Pączek (model ekonomiczny)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pączek ze wskaźnikami, w jakim stopniu pułapy ekologiczne są przekroczone, a fundamenty społeczne nie są spełnione

Model ekonomiczny obwarzanka – wizualny model dla zrównoważonego rozwoju – w kształcie obwarzanka – łączy pojęcie granic planetarnych z koncepcją komplementarnych granic społecznych[1]. Zaproponowany model uwzględnia wyniki gospodarki pod względem stopnia zaspokojenia potrzeb ludzi bez przekraczania pułapu ekologicznego Ziemi[2]. Nazwa pochodzi od kształtu diagramu, tzn. dysku z otworem pośrodku. Centralna dziura modelu przedstawia odsetek osób, które nie mają dostępu do podstawowych życiowych zasobów (opieki zdrowotnej, edukacji, równości i tak dalej), podczas gdy powłoka reprezentuje pułapy ekologiczne (granice planetarne), od których zależy życie i których nie wolno przekraczać.

W związku z tym gospodarkę uważa się za dobrze prosperującą, gdy wszystkie dwanaście fundamentów społecznych zostanie osiągniętych bez przekroczenia któregokolwiek z dziewięciu pułapów ekologicznych. Sytuację tę reprezentuje obszar między dwoma pierścieniami, mianowicie bezpieczna i sprawiedliwa przestrzeń dla ludzkości. Schemat został opracowany przez ekonomistkę z Oksfordu Kate Raworth w artykule Oxfam Bezpieczna i sprawiedliwa przestrzeń dla ludzkości i rozwinięty w książce Donut Economics: Seven Ways to Think Like a 21st-Century Economist (Ekonomia obwarzanka. Siedem sposobów myślenia o ekonomii XXI wieku, polskie wydanie, Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2021[3])

Wskaźniki[edytuj | edytuj kod]

Klasyczny obraz obwarzanka

Fundamenty społeczne[edytuj | edytuj kod]

Fundamenty społeczne inspirowane są celami społecznymi w Celach Zrównoważonego Rozwoju 2030 Organizacji Narodów Zjednoczonych[4]. Są to:

Pułapy ekologiczne[edytuj | edytuj kod]

Dziewięć pułapów ekologicznych pochodzi z granic planetarnych zaproponowanych przez grupę naukowców pod przewodnictwem Johna Rockströma i Willa Steffena[4]. Są to:

  • Zmiany klimatu – antropogeniczne emisje gazów cieplarnianych takich jak dwutlenek węgla i metan zatrzymują ciepło w atmosferze zmieniając klimat na Ziemi.
  • Zakwaszenie oceanów – gdy antropogeniczne emisje dwutlenku węgla są wchłaniane przez oceany woda w nich staje się bardziej kwaśna. Na przykład obniża to zdolność morskich form życia do tworzenia szkieletów i muszli.
  • Zanieczyszczenia chemiczne – wydzielenie toksycznych substancji w przyrodzie zmniejsza bioróżnorodność i obniża płodność zwierząt (w tym ludzi).
  • Przeżyźnienie wód azotem i fosforem – nieudolne lub nadmierne użycie nawozów prowadzi do spływana nawozów do zbiorników wodnych, gdzie wywołują zakwit glonów, które zabijają podwodne życie.
  • Pobór słodkiej wody – użycie zbyt dużej ilości słodkiej wody powoduje wyschnięcie źródła co może zniszczyć ekosystem i sprawić, że źródło stanie się nieużywalne.
  • Przekształcania gruntów – przekształcania gruntów dla działalności gospodarczej (takie jak tworzenie dróg i pól uprawnych) niszczy i usuwa siedliska dzikiej przyrody, usuwa pochłaniacze węgla i zaburza naturalne cykle.
  • Utrata różnorodności biologicznej – działalność gospodarcza redukuje liczbę i zróżnicowanie gatunków. To sprawia, że ekosystemy są bardzie wrażliwe i może się obniżyć zdolność do podtrzymywania życia i świadczenia usług ekosystemowych.
  • Zanieczyszczenie powietrza – emisja aerozoli (małych cząsteczek) ma negatywny wpływ na zdrowie gatunków. Może również oddziaływać na opady atmosferyczne i tworzenie się chmur.
  • Zubożenie warstwy ozonowej – niektóre rodzaje działalności gospodarczej powodują emisje gazów, które niszczą warstwę ozonową Ziemi. Ponieważ warstwa ozonowa chroni Ziemie przed szkodliwym promieniowaniem jej zmniejszenie powoduje na przykład raka skóry u zwierząt.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. A Safe and Just Space for Humanity [online], Oxfam International, 22 lipca 2014 [dostęp 2019-12-27] (ang.).
  2. Meet the doughnut: the new economic model that could help end inequality [online], World Economic Forum [dostęp 2019-12-27].
  3. Ekonomia obwarzanka. Siedem sposobów myślenia o ekonomii XXI wieku Wydawnictwo Krytyki Politycznej
  4. a b Kate Raworth, Doughnut economics. Seven ways to think like a 21st century economist, White River Junction, Vermont, ISBN 978-1-60358-674-0, OCLC 961205457 [dostęp 2019-12-27].