Przejdź do zawartości

Palenie tytoniu

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tlący się papieros położony w popielniczce.

Palenie tytoniu – rekreacyjne używanie tytoniu w charakterze używki, konsumowanego poprzez palenie, czyli przyjmowanie drogą wdychania (inhalowania) dymu tytoniowego powstającego w wyniku jego spalania. Palenie tytoniu prowadzić może do nikotynizmu, czyli uzależnienia od zawartej w nim substancji psychoaktywnejnikotyny[1].

Palenie tytoniu jest jedną z najpopularniejszych form palenia na świecie — jest praktykowana przez ponad miliard dojrzałych ludzi[2]. Obecnie według WHO najpowszechniejszą metodą palenia wyrobów tytoniowych są papierosy[3]. Tytoń przeznaczony do palenia w formie suszonego produktu jak i zarówno gotowych papierosów podlega regulacjom prawnym[4]. Istnieją również inne formy palenia tytoniu, m.in. cygara, cygaretki, fajki (drewniane lub wodne, np. shisha) itp.

Historia palenia tytoniu

[edytuj | edytuj kod]
Aztekowie palący podczas uczty, kodeks florencki, XVI w.
Palacze w tawernie, obraz Dircka Halsa z 1627

Historia palenia datowana jest na 5000 lat p.n.e. i wzięła swoje początki od szamańskich rytuałów[5]. Wcześniej palenie ewoluowało w związku z religijnymi ceremoniami, jako rodzaj ofiary składanej bóstwom, w rytuale oczyszczenia, jak również pozwalało szamanom zmieniać stan ich umysłów w celu osiągnięcia duchowego oczyszczenia. Po tym jak Ameryki zostały zbadane i podbite przez Europejczyków praktyka palenia tytoniu rozprzestrzeniła się po całym świecie. W regionach takich jak: Indie czy Afryka Subsaharyjska palenie tytoniu połączyło się z istniejącymi już praktykami palenia (głównie konopi). Palenie tytoniu do dzisiaj jest mocno zakorzenione w kulturze europejskiej.

W Ameryce palenie wzięło swoje początki od szamańskich ceremonii palenia kadzideł, później zaś stosowane było dla przyjemności, jako narzędzie społeczne[6]. Palenie tytoniu oraz wielu innych środków o działaniu halucynogennym było używane w celu wywołania transów oraz aby osiągnąć kontakt ze światem duchów. Plemiona z Południowo-Wschodniej Ameryki przenosiły duże ilości tytoniu w torbach, jako łatwo akceptowalny towar na wymianę. Palenie tytoniu było nierozłącznym elementem podczas określonych ceremonii, obrzędów sakralnych, jak również, aby przypieczętować zawartą umowę[7]. Członkowie owych plemion palili tytoń w różnych etapach życia, nawet w okresie dzieciństwa[8]. Wierzono, że tytoń był darem od Stwórcy, jak również w to, iż wydychany dym tytoniowy był zdolny zabrać troski i modlitwy do Nieba[9].

Poza paleniem, tytoń był również używany w medycynie. Był stosowany, jako środek przeciwbólowy na takie przypadłości, jak bóle ucha czy zębów, a okazjonalnie był stosowany jako kompres. Indianie zamieszkujący pustynie mówili, że palenie to lekarstwo na przeziębienie, tym skuteczniejsze, gdy tytoń był zmieszany z liśćmi małej pustynnej szałwii (łac. Salvia Dorrii), bądź korzeniem z drzewa balsamicznego. Owe mieszanki były uważane za szczególnie dobre w leczeniu astmy i gruźlicy[10].

Tytoń sprowadzili do Europy po raz pierwszy Hiszpanie dopiero w XVI wieku. Francuz Jean Nicot, który pełnił funkcję ambasadora w Portugalii sądził, że tytoń ma właściwości lecznicze i przywiózł go do Francji. Od nazwiska Jeana Nicota pochodzi też nazwa rośliny nikocjana i samej nikotyny. Do Niemiec natomiast tytoń dotarł w 1566 roku przywieziony przez medyka augsburskiego Adolfa Occo[11].

Na przestrzeni czasu ludzie zmieniali swój pogląd na palenie, nie tylko wyrobów tytoniowych. Dopiero w XX w., zwłaszcza w uprzemysłowionych krajach Zachodu, palenie zostało przedstawione w zdecydowanie negatywnym świetle, wskazując początkowo jako "potencjalnie szkodliwe dla zdrowia"[12]. Dziś dzięki licznym badaniom znamy faktyczną szkodliwość palenia wyrobów tytoniowych.

