Ostrogowiec czerwony
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
ostrogowiec czerwony | ||
Nazwa systematyczna | |||
Centranthus ruber (L.) DC. Fl. Franç. ed. 3, 4: 239 1805[3] | |||
Synonimy | |||
|
Ostrogowiec czerwony, czerwony kozłek[4] (Centranthus ruber) – gatunek rośliny z rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceae), z podrodziny Valerianoideae, dawniej wyodrębnianej zwykle jako rodzina kozłkowate (Valerianaceae)[2]. Pochodzi z basenu Morza Śródziemnego i Portugalii, ale został szeroko rozprzestrzeniony jako roślina ozdobna i w wielu miejscach rośnie zdziczały[5], nierzadko jest gatunkiem inwazyjnym (np. w zachodniej części USA[6] i w Afryce Południowej[7]).
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Roślina wieloletnia, naga, kłączowa, o łodygach wznoszących się i zwykle rozgałęzionych, osiągających zwykle do 80 cm[5], maksymalnie do 100 cm wysokości[8].
- Liście
- Ulistnienie naprzeciwległe. Liście niepodzielone, nieco mięsiste[4], niebieskawozielone[9], odziomkowe ogonkowe, wyższe siedzące[4], u nasady obejmujące łodygę. Blaszka lancetowata do jajowatej, o długości do 8, rzadko 12 cm i szerokości zwykle od 1 do 5 cm. Wierzchołek tępy lub ostry. Najwyższe liście czasem nieregularnie ząbkowane[5].
- Kwiaty
- Zebrane na szczycie w gęste[9], trójdzielne wierzchotki[5][4]. Korona kwiatu asymetryczna – rurkowata z ostrogą u nasady, na szczycie z 5 nierównymi łatkami. Korona ma barwę od różowej do ciemnoczerwonej[8]. Osiąga do 7–10 mm długości, a ostroga 4–7, rzadko 9 mm długości[5].
- Owoce
- Niełupki nagie do 4 mm długości[8], zwieńczone pęczkiem włosków[10].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Bylina, choć stosunkowo krótkotrwała (rośnie przez kilka lat)[11]. W naturze rosnąca na terenach skalistych, jako gatunek zdziczały nierzadko rośnie na murach[5]. Kwitnie od wiosny do jesieni (w Polsce od maja do lipca[9]), przy czym kwiaty długo utrzymują się na roślinie[11].
Systematyka i zmienność
[edytuj | edytuj kod]Gatunek z sekcji Centranthus z rodzaju Centranthus[5], dla którego jest gatunkiem typowym[12].
Wyróżnia się dwa podgatunki[5][3]:
- Centranthus ruber subsp. ruber – podgatunek nominatywny
- Centranthus ruber subsp. sibthorpii (Heldr. & Sart. ex Boiss.) Hayek – takson wyróżniający się liśćmi lancetowatymi, zawsze całobrzegimi, na końcach tępymi, czasem o nieco większej koronie (od 5 do 11 mm długości) i dłuższej ostrodze (od 2 do 12 mm). Występuje w Grecji kontynentalnej i na wyspach Morza Egejskiego oraz w południowej Albanii[5].
Uprawa
[edytuj | edytuj kod]Gatunek łatwy w uprawie. Wymaga stanowisk słonecznych, gleb przepuszczalnych, zasadowych, najlepiej średnio żyznych lub ubogich[11]. Usuwanie przekwitających kwiatostanów przedłuża kwitnienie[9].
Roślina rozmnażana głównie z nasion, rzadziej przez podział[9], zwłaszcza w przypadku roślin osiągających trzeci rok życia (rośliny starsze nie wyglądają tak efektownie)[11]. Rozmnażanie przez podział opisywane jest jako trudne i mało wydajne[9].
Poza formą typową uprawianych jest szereg odmian, m.in.:
- 'Alba'[11] lub 'Albiflorus' – o kwiatach białych[8],
- 'Roseus' – kwiaty różowe[8],
- 'Pretty Betsy' – kwiaty karmonoworóżowe[8],
- 'Coccineus' – kwiaty szkarłatne[8],
- 'Atrococcineus' – kwiaty ciemnopurpurowoczerwone[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-02-01] (ang.).
- ↑ a b c Centranthus ruber (L.) DC.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-02-01].
- ↑ a b c d Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 609. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f g h i T.G. Tutin, V.H. Heywood i in.: Flora Europaea. Vol. 4. Cambridge, London, New York, Melbourne: Cambridge University Press, 1984, s. 55. ISBN 0-521-08717-1.
- ↑ Swearingen, J., C. Bargeron: red valerian. [w:] Invasive Plant Atlas of the United States [on-line]. University of Georgia Center for Invasive Species and Ecosystem Health. [dostęp 2018-09-15].
- ↑ Centranthus ruber. [w:] Terrestial Invasives [on-line]. Cape Town Invasives. [dostęp 2018-09-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-25)].
- ↑ a b c d e f g h Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom I, A–J. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2012, s. 230-231. ISBN 978-83-7506-846-7.
- ↑ a b c d e f Jacek Marcinkowski: Byliny ogrodowe – produkcja i zastosowanie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2002, s. 177. ISBN 83-09-01751-0.
- ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 196. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ a b c d e Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 208, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
- ↑ Centranthus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-02-01].
- BioLib: 40500
- EoL: 488122
- EUNIS: 184865
- Flora of North America: 242435174
- FloraWeb: 1417
- GBIF: 2888740
- identyfikator iNaturalist: 57283
- IPNI: 859275-1
- ITIS: 35374
- NCBI: 42332
- Plant Finder: 287436
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2709046
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:859275-1
- Tela Botanica: 75042
- identyfikator Tropicos: 33500034
- USDA PLANTS: CERU2
- CoL: S8CR