Otto Kalischer

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Otto Kalischer
Ilustracja
Otto Kalischer około 1933 roku. Zdjęcie z reklamy prasowej „drożdży Fleischmanna”, wydrukowanej w „Time” z grudnia 1933 roku
Data i miejsce urodzenia

23 kwietnia 1869
Berlin

Data i miejsce śmierci

14 sierpnia 1942
Berlin

Zawód, zajęcie

lekarz, anatom

Multimedia w Wikimedia Commons

Otto Kalischer (ur. 23 kwietnia 1869 w Berlinie, zm. 14 sierpnia 1942 w Berlinie) – niemiecki lekarz, anatom, fizjolog i neurolog. Był autorem prac dotyczących anatomii układu moczowo-płciowego, neuroanatomii ośrodkowego układu nerwowego ptaków, warunkowania odruchów.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 23 kwietnia 1869 roku jako syn lekarza i radcy sanitarnego Adolfa Kalischera (1833–1893) i Clary z domu Franck (1838–1921)[1]. Jego bratem był Georg Kalischer (1873–1938), chemik, siostra Else po mężu nazywała się Beer. Bratem stryjecznym Ottona był neurolog i neuroanatom Siegfried Kalischer (1862–1954)[2]. Ojciec był synem Löbla Kalischera (1799–1890) i Charlotte z domu Skolny (1812–1883). Pozostawił prace dotyczące higieny i statystyki medycznej[3].

Otto Kalischer egzamin dojrzałości zdał w 1886 w berlińskim Gymnasium zum Grauen Kloster. Następnie studiował medycynę na Uniwersytecie w Berlinie, w Getyndze i we Fryburgu. W semestrze zimowym 1890/91 zdał egzaminy państwowe i 10 marca 1892 otrzymał tytuł doktora medycyny, po przedłożeniu dysertacji o powikłaniach nerkowych płonicy[4]. Pracę tą sporządził pod kierunkiem profesora anatomii patologicznej Ernsta Zieglera. Od maja 1891 pracował jako lekarz asystent w szpitalu w Hanau[5]. Następnie powrócił do Berlina, gdzie od 1894 roku prowadził m.in. badania w I Berlińskim Instytucie Anatomicznym (Berliner Anatomische Institut) pod kierunkiem Heinricha Wilhelma Waldeyera. Potem związany był z Berlińskim Instytutem Fizjologicznym (Berliner Physiologische Institut), z jego sekcją chemiczną i laboratorium, w którym pracował pod kierunkiem Hansa Thierfeldera[6], później w sekcji fizjologicznej[7] i w pracowni Hermanna Munka[8]. Z Instytutem Fizjologicznym związany był prawdopodobnie co najmniej do lat 30., jednak nie miał posady akademickiej i określany był jako Privatgelehrter[9]. Działalność naukową Kalischer finansował ze środków prywatnych i otrzymywanych stypendiów. W 1907 przyznano mu stypendium w wysokości 500 marek[10]. W 1910 roku otrzymał kolejne stypendium, od Pruskiej Akademii Nauk, w wysokości 600 marek[11], a w 1914 następne, na sumę 800 marek[12].

Około 1899 roku przez pewien czas pracował w poliklinice chorób nerwowych Hermanna Oppenheima[13]. W 1893 został członkiem Berliner medizinische Gesellschaft[14]. Związany był z kliniką neurologiczną Emanuela Mendla[15]. W 1913 roku został profesorem tytularnym[16].

Podczas I wojny światowej praktykował jako neurolog w lazarecie dla chorych nerwowo (Nervenlazarett) w Berlinie przy Prinz-Albrecht-Strasse 7, obecnie Martin-Gropius-Bau, którym kierował – do swojej śmierci – Hermann Oppenheim, a po nim Max Lewandowsky[17][18].

Pod koniec lat 20. kontynuował prace fizjologiczne w Berlinie, współpracował z Erichem Schilfem[19][20].

Nie założył rodziny[21]. W Berlinie mieszkał przy Mauerstraße 81 (pod tym adresem mieszkała również jego matka), a potem pod adresem Schützenstraße 73–74[22]. Miał prywatną praktykę; jego pacjentem był m.in. Reinhold Meyer[21].

Grób Ottona Kalischera na Cmentarzu żydowskim w Berlinie-Weißensee

Zmarł 14 sierpnia 1942 w Berlinie, popełnił samobójstwo przez powieszenie w swoim mieszkaniu przy Hafenplatz po tym, jak otrzymał nakaz deportacji[21]. 21 sierpnia 1942 został pochowany na cmentarzu żydowskim w Berlinie-Weißensee[23][2].