Wpływ palenia tytoniu na zdrowie

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: Bierne palenie tytoniudym tytoniowy.

Palenie tytoniu oraz narażenie na dym tytoniowy niesie poważne negatywne skutki zdrowotne. Dowodzi się, że palenie oddziałuje negatywnie prawie na cały organizm, a palacze są szczególnie narażeni na: choroby układu oddechowego (przewlekła obturacyjna choroba płuc, astma, gruźlica, zapalenie płuc), choroby układu krążenia (choroba niedokrwienna serca, tętniak aorty, udar mózgu, miażdżyca) oraz nowotwory (gardła, krtani, przełyku, tchawicy, oskrzela i płuca, krwi, żołądka, wątroby, trzustki, nerki i moczowodu, okrężnicy, szyjki macicy, pęcherza, jelita grubego). Ponadto palenie tytoniu jest istotnym czynnikiem innych problemów zdrowotnych (np. ślepota, katarakta, zwyrodnienie plamki żółtej, zapalenie ozębnej, cukrzyca), ma również negatywny wpływ na układ rozrodczy i zaburzenia płodności u kobiet oraz zaburzenia erekcji u mężczyzn. Ponadto palenie uszkadza układ odpornościowy i odpowiada za ogólne pogorszenie stanu zdrowia[13][14].

Także bierne narażenie na dym tytoniowy jest czynnikiem ryzyka problemów zdrowotnych zarówno u dorosłych (udar mózgu, podrażnienie błony śluzowej nosa, choroba niedokrwienna serca, rak płuca), jak i u dzieci (choroby dolnych dróg oddechowych, choroby ucha środkowego, zaburzenia oddechowe, uszkodzenia płuc, zespół nagłego zgonu niemowląt). Ma również negatywny wpływ na kobiecy układ rozrodczy i jest przyczyną niskiej urodzeniowej masy ciała dziecka[15][16].

Palenie tytoniu pogarsza również wygląd skóry. U palaczy wcześniej występują zmarszczki i niedoskonałości skórne. Opóźnia się gojenie ran oraz zaostrza się stan wielu schorzeń skóry (np. trądziku, łuszczycy). Palenie doprowadza również do przebarwienia i pokrycia kamieniem zębów, wystąpienia nieświeżego oddechu i żółcenia palców i paznokci[17].

Palenie wyrobów tytoniowych w Polsce jest najczęstszą przyczyną zgonów związaną z dobrowolnym stylem życia. Szacuje się, że z powodu palenia w Polsce w 2016 zmarło 66 tys. osób (17% wszystkich zgonów), w tym 48 tys. mężczyzn (tj. 24,1% zgonów mężczyzn) i 18 tys. kobiet (tj. 9,6% zgonów kobiet). Dodatkowo bierne palenie odpowiadało za 6,2 tys. zgonów, tj. 1,6% wszystkich zgonów[14][18].

Według statystyk, palacze żyją krócej od osób niepalących[19]. Szacuje się, że w Polsce w 2016 w przypadku mężczyzn i kobiet palenie było odpowiedzialne za utratę odpowiednio 18,5% oraz 8,7% lat przeżytych w zdrowiu[18][14]. Jednakże wykazano, że bezpowrotne zerwanie z nałogiem palenia wyrobów tytoniowych wpływa korzystnie na zdrowie i długość życia, w zależności od wieku osoby palącej oraz intensywności palenia[20].

Historia promowania palenia

[edytuj | edytuj kod]

Szkodliwość palenia była przez wiele lat umniejszana.

Między innymi w XX w. wśród krajów zachodu palenie papierosów stało się modne i popularne, a w kwestii ekonomicznej bardzo opłacalne dla wielkich koncernów tytoniowych[21]. Zanim podano w wątpliwości zdrowotne aspekty palenia, tworzono narracje nakłaniające społeczeństwo do palenia papierosów. Koncerny odpowiadające za wytwarzanie wyrobów tytoniowych, m.in. Phillip Morris lub Lucky Strike, wykorzystywały w reklamach i szyldach wizerunki opłacanych lekarzy, którzy oceniali konkretne wyroby jako rzekomo "mniej szkodliwe"[22].

