Państwa nieuznawane

Państwa nieuznawane (inne terminy stosowane zamiennie: państwa powstańcze^[1], państwa nieuznane, quasi-państwa, parapaństwa, państwa de facto niepodległe) – termin stosowany dla kilku jednostek politycznych świata, które pomimo braku uznania na arenie międzynarodowej (lub z minimalnym uznaniem) de facto są niepodległymi państwami.

Państwa nieuznawane

państwa częściowo uznane na arenie międzynarodowej (przynajmniej przez jedno państwo członkowskie ONZ)

państwa nieuznawane na arenie międzynarodowej, de facto kontrolujące swoje terytorium

terytoria o nieustalonym statusie politycznym

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Praktyka uznawania państw pojawiła się pod koniec XVIII wieku w związku z uznaniem niepodległości Stanów Zjednoczonych przez niektóre inne państwa. Później zasada ta się rozszerzała, by osiągnąć kulminację w postaci uznawania niepodległości byłych kolonii.

W myśl dominującej w prawie międzynarodowym zasady uznanie państwa na arenie międzynarodowej nie jest warunkiem koniecznym do jego powstania. W praktyce jednak jest inaczej: państw nieuznawanych na arenie międzynarodowej nie uważa się za niepodległe. Jednak nie zmienia to faktu, że państwa takie funkcjonują, mają swoje terytoria, ludność i rządy sprawujące nad nimi względnie suwerenną lub narzuconą siłą kontrolę. Obszarów separatystycznych, które ogłosiły niepodległość, jest na świecie wiele, lecz tylko nieliczne z nich można zaliczyć do państw de facto niepodległych. Nie będą nimi regiony, które proklamowały niepodległość, lecz w dalszym ciągu pozostają pod faktyczną władzą kraju, do którego dotychczas należały. Państwami nie są również obszary separatystyczne, na których wciąż trwają walki i sytuacja może ciągle ulegać zmianie.

Obecnie za de facto niepodległe można uznać osiem państw, których niepodległość, ogłoszona co najmniej kilkanaście lat temu, zdążyła już okrzepnąć lub została uznana przez co najmniej jedno państwo uznawane na arenie międzynarodowej, a ich rządy bez przeszkód sprawują władzę nad terytorium, mającym w miarę określone granice i stałą ludność.

Podobny nieco charakter do państw nieuznawanych mają terytoria o nieustalonym statusie. Są to terytoria, które domagają się uznania niepodległości i których aspiracje są poważnie brane pod uwagę na arenie międzynarodowej. Zawiłości świata polityki międzynarodowej powodują jednak, że dotychczas kraje te faktycznie pozostają pod władzą państw sąsiednich, a ich ostateczny status, to znaczy nadanie niepodległości lub pozostanie w jakiejś formie związku z państwem administrującym, ma zostać rozstrzygnięty w bliżej nieokreślonej przyszłości. Obecnie na świecie istnieją dwa takie terytoria: Sahara Zachodnia i Palestyna – mimo swojego nieuregulowanego statusu są one przez część państw uznawane za kraje niepodległe.

Państw nieuznawanych nie należy mylić z mikronacjami (na przykład Sealand, Seborga, Hutt River), które w ogóle nie są elementem polityki międzynarodowej (choć część z nich do tego aspiruje), a ich „istnienie” wynika w głównej mierze z ich ignorowania lub traktowania przez władze poszczególnych państw jako swoisty folklor. Obok mikronacji istnieją jeszcze państwa wirtualne będące wytworem społeczności internetowych (na przykład Talossa).

Do grona państw nieuznawanych nie zalicza się terytoriów kontrolowanych przez grupy terrorystyczne. Przykładem jest Państwo Islamskie, które ogłosiło się kalifatem 29 czerwca 2014^[2], posiada pełną kontrolę nad opanowanym terytorium i ma znamiona państwowości^[3]. Część źródeł z tego powodu rozważa czy Państwo Islamskie można uznać za państwo^[4], a niektóre źródła określają Państwo Islamskie mianem quasi-państwa^[5]. Jednak nie jest zaliczane do państw nieuznawanych, gdyż przeszkodą jest nie tylko brak uregulowanego statusu międzynarodowego, ale także łamanie międzynarodowych praw człowieka, terroryzm i zbrodniczość wpisane w ideę działania samozwańczego kalifatu^[6]^[7] i krytykę całości idei ze strony Organizacji Narodów Zjednoczonych^[8]. Skala zbrodniczości i terroru w rozmiarze domniemanego państwa nie jest spotykana w żadnym kraju na świecie w historii współczesnej – z tych względów Państwo Islamskie określa się mianem organizacji terrorystycznej – z silną i rozbudowaną strukturą – ale nie państwem nieuznawanym^[9]. Również znaczna większość środowiska muzułmańskiego neguje państwowość (także w rozumieniu ponadnarodowego kalifatu) i określa Państwo Islamskie mianem organizacji terrorystycznej^[7]^[10].