Dorobek naukowy[edytuj | edytuj kod]

Strona tytułowa monografii Die Urogenitalmuskulatur des Dammes mit besonderer Berücksichtigung des Harnblasenverschlusses (1900) z dedykacją autora dla Waldeyera

W 1900 roku Kalischer opublikował w wydawnictwie Samuela Kargera monografię Die Urogenitalmuskulatur des Dammes mit besonderer Berücksichtigung des Harnblasenverschlusses, poświęconą anatomii układu moczowo-płciowego u kobiet. Praca była przygotowywana w Instytucie Anatomii od 1895 roku, autor korzystał ze stypendium fundacji Louise von Bose[8]. Wstępne wyniki badań Kalischer przedstawił na XII Międzynarodowym Kongresie Medycznym w Moskwie w sierpniu 1897[24]. Waldeyer poprzedził pracę przedmową. Kalischer opracował materiał sekcyjny wykonując serie równoległych przekrojów przez tkanki miękkie, co pozwoliło na bardzo szczegółową analizę rzeczywistych stosunków anatomicznych mięśni miednicy mniejszej. Kalischer wprowadził do anatomii pojęcie mięśnia odbytniczo-pochwowego[25]. Jako pierwszy opisał szczegółowo mięśniówkę okolicy trójkąta pęcherza moczowego[26]. Praca ta cytowana jest do dziś[27][28][29].

Pomiędzy 1900 a 1905 Kalischer opublikował szereg prac na temat neuroanatomii ptaków[30][31][32][33]. W poszukiwaniu obszarów ptasiego mózgu zaangażowanych w czynność śpiewu wykonał lewo- i obustronne lezje mózgowia (ekstyrpacje) u ponad sześćdziesięciu papug (amazonek i kakadu). Umiejscowił uszkodzenia na bocznej powierzchni mózgowia, gdyż – jak sądził – tam znajduje się obszar homologiczny do pola Broki u ludzi. Następnie przeprowadził doświadczenia, w których sprawdzał zdolność ptaków do reagowania na bodźce słuchowe, jednak nie wykazał aby uszkodzenia jednej z półkul powodowały znacząco częściej utratę zdolności śpiewu czy mowy (wcześniej nauczył ptaki prostych wyrażeń, takich jak „Eins zwei drei, Hurra!”). Uszkodzenie mesostriatum całkowicie pozbawiało papugę zdolności mowy. Obecnie uważa się, że lezje Kalischera obejmowały obszary oznaczane we współczesnej nomenklaturze neuroanatomicznej jako robust nucleus of archistriatum (RA) i hyperstriatum ventrale pars caudale (HVc)[34]. W innych doświadczeniach stymulował mózgowie żywych ptaków prądem elektrycznym i drażniąc określone struktury neostriatum prowokował sygnał alarmowy.

Strona tytułowa monografii z 1905 roku

Kalischer postulował istnienie dróg piramidowych u ptaków[35]. Był też jednym z pierwszych, którzy upatrywali ośrodków inteligencji ptaków w ich prążkowiu, a nie korze mózgowej[36].

21 lutego 1907 na posiedzeniu Sekcji Fizyczno-Matematycznej Pruskiej Akademii Nauk przedstawił rezultaty swoich doświadczeń nad związkiem percepcji dźwięków o różnych tonach z korą skroniową u psów[37]. Wcześniej związku obszarów skroniowych mózgu z odbieraniem bodźców słuchowych dowodził Munk; wykazał on, że uszkodzenie przedniej części obszaru skroniowego pozbawia psy zdolności słyszenia dźwięków o wysokiej częstotliwości, a uszkodzenie części tylnej – dźwięków niskich.

Kalischer ulepszył eksperymenty zaprojektowane przez Munka, badając u zwierząt reakcje na kolejne dźwięki różniące się o jedną oktawę. Tresował psy, pozwalając im zjeść podawane pożywienie po określonym dźwięku, i nie pozwalając im na pożywianie się po zastosowaniu sygnału dźwiękowego o odmiennej wysokości. Mięso było trzymane w ręku przez eksperymentatora, i kładzione na krześle obok przy dźwięku wybranym na sygnał do karmienia. Instrumentem używanym przez Kalischera na początku były organy, potem stosował także pianino i fisharmonię. Nauczenie sygnału do karmienia u przeciętnego psa trwało około dwóch tygodni, przy czym zwierzęta odróżniły dźwięki o pół tonu niższe i wyższe, rozpoznawały też sygnał w wyraźnych dysonansach. W kolejnym etapie doświadczenia Kalischer czasowo oślepił część zwierząt, zszywając im powieki; u innych wyuczonych już psów uszkodził struktury ucha wewnętrznego, jedno- i obustronnie. Spośród tych psów te, które miały obustronnie uszkodzony ślimak, traciły bezpowrotnie zdolność rozpoznawania sygnału do karmienia. W końcu, Kalischer dokonał eksytrpacji określonych przez Munka obszarów kory skroniowej, jedno- i obustronnie.