Marka papierosów Camel obecnie należąca do koncernu Japan Tabacco International, dawniej do R.J. Reynolds Tobacco Company promowała swój produkt tworząc wizualnie atrakcyjne reklamy, przeważnie dla młodych dorosłych i nastolatków. Tytułowy wielbłąd został przedstawiony w antropomorficzny sposób, przedstawiając tym samym postać Joe Camela. Maskotka ta przedstawiana była w stereotypowo męskich dla tamtych czasów sytuacjach (tj. lata 80, 90). Nie potwierdzono jednak skuteczności tej reklamy w kontekście wzrostu liczby palaczy marki Camel. RJR ostatecznie zakończyło tę kampanię reklamową 10 lipca 1997 r.[23]

Społeczne koszty palenia tytoniu

[edytuj | edytuj kod]

Palenie papierosów (wywołując choroby nowotworowe) zabija co roku w Unii Europejskiej około miliona osób (w tym w Niemczech około 100 tys.). Na całym świecie z tego samego powodu, według przybliżonych szacunków, umiera około 4 miliony ludzi rocznie[24].

Unia Europejska w celu zmniejszenia powszechności palenia, regularnie nakłada podatki na wyroby tytoniowe w krajach członkowskich[25]. W Polsce m.in. sprawą ceny detalicznej wyrobów tytoniowych zajmuje się Ministerstwo Finansów, regularnie podnosząc akcyzy na te produkty.

Odsetek palących tytoń w społeczeństwie

[edytuj | edytuj kod]

W 2014 osoby codziennie palące tytoń stanowiły w Polsce 22,7% populacji w wieku 15 lat i więcej, tj. 7,3 mln osób. Łącznie z osobami palącymi okazjonalnie (3,4%, tj. 1 mln osób) stanowiło to 26,1%, czyli 8,3 mln osób. Problem codziennego palenia tytoniu w Polsce dotyczył 28,8% (tj. 4,4 mln) mężczyzn i 17,2% (tj. 2,9 mln) kobiet[14].

W 2014 średni odsetek palących codziennie dla 28 państw członkowskich Unii Europejskiej wynosił 21%. Najwyższy odsetek palaczy występował w Bułgarii (28,2%) i Grecji (27,3%), a najniższy w Szwecji (11,9%) i Luksemburgu (15,3%). Odsetek mężczyzn palących codziennie w UE wynosił średnio 25,6% i wahał się od 12,1% w Szwecji do 38,2% na Cyprze. Odsetek kobiet palących codziennie wynosił średnio w UE 16,9% i był najniższy w Rumunii (8,3%), a najwyższy w Austrii (22,1%)[14].

Problem palenia tytoniu dotyczy również dzieci. Badania przeprowadzone w 2014 wśród młodzieży w wieku 11–15 lat wskazują, że inicjację tytoniową w Polsce przeszło 26,4% tej grupy, a pali z różną częstością 12,3%, w tym 8,1% pali regularnie w każdym tygodniu[14].

Leczenie nikotynizmu

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: Nikotynizmkwestionariusz Fagerströma.