Państwa częściowo uznane na arenie międzynarodowej[edytuj | edytuj kod]

Abchazja od 1992 (w 2022 uznawana przez 5 państw członkowskich ONZ: Rosję, Nauru, Nikaraguę, Syrię i Wenezuelę oraz 4 inne państwa nieuznawane: Doniecką RL^[11], Górski Karabach^[12], Naddniestrze i Osetię Południową^[13]; posiada ambasady w: Nikaragui^[14], Rosji^[15])
Cypr Północny od 1974 (w 2022 uznawany przez 1 państwo członkowskie ONZ: Turcję)
Kosowo od 2008 (w 2022 uznawane przez 105 do 108 państw członkowskich ONZ^[a]: Afganistan, Albanię, Andorę, Arabię Saudyjską, Australię, Austrię, Bahrajn, Belgię, Belize, Benin, Brunei, Bułgarię, Burkinę Faso, Burundi, Chorwację, Czad, Czarnogórę, Czechy, Danię, Dominikę, Dominikanę, Dżibuti, Egipt, Estonię, Fidżi, Finlandię, Francję, Gabon, Gambię, Ghanę, Grenadę, Gujanę, Gwineę, Gwineę Bissau, Haiti, Holandię, Honduras, Irlandię, Islandię, Japonię, Jemen, Jordanię, Kanadę, Katar, Kiribati, Kolumbię, Komory, Koreę Południową, Kostarykę, Kuwejt, Lesotho, Liberię, Libię, Liechtenstein, Litwę, Luksemburg, Łotwę, Macedonię Północną, Malawi, Malediwy, Malezję, Maltę, Mauretanię, Mikronezję, Monako, Nauru, Niemcy, Niger, Nigerię, Norwegię, Nową Zelandię, Oman, Pakistan, Palau, Panamę, Papuę-Nową Gwineę, Peru, Polskę, Portugalię, Republikę Środkowoafrykańską, Salwador, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Samoa, San Marino, Senegal, Sierra Leone, Słowenię, Somalię, Stany Zjednoczone, Suazi, Szwajcarię, Szwecję, Tajlandię, Tanzanię, Timor Wschodni, Tonga, Turcję, Tuvalu, Ugandę, Vanuatu, Węgry, Wielką Brytanię, Włochy, Wybrzeże Kości Słoniowej, Wyspy Marshalla, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca i Zjednoczone Emiraty Arabskie)
Osetia Południowa od 1991 (w 2022 uznawana przez 5 państw członkowskich ONZ: Nauru, Nikaraguę, Rosję, Syrię i Wenezuelę oraz 6 innych państw nieuznawanych: Abchazję^[13], Doniecką RL^[11], Górski Karabach, Ługańską RL^[16], Naddniestrze i Saharę Zachodnią^[17]; posiada ambasady w: Abchazji, Ługańskiej RL^[18], Nikaragui^[19], Rosji i Wenezueli^[20])
Republika Chińska od 1949 (w 2022 uznawana przez 13 państw członkowskich ONZ: Belize, Eswatini, Gwatemalę, Haiti, Honduras, Nauru, Palau, Paragwaj, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyny, Tuvalu, Wyspy Marshalla oraz przez Stolicę Apostolską)
Doniecka Republika Ludowa od 2014^[21]^[22]; uznawana za część Ukrainy (w 2022 uznawana przez 3 państwa członkowskie ONZ: Rosję^[23], Syrię^[24]^[25] i Koreę Północną^[26] oraz 3 inne państwa nieuznawane: Osetię Południową^[27], Abchazję^[28] i Ługańską Republikę Ludową)
Ługańska Republika Ludowa od 2014^[21]^[22]; uznawana za część Ukrainy (w 2022 uznawana przez 3 państwa członkowskie ONZ: Rosję^[23], Syrię^[24]^[25] i Koreę Północną^[29] oraz 2 inne państwa nieuznawane: Osetię Południową^[30], Abchazję^[28] i Doniecką Republikę Ludową)

Państwa częściowo nieuznawane na arenie międzynarodowej[edytuj | edytuj kod]

Niektóre powszechnie uznawane państwa są nieuznawane przez jedno lub kilka uznanych państw członkowskich ONZ, jednak powszechnie nie kwestionuje się ich istnienia i suwerenności.

Izrael od 1948 (nieuznawany przez 29 państw członkowskich ONZ)^[31]
Chińska Republika Ludowa od 1949 (nieuznawana przez 13 państw członkowskich ONZ: Belize, Eswatini, Gwatemalę, Haiti, Honduras, Nauru, Palau, Paragwaj, Saint Vincent i Grenadyny, Saint Lucię, Tuvalu, Saint Kitts i Nevis, Wyspy Marshalla oraz Watykan) [2]
Korea Północna od 1948 (nieuznawana przez 3 państwa członkowskie ONZ: Francję^[32], Japonię^[33], Koreę Południową^[34] oraz przez częściowo uznaną Republikę Chińską^[35])
Cypr od 1983 (nieuznawany przez 1 państwo członkowskie ONZ: Turcję i częściowo uznany Cypr Północny)^[36]^[37]^[38]
Korea Południowa od 1948 (nieuznawana przez 1 państwo członkowskie ONZ: Koreę Północną^[39])
Armenia od 1991 (nieuznawana przez 1 państwo członkowskie ONZ: Pakistan^[40])