17 stycznia 1908 wygłosił kolejny referat połączony z demonstracją[38], we wrześniu ukazał się artykuł w którym opisał „Tondressur”, czyli metodę warunkowania rozróżniania tonów u psów. W późniejszych eksperymentach, których wyniki przedstawił m.in. na posiedzeniu Berliner Physiologische Gesellschaft w styczniu 1909 roku, badał także zdolność rozpoznawania przez psy zapachów i barw[39][40]. Kolejny referat na temat roli swojej metody w badaniu układu nerwowego przedstawił na 6. spotkaniu Gesellschaft Deutscher Nervenärzte w Hamburgu w 1912 roku[41].

Współpracował z Maxem Lewandowskym przy redagowanym przezeń podręczniku neurologii, do którego napisał rozdział poświęcony neurologii doświadczalnej[42].

Kalischer współpracując z neuroanatomami ze szkoły Mendla opracowywał część preparatów anatomicznych wspólnie z Louisem Jacobsohnem-Laskiem. W sesji 1909/10 BGPN Jacobsohn przedstawił ich wspólną pracę[43]. Referował literaturę fizjologiczną i neurologiczną w Jahresbericht über die Leistungen und Fortschritte auf dem Gebiete der Neurologie und Psychiatrie i w Zentralblatt für Physiologie.

Kontrowersje[edytuj | edytuj kod]

Silne kontrowersje zbudziły pretensje Kalischera do pierwszeństwa w odkryciu warunkowania odruchów[44][9]. Nazwana przez niego metoda – „Dressurmethode” – w podobnym kształcie została opisana przez Iwana Pawłowa i przez Władimira Biechtierewa, i już za życia tych trzech badaczy toczył się spór o pierwszeństwo odkrycia. Zarzuty odnosiły się także do metodologii doświadczenia Kalischera: wskazywano niedokładności opisu eksperymentu[45], jego niedokładne zaplanowanie, niekompletne wnioski[46], nieodwoływanie się do opublikowanych prac wspomnianych autorów[47][48].

Pierwszeństwo Kalischera pośrednio lub bezpośrednio sankcjonowali niemieccy neurofizjolodzy. W 1907 roku pierwszeństwo Kalischera uznał Max Rothmann, autor podobnych eksperymentów[49], w 1913 roku pierwszeństwo przyznał mu René du Bois-Reymond[50].

Windholz w artykule z 1993 roku przypomniał zasługi jeszcze wcześniejszych autorów: Grabera, Lubbocka, Thorndike′a i Himstedta. Jednocześnie wskazał na możliwość zapożyczenia idei Pawłowa przez Kalischera; współpracownikiem Pawłowa w lecie 1906 roku był Georg Friedrich Nicolai, Privatdozent na Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma i kolega Kalischera. Fakt ten był znany rosyjskim fizjologom, dyskredytującym osiągnięcia Kalischera; przywołuje go m.in. uczeń Pawłowa Majorow[51]. Nicolai prowadził badania razem z Baudouinem i przedstawił ich wyniki na sesji Berliner Physiologische Gesellschaft 10 czerwca 1908 roku[52].

Windholz podsumowując chronologię odkryć podał następująca kolejność (daty prac w nawiasie)[9]: Graber (1884), Lubbock (1888), Thorndike (1901), Himstedt (1902), Orbeli (1905), Kaszereninowa (1906), Kalischer (1907) i ocenił prace Kalischera następująco:

„Gdy Kalischer przedstawił pierwszy opis Dressurmethode [...] nie cytując prac Grabera, Lubbocka, Thorndike'a i Himstedta przypisał sobie pierwszeństwo odkrycia tej metody. [...] Powinien był przyznać, że stosowali ją niemieccy uczeni Graber i Himstedt. [...] Najwyraźniej Kalischer był przekonany, że odkrył nową metodę dyskryminacji sensorycznej, Dressur. [...] Kalischer mógł być pod takim wrażeniem swojego domniemanego odkrycia, że nie miał potrzeby uznania prac innych uczonych, którzy przyczynili się do odkrycia dyskryminacji. Kalischera zaślepiło pragnienie posiadania pierwszeństwa w odkryciu tej metody. Jednakże, nawet uwzględniając niejasne okoliczności odkrycia Kalischera, oczywistym jest, że pierwszeństwo nie należy się jemu. Naszym zdaniem, honor ten przynależy Graberowi, który przedstawił projekt doświadczenia badającego dyskryminację sensoryczną, i Thorndike′owi, który wykonał to doświadczenie.”