Trwają próby opracowania szczepionki przeciwko nikotynie. Przykładowo szczepionka NicVAX powoduje, że po roku od rzucenia palenia nie paliło 16% osób z grupy która uzyskała wysoki poziom przeciwciał. Wysoki poziom przeciwciał uzyskano po 14 tygodniach od podania szczepionki u 80% osób które poddały się terapii[26].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Why Quitting Smoking Is Hard | Quit Smoking | Tips From Former Smokers | CDC [online], www.cdc.gov, 12 listopada 2024 [dostęp 2025-04-07] (ang.).
  2. Sander L. Gilman and Xun Zhou, "Introduction" in Smoke: A Global History of Smoking; s. 26
  3. Tobacco [online], www.who.int [dostęp 2025-04-07] (ang.).
  4. Smoke-Free Policies: Laws in Public Places [online], Tobacco Atlas [dostęp 2025-04-07] (ang.).
  5. Gately, Iain (2004) [2003], Tobacco: A Cultural History of How an Exotic Plant Seduced Civilization, Diane, pp. 3-7, ISBN 0-8021-3960-4, http://books.google.com/books?id=x41jVocj05EC&printsec=frontcover, retrieved 2009-03-22
  6. P. Ram Manohar, "Smoking and Ayurvedic Medicine in India" in Smoke, pp. 68–75;
  7. Heckewelder, John Gottlieb Ernestus; Reichel, William Cornelius (June 1971) [1876] (PDF), History, manners, and customs of the Indian nations who once inhabited Pennsylvania and the neighbouring states, The Historical society of Pennsylvania, p. 149, ISBN 978-0-405-02853-3, http://books.google.com/books?id=qPCuo4LkrIwC&printsec=frontcover, retrieved 2009-03-22
  8. Diéreville; Webster, John Clarence; Webster, Alice de Kessler Lusk (1933), Relation of the voyage to Port Royal in Acadia or New France, The Champlain Society, "They smoke with excessive eagerness […] men, women, girls and boys, all find their keenest pleasure in this way"
  9. Gottsegen, Jack Jacob (1940), Tobacco: A Study of Its Consumption in the United States, Pitman Publishing Company, p. 107, http://books.google.com/books?id=1uNCAAAAIAAJ&q=Tobacco:+A+Study+of+Its+Consumption+in+the+United+States&dq=Tobacco:+A+Study+of+Its+Consumption+in+the+United+States&pgis=1, retrieved 2009-03-22
  10. Balls, Edward K. (1962-10-01), Early Uses of California Plants, University of California Press, pp. 81–85, ISBN 978-0-520-00072-8, http://books.google.com/books?id=F2RzddT6xAsC&printsec=frontcover&dq=Early+Uses+of+California+Plants, retrieved 2009-03-22
  11. Jurgen Graupmann: Leksykon tematów tabu. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2007, s. 113-114.
  12. National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion (US) Office on Smoking and Health, Fifty Years of Change 1964–2014, Centers for Disease Control and Prevention (US), 2014 [dostęp 2025-04-07] (ang.).
  13. CDC's Office on Smoking and Health, Smoking and Tobacco Use; Annual Deaths Attributable to Cigarette Smoking [online], www.cdc.gov, 31 lipca 2017 [dostęp 2018-03-09] (ang.).
  14. a b c d e f Wojciech Stefan, Palenie tytoniu w Polsce [online], Biuro Analiz Sejmowych, 30 listopada 2017, s. 2, 3 [dostęp 2018-03-09].
  15. CDC's Office on Smoking and Health, CDC - Fact Sheet - Health Effects of Secondhand Smoke - Smoking & Tobacco Use [online], Smoking and Tobacco Use [dostęp 2018-03-09] (ang.).
  16. Wojciech Stefan, Palenie tytoniu w Polsce [online], Biuro Analiz Sejmowych, 30 listopada 2017, s. 3 [dostęp 2018-03-09].
  17. Wojciech Stefan, Palenie tytoniu w Polsce [online], Biuro Analiz Sejmowych, 30 listopada 2017, s. 3 [dostęp 2018-03-28].
  18. a b GBD Compare | IHME Viz Hub [online], vizhub.healthdata.org [dostęp 2018-03-27].
  19. Effects of smoking: Risks, diseases, and how to quit | Bupa UK [online], www.bupa.co.uk [dostęp 2025-04-07] (ang.).
  20. Thuy T.T. Le, David Mendez, Kenneth E. Warner, The Benefits of Quitting Smoking at Different Ages, „American Journal of Preventive Medicine”, 67 (5), 2024, s. 684–688, DOI10.1016/j.amepre.2024.06.020, ISSN 0749-3797, PMID38936681 [dostęp 2025-04-07] (ang.).
  21. Słowa, które mają ukrywać prawdę. Tak okłamują was korporacje [online], SmogLab, 12 maja 2020 [dostęp 2021-07-31] (pol.).
  22. Becky Little, When Cigarette Companies Used Doctors to Push Smoking [online], HISTORY, 13 września 2018 [dostęp 2025-04-07] (ang.).
  23. Stuart Elliott, Joe Camel, a Giant in Tobacco Marketing, Is Dead at 23, „The New York Times”, 11 lipca 1997, ISSN 0362-4331 [dostęp 2025-04-08] (ang.).
  24. Jurgen Graupmann, Leksykon tematów tabu, Warszawa: Klub dla Ciebie, 2007, s. 116.
  25. Cigarette Taxes in Europe, 2024 [online], Tax Foundation, 27 sierpnia 2024 [dostęp 2025-04-08] (ang.).
  26. Jeneen Interlandi, Nowy ratunek dla palaczy, „Świat Nauki”, 10 (242), Prószyński Media, październik 2011, s. 7, ISSN 0867-6380.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]