Płacz niewolników na galerze
Płacz niewolników na galerze, Płacz niewolników (oryg. ukr. Плач невольників) – duma kozacka powstała najpóźniej w XVII wieku.
Duma należy do grupy utworów tego gatunku, których tematem była sytuacja Kozaków zaporoskich wziętych do niewoli przez Turków w czasie organizowanych przez Zaporożców wypraw łupieżczych. Zdaniem Włodzimierza Mokrego została napisana przez Kozaka, który sam znajdował się w niewoli, po czym weszła do ustnej tradycji kozackiej, ulegając typowym dla utworów swojego gatunku przekształceniom – była równolegle wykonywana przez wielu wędrownych artystów (kobziarzy, lirników), którzy zachowując zasadniczą treść i przesłanie dumy dokonywali mniejszych lub większych zmian w jej tekście[1]. Autor ten wymienia ją wśród najbardziej wartościowych artystycznie utworów reprezentujących gatunek[2].
Akcja utworu rozgrywa się na tureckiej galerze, gdzie do wioseł przykuta jest grupa wziętych niegdyś do niewoli Kozaków. Chórem proszą Boga o zesłanie burzy, która mogłaby zniszczyć statek, na którym od lat są zmuszani do niewolniczej pracy. Tureccy nadzorcy chłoszczą niewolników, którzy ponownie chórem przeklinają "ziemię turecką i wiarę bisurmańską", jako przyczynę nieszczęść całego chrześcijaństwa, jak i ich tragedii osobistych. Proszą Boga o pomoc w wydostaniu się z niewoli i o szczęśliwe życie wszystkich chrześcijan.
Najważniejsze fragmenty utworu mają charakter chóralnego lirycznego monologu, w którym wypowiadający rozpamiętują swoją utraconą wolność, szczęśliwe życie, jakie wiedli na Ukrainie; pozostaje ono w silnym kontraście z położeniem w niewoli tureckiej[3]. Dumy utrzymane w konwencji "płaczu" niewolników zawierają również silne przesłanie chrześcijańskie. Całe ich fragmenty zawierają dramatyczne zwroty bezpośrednio do Boga (o interwencję na rzecz uwięzionych Kozaków, ich uwolnienie i powrót na Ukrainę) lub symbolicznie, do istot, które mogą w dialogu z Bogiem być pośrednikami (symbolika gołębi)[4]. Kozacy utożsamiają się z wiarą chrześcijańską, zaś pod adresem islamu ("wiary bisurmańskiej") w dumach padają słowa pełne pogardy i buntu - to odmienność wyznaniowa jest ukazywana jako przyczyna walki, a zatem i nieszczęść Zaporożców[4].
Duma została spisana po raz pierwszy w I poł. XIX wieku. Jest znana w ok. 10 wariantach[5].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- M. Kasjan, Na ciche wody. Dumy ukraińskie, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 1973
- Włodzimierz Mokry, Od Iłariona do Skoworody. Antologia poezji ukraińskiej XI-XVIII w., Kraków: Universitas, 1996, ISBN 83-7052-422-2, OCLC 830126497.