Lista prac[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Paul Kalisch. Nachtrag zu „Die Familie Kalischer“. „Jüdische Familien-Forschung”. 4 (35–37), s. 737-740, 1934. 
  2. ↑ a b Opfer der Verfolgung der Juden unter der nationalsozialistischen Gewaltherrschaft in Deutschland 1933–1945 (niem.)
  3. ↑ Pagel J.L.: Biographisches Lexikon hervorragender Ärzte des neunzehnten Jahrhunderts. Berlin-Wien: Urban & Schwarzenberg, 1901.
  4. ↑ Kalischer 1891 ↓.
  5. ↑ Wetterauische Gesellschaft für die gesammte Naturkunde zu Hanau a. M.: Bericht ueber den Zeitraum vom 1. December 1892 bis 30. April 1895. Hanau 1895, s. III.
  6. ↑ Kalischer 1900a ↓.
  7. ↑ Chronik fur das Rechnungsjahr (1901) s. 97; Chronik fur das Rechnungsjahr (1907) s. 132-134
  8. ↑ a b Kalischer 1900b ↓.
  9. ↑ a b c Windholz G, Lamal PA. Vagaries of science; priority, independent discovery, and the quest for recognition. „Psychological Record”. 43 (3), s. 339-350, 1993. 
  10. ↑ Akademien und gelehrte Gesellschaften. „Naturwissenschaftliche Rundschau”. 22 (45), s. 582, 1907. 
  11. ↑ Verzeichnis der im Jahre 1910 erfolgten Geldbewilligungen aus akademischen Mitteln zur Ausfuehrung wissenschaftlicher Unternehmungen. „Abhandlungen der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaft, Philosophisch-Historische Klasse”, s. XXV, 1910. 
  12. ↑ Verzeichnifs der im Jahre 1914 erfolgten Geldbewilligungen aus akademischen Mitteln zur Ausfuehrung wissenschaftlicher Unternehmungen. „Abhandlungen der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaft, Philosophisch-Historische Klasse”, s. XXXIII, 1914. 
  13. ↑ Kalischer 1899 ↓.
  14. ↑ Mitglieder-Liste der Berliner medicinischen Gesellschaft von 1860-1900. III. Ordentliche Mitglieder. Verhandlungen der Berliner medicinischen Gesellschaft aus dem Gesellschaftsjahre 1899. Separat-Abdruck aus Berliner klinischen Wochenschrift. Herausgegeben von den Vorstande der Gesellschaft. Band XXX Berlin, Druck von L. Schumacher 1900 s. xxviii
  15. ↑ Ulrike Eisenberg: Vom „Nervenplexus” zur „Seelenkraft”: Werk und Schicksal des Berliner Neurologen Louis Jacobsohn-Lask (1863–1940). Frankfurt am Main: Peter Lang, 2005, s. 208, 220, 237. ISBN 978-3-631-54147-0.
  16. ↑ Amtliche Nachrichten. Berliner Börsen-Zeitung (17.1.1913) s. 2
  17. ↑ Oppenheim H: Die Neurosen infolge von Kriegsverletzungen. (Karger, 1916)
  18. ↑ Biographische Mitteilungen. Leopoldina
  19. ↑ Bericht der Notgemeinschaft der Deutschen Wissenschaft (1928) s. 84
  20. ↑ Wilhelm Feldberg, Erich Schilf: Histamin, seine Pharmakologie und Bedeutung für die Humoralphysiologie. J. Springer, 1930 s. 15
  21. ↑ a b c Christiane Kohl: Bilder eines Vaters: Die Kunst, die Nazis und das Geheimnis einer Familie. Goldmann Verlag, 2010, s. 315.
  22. ↑ Berliner Adressbücher 1900-1939
  23. ↑ Beisetzungsregister des jüdischen Friedhofs Berlin-Weißensee. Stiftung Neue Synagoge Berlin - Centrum Judaicum, Archiv (CJA)
  24. ↑ Kalischer O. Die Sphinkteren der Harnblase. Sitsmngsber. des XII. intern. Kongresses in Moskau. August, 1897
  25. ↑ Kovacs P, Ludwikowski B, Fritsch H. Take Care of the Ventral Wall of the Anorectum (Abstract). „Coloproctology”. 21 (5), s. 207, 1999. DOI: 10.1007/BF03044501. 
