Pałac „Pod Baranami” w Krakowie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pałac Potockich
„Pod Baranami”
Symbol zabytku nr rej. A-41 z 19 maja 1947[1]
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Miejscowość

Kraków

Adres

Rynek Główny 27
ul. św. Anny 1

Ukończenie budowy

XIV–XVIII wiek, 1780, 1853–1854

Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie
Mapa konturowa Starego Miasta w Krakowie, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Pałac Potockich„Pod Baranami””
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Pałac Potockich„Pod Baranami””
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Pałac Potockich„Pod Baranami””
Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Pałac Potockich„Pod Baranami””
Ziemia50°03′42″N 19°56′08″E/50,061667 19,935556

Pałac „Pod Baranami”, właściwie pałac Potockichpałac znajdujący się w Krakowie na Starym Mieście przy Rynku Głównym 27.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Według tradycji niegdyś w tym miejscu znajdowała się gospoda, przy której trzymano barany przeznaczone do sprzedaży dla mieszkańców Krakowa. I właśnie od nich wywodzi się godło i nazwa kamienicy. Pierwotna nazwa brzmiała: „Gdzie Barany”, a jej godłem były dwa barany złączone wspólną głową. Godło to znajdowało się na narożnej, gotyckiej kamienicy. Po roku 1346 pałac stanowił część majątku Włocha Paulina Cavallo, żupnika bocheńskiego, w latach 1464–1486 był własnością Jana Langa z Karniowa (Karniowskiego), od roku 1486 należał w 3/4 do Jana Gawrona i zapewne do Jana Kislinga, sołtysa bronowickiego[2]. Pozostałością pałacu późnośredniowiecznego jest dziewięciopolowe sklepienie żebrowe w pomieszczeniu parterowym na prawo od sieni[2]. W XV i XVI wieku w kamienicy, która później stała się częścią pałacu, mieściła się najbardziej znana w Krakowie gospoda, odwiedzana często przez poetów i pisarzy. Bywali tu m.in. Jan Kochanowski, Mikołaj Rej i Łukasz Górnicki[3].

Renesansowy pałac powstał w XVI wieku poprzez połączenie dwóch istniejących na jego miejscu gotyckich kamienic, przez ich ówczesnego właściciela Justusa Ludwiga Decjusza, sekretarza króla Zygmunta I Starego.

Pałac pod Baranami w 1809 r. – pierwszy z lewej

W roku 1577 pałac został zakupiony przez króla Stefana Batorego i w 1579 ofiarowany staroście lanckorońskiemu Kasprowi Bekieszowi[4]. W tym czasie miał tam mieszkać wielki poeta węgierski Bálint Balassi. Następnie kamienica przeszła w ręce Katarzyny z Lubomirskich Ostrogskiej, a następnie w XVII wieku pałac przeszedł na własność książąt Radziwiłłów, którzy dołączyli do niego jeszcze jedną kamienicę.

Do rąk Pawła Karola Sanguszki pałac trafił w 1709 roku poprzez drugą żonę, Mariannę z Lubomirskich[5]. Janusz Aleksander Sanguszko otrzymał pałac krakowski wraz z ordynacją, przekazaną przez ojca w 1738 r.[5] Niegospodarność syna doprowadziła do rozpadu ordynacji, przypieczętowanego tzw. transakcją kolbuszowską z 1753 r. W związku z transakcją pozostaje zakup pałacu krakowskiego przez Hieronima Wielopolskiego[5]. On to przebudował pałac w formie barokowej, którą znamy z widoku Franciszka Placidiego[5]. Hieronim Wielopolski był właścicielem pałacu do 1772 roku[5]. W 1822 pałac kupił Artur Potocki i do rodziny Potockich należała do wybuchu II wojny światowej. Przeprowadzili oni w 1860 generalny remont pałacu, przy okazji podwyższając budynek o jedno piętro. W latach 1853–1854 nad bramą od strony Rynku Głównego pojawiły się charakterystyczne trzy baranie głowy autorstwa Franciszka Marii Lanciego.

