Półgrosz
Półgrosz – srebrna moneta bita w Polsce, na Litwie i na Śląsku od XIV do XVI w. (równa ½ grosza), wprowadzona przez Władysława Jagiełłę w wyniku cyklu reform z lat 1393–1398[1].
Początki półgrosza związane są z wenecką monetą mezzanino powstałą w pierwszej połowie XIV w. do handlu z Zachodem. Wymyślono ją tak, aby przez odpowiednią wielkość, nie mogła być zagrożona obrzynaniem[2].
Na ziemiach polskich duża popularność kwartnika śląskiego świadczyła o istotnym zapotrzebowaniu na ten gatunek pieniądza, który przypadkowo był bardzo bliski metrologicznie połowie grosza[1].
Zaskakująca kariera półgrosza na ziemiach polskich doprowadziła do tego, że od reformy Władysława II Jagiełły, do wielkiej reformy Zygmunta I Starego, półgrosz stanowił podstawę systemu monetarnego, pełniąc funkcję jednostki „grubej”[3]. Chociaż nazwę półgrosza używa się czasami nieprawidłowo w odniesieniu do kwartników Kazimierza III Wielkiego, to pierwszą w dziejach polskich emisję przeprowadzono w okresie panowania Władysława II Jagiełły – pojawiły się wtedy półgrosze[3]:
- kwartniki duże koronne w 1394 r. oraz
- kwartniki ruskie w 1404 r.
Następnych emisji półgroszy dokonywano za czasów[3]:
- Kazimierza Jagiellończyka (1456–1492),
- Jana Olbrachta (1492–1501),
- Aleksandra Jagiellończyka (1502–1506).
W 1526 r. w wyniku reformy monetarnej Zygmunt I Stary oparł obrót pieniądza na groszu, walcząc w ten sposób przede wszystkim z napływającym na terytorium swojego państwa półgroszem świdnickim oraz licznymi fałszerstwami. Po reformie półgrosz miał masę 1,03 grama srebra próby 375[3].
Od tego momentu półgrosze pojawiały się głównie na Litwie, gdzie nadal stanowiły podstawowy gatunek monety. Ostatnia duża emisja miała miejsce za Zygmunta II Augusta (1,25 grama srebra próby 375)[3].
Za Stefana Batorego produkcję uruchamiano tylko sporadycznie (0,95 grama srebra próby 359). W tym czasie nastąpiła deprecjacja półgrosza pod względem wartości do rzędu drobnych. Po 1580 r. zrezygnowano z emisji półgroszy na rzecz szeląga[3].
Po blisko 200 latach przerwy półgrosz powrócił w czasie reformy monetarnej z 1766 r., w początkowym okresie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego – w postaci miedzianej o masie 1,95 grama – pełniąc wyłącznie funkcje zdawkowe[3].
Ostatnią emisją półgrosza na ziemiach polskich, również w formie miedzianej, były zaborcze monety z lat 1796–1797 wybite przez Prusaków dla Prus Południowych, identyczne metrologicznie z emisjami z czasów stanisławowskich[3].
W 1810 r. Księstwo Warszawskie zaordynowało półgroszówki, ale do ich emisji ostatecznie nigdy nie doszło[3].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Adam Dylewski, Od denara do złotego. Dzieje pieniądza w Polsce, Katarzyna Kucharczuk (red.), wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2012, s. 72–73, ISBN 978-83-7705-206-8.
- ↑ Adam Dylewski, Od denara do złotego. Dzieje pieniądza w Polsce, Katarzyna Kucharczuk (red.), wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2012, s. 72, ISBN 978-83-7705-206-8.
- ↑ a b c d e f g h i Adam Dylewski, Od denara do złotego. Dzieje pieniądza w Polsce, Katarzyna Kucharczuk (red.), wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2012, s. 73, ISBN 978-83-7705-206-8.