of India, Palaeontologia Indica. (ang.).

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]