Pomimo tej przebudowy zachowały się relikty dawnej architektury. Elementy gotyckie widoczne są w podziemiach, na parterze (izba gotycka) i w elewacjach niższych kondygnacji dziedzińca wewnętrznego. Natomiast w elewacjach zewnętrznych można dostrzec ślady dekoracji barokowych z XVIII wieku. Wnętrza pałacu kryją w sobie wystrój dekoracyjny z XVII, XVIII i XIX wieku[6].

W kwietniu 1846 roku podczas rewolucji krakowskiej w rezydencji mieściło się dowództwo powstańczej Gwardii Narodowej[6].

Na przełomie XIX i XX wieku „Barany” stanowiły miejsce spotkań i ośrodek życia politycznego krakowskich kół konserwatywnych. Jednocześnie pałac był centrum życia towarzyskiego i kulturalnego Krakowa. Potoccy zgromadzili w swojej miejskiej rezydencji cenną galerię obrazów szkoły weneckiej, holenderskiej i niemieckiej. Ponadto znajdowały się tam wartościowe antyczne meble, porcelana oraz duży zbiór polskich pasów kontuszowych. Wnętrza pałacu można było zwiedzać za zgodą właścicieli. Podczas I wojny światowej w budynku umieszczono szpital wojskowy[6]. Podczas wojny polsko-bolszewickiej latem 1920 Krystyna Potocka mimo zwolnienia pałacu „Pod Baranami” z obowiązku pomieszczenia w nim szpitala wojskowego przekazała ten obiekt nieodpłatnie na ten cel[7].

W czasie okupacji niemieckiej budynek był siedzibą gubernatora dystryktu krakowskiego, a po wkroczeniu Armii Czerwonej w styczniu 1945 roku – sowieckiej komendantury wojennej miasta. Znajdowała się tu także siedziba Smiersza i komendanta NKWD[8]. Po wojnie, w 1947 budynek przekazano Krakowskiemu Domowi Kultury, który użytkował go do 1990. W sierpniu tego roku odzyskali go przedwojenni właściciele, a następnego dnia część Pałacu strawił wielki pożar. Remont pałacu trwał przez kilka następnych lat.

W 1956 w piwnicach pałacu „Pod Baranami” założono kabaret „Piwnica pod Baranami”.

Pałac Pod Baranami gościł wiele znakomitości. W 1709 przebywał tu carewicz rosyjski Aleksy, w 1809 książę Józef Poniatowski, w 1810 król saski i książę warszawski Fryderyk August, w 1880 gościł w pałacu cesarz Franciszek Józef I.

Od 1969 działa w pałacu kino „Pod Baranami”, kameralne, studyjne kino nagrodzone w 2009 wyróżnieniem za najlepszy program spośród wszystkich kin zrzeszonych w sieci Europa Cinemas.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2020-05-15].
  2. a b Waldemar Komorowski, KAMIENICE I PAŁACE RYNKU KRAKOWSKIEGO W ŚREDNIOWIECZU, Rocznik Krakowski, t. LXVJH, 2002, ISSN 0080-3499 ISBN 83-87345-82-2, s.64
  3. Marek Żukow-Karczewski, Pałace Krakowa. Pałac Potockich "Pod Baranami", „Echo Krakowa”, 16 sierpnia 1989, nr 158 (12967).
  4. Encyklopedia Krakowa. Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 723. ISBN 83-01-13325-2.
  5. a b c d e http://mbc.malopolska.pl/Content/107696/rocznik_krakowski_2004_070.pdf
  6. a b c Marek Żukow-Karczewski, op. cit.
  7. Ofiarność naszego społeczeństwa na cele narodowe. „Nowości Illustrowane”. Nr 33, s. 10, 14 sierpnia 1920. 
  8. Kraków - Sowiecka Komendantura Wojenna z siedzibą komórki Siersza i komendanta NKWD - Kraków - Śladami zbrodni [online], www.slady.ipn.gov.pl [dostęp 2017-11-25] (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]