  26. ↑ Wolfgang Dorschner: Structure and function of the bladder neck. Berlin: Springer, 2001, s. 18. ISBN 3-540-67998-7.
  27. ↑ C. Betschart, D. Scheiner, C. Maake, M. Vich i inni. Histomorphological analysis of the urogenital diaphragm in elderly women: a cadaver study. „Int Urogynecol J Pelvic Floor Dysfunct”. 19 (11), s. 1477-1481, 2008. DOI: 10.1007/s00192-008-0669-9. PMID: 18575798. 
  28. ↑ W. Dorschner, M. Biesold, F. Schmidt, JU. Stolzenburg. The dispute about the external sphincter and the urogenital diaphragm. „J Urol”. 162 (6), s. 1942-1945, 1999. PMID: 10569543. 
  29. ↑ A. Ingelman-Sundberg, Development of urogynecology in Europe, „International Urogynecology Journal”, 1 (4), 1990, s. 223–227, DOI: 10.1007/BF00499023, ISSN 0937-3462 (ang.).
  30. ↑ Kalischer 1900c ↓.
  31. ↑ Kalischer 1909d ↓.
  32. ↑ Kalischer 1901 ↓.
  33. ↑ Kalischer 1905 ↓.
  34. ↑ J.A. Paton, K.R. Manogue, F. Nottebohm. Bilateral organization of the vocal control pathway in the budgerigar, Melopsittacus undulatus. „Journal of Neuroscience”. 1 (11), s. 1279-1288, Nov 1981. PMID: 6171631. 
  35. ↑ J.M. Wild, M.N. Williams. A direct cerebrocerebellar projection in adult birds and rats. „Neuroscience”. 96 (2), s. 333-339, 2000. PMID: 10683573. 
  36. ↑ Irene Maxine Pepperberg, The Alex Studies: Cognitive and Communicative Abilities of Grey Parrots, Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2002, ISBN 0-674-00806-5, OCLC 59449135.
  37. ↑ Kalischer 1907a ↓.
  38. ↑ Verhandlungen der Berliner Physiologischen Gesellschaft. Sitzung vom 17 Januar 1908. Zentralblatt für Physiologie 22, 2, s. 54 (1908)
  39. ↑ Kalischer 1909 ↓.
  40. ↑ Verhandlungen der Berliner Physiologischen Gesellschaft. Sitzung am 15. Januar 1909. Zentralblatt für Physiologie 26, 6, s. 196–197 (1909)
  41. ↑ Kalischer 1912a ↓.
  42. ↑ Kalischer 1911 ↓.
  43. ↑ Jacobsohn-Lask L. Demonstration von frontalschnitten durch zwei Hundgehirne, denen Herr Otto Kalischer beide Schlaefenlappen exstirpiert hat. Vortrag vom 12. Juli 1909 in der BGPN. „Neurologisches Zentralblatt”. 28, s. 841-843, 1909. 
  44. ↑ Roger K. Thomas Shepherd Ivory Franz and the "Plagiarism" of Franz's Research by Kalischer (2005)
  45. ↑ Anrep G. Pitch discrimination in the dog. „Journal of Physiology”, s. 367-375, 1920. 
  46. ↑ Preface to the Russian Edition. W: Pavlov IP: Lectures on Conditioned Reflexes. Volume One. London: Lawrence & Wishart, 1941, s. 40-41.
  47. ↑ Franz SI. Über die sogenannte Dressurmethode für Zentralnervensystemsuntersuchungen. „Zentralblatt für Physiologie”. 30, s. 583-584, 1907. 
  48. ↑ Recent Investigations Bearing upon the Behavior of Mammals. „Psychological Bulletin”. 6 (8), s. 295, 1909. 
  49. ↑ Rothmann M. Über die Ergebnisse der Hörprüfung an dressierten Hunden. Archiv für Physiologie 1–2, 103–119 (1908)
  50. ↑ du Bois-Reymond R. Kalischers Dressurmethode zur physiologischen Erforschung der Sinnesempfindungen. „Naturwissenschaften”. 1 (3), s. 53–56, 1913. DOI: 10.1007/BF01504145. 
  51. ↑ Ф. П. Майоров: История учения об условных рефлексах. Исдательство Академии Наук СССР, 1954
  52. ↑ Sitzung vom 10. Juli 1908. Zentralblatt für Physiologie 22, 11, 362–364 (1908)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Otto_Kalischer&oldid=73150855”