Papużka żółtobrzucha
| Pezoporus occidentalis[1] | |||
| (Gould, 1861) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
papużka żółtobrzucha | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Znane miejsca występowania papużek żółtobrzuchych, stan z 2009 | |||
Papużka żółtobrzucha[3] (Pezoporus occidentalis) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny papug wschodnich (Psittaculidae). Występuje endemicznie w Australii, zasięg i biologia gatunku słabo poznane. Krytycznie zagrożony wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy gatunek opisał John Gould w 1861 na łamach „Proceedings of the Zoological Society of London”. Holotyp pochodził z Australii Zachodniej. Autor zaznaczył, że papużka żółtobrzucha przypomina mu papużkę ziemną (Pezoporus wallicus), ale zaproponował nowy rodzaj dla nowo opisanego gatunku: Geopsittacus[4]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza papużkę żółtobrzuchą w rodzaju Pezoporus. Uznaje ją za gatunek monotypowy[5].
Epitet gatunkowy occidentalis oznacza z łaciny „zachodni”[6]. W języku angielskim papużka żółtobrzucha nazywa się Night Parrot[5][7].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi około 23[7]–25[4] cm. Według Goulda dziób mierzy około 13 mm, skrzydło 140 mm, ogon 127 mm, a skok 22 mm. Ogólna kolorystyka przypomina kakapo. Cały wierzch ciała jest trawiastozielony, każde pióro ozdobione jest nieregularnymi paskami: czarnym i żółtozielonym. Pióra na ciemieniu i karku mają po jednym, czarnym pasku. Gardło i pierś żółtawozielone, kolor na brzuchu przechodzi w siarkową żółć. Skrzydła nie odznaczają się znacząco w konturze ptaka. Lotki I i II rzędu brązowe, wąsko zielono obrzeżone na chorągiewkach zewnętrznych, z wyjątkiem pierwszych trzech. Ponadto każda z lotek ma u nasady żółtą plamkę, która staje się tym większa, im bliżej ciała leży dane pióro. Dwie środkowe sterówki ciemnobrązowe, z żółtozielonym wcięciem na każdej z chorągiewek. Kolejna para podobna, ale z większymi i jaskrawszymi barwnymi plamami. Pozostałe sterówki mają barwę ciemnobrązową, są żółto paskowane. Pokrywy podogonowe siarkowożółte. Dziób o barwie rogu, nogi różowawe[4].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Papużki żółtobrzuche zamieszkują zachodnią i centralną Australię; prawdopodobnie w XIX wieku były szeroko rozprzestrzenione. Po okresie, w którym gatunek uznawano za wymarły, znaleziono dwa truchła w północno-zachodnim Queenslandzie – w 1990 w Boulia i w 2006 w Diamantina National Park. W 2005 doniesiono o trzech osobnikach w regionie Pilbara (Australia Zachodnia)[7]. W drugiej połowie października 2016 doniesiono o odkryciu żyjącej (i wówczas najliczniejszej) kolonii w Diamantina National Park. Sprawę poruszyły media, o odkryciu napisano między innymi na stronie czasopisma „Australian Geographic”[8], w ABC News[9] i „The Guardian”[10]. Prawdopodobnie papużki żółtobrzuche występują na całym swym dawnym zasięgu, jednak w mniejszej liczebności niż dawniej[11].
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Dawne doniesienia pochodzą z obszarów pustynnych i półpustynnych. Ptaki obserwowano głównie na obszarach porośniętych trawami z rodzaju Triodia albo przedstawicielami Chenopodioideae (podrodzina szarłatowatych). Okaz z 1990 znajdował się w okolicy porośniętej trawami Astrebla i przedstawicielami Chenopodioideae, a okaz z 2006 w zakrzewieniu Acacia cambagei, Eremophila latrobei i Senna artemisioides var. helmsii[12][11]. Pewien osobnik, któremu przyczepiono nadajnik (bateria mogła wytrzymać 21 dni) celem monitorowania jego wędrówek po terenie, dziennie przebywał do 8 km celem szukania pożywienia[13]. Papużki żółtobrzuche prowadzą nocny tryb życia (do którego nawiązuje ich angielska nazwa: Night Parrot), jednak kilku obserwacji dokonano za dnia – głównie wypłoszonych ptaków[11]. Dwa znane gniazda (stan z 2011) znajdowały się na końcu tunelu w gęstej roślinności i zawierały od 3 do 6 jaj lub młodych[12]. Gniazdo to platforma z gałęzi[7].
Status[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje papużkę żółtobrzuchą za gatunek krytycznie zagrożony (CR – Critically Endangered) od 2022. Wcześniej, od 2012 była jako gatunek zagrożony wyginięciem (EN, Endangered), a w latach 1994–2012 jako krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered). Trend liczebności populacji uznaje się za spadkowy[11]. Pierwsze zdjęcia żywych papużek żółtobrzuchych wykonał John Young w 2013, na zachód od Longreach[8] – była to pierwsza potwierdzona obserwacja tych ptaków od 1912[11]. Po latach 80. XIX wieku nastąpił gwałtowny spadek liczebności. Jedno z wczesnych doniesień, dotyczące okolic Innamincka i Alice Springs, łączy pojawienie się zdziczałych kotów z ubywaniem papużek. Z 1892 pochodzi informacja, wedle której wiele [papużek] zostało przyniesionych przez koty do Alice Springs Telegraph Station[14]. Współczesne możliwe zagrożenia dla gatunku to m.in. drapieżnictwo ze strony kotów i lisów rudych (Vulpes vulpes), choroby, konkurencja o pokarm, niszczenie środowiska przyrodniczego w okolicach źródeł wody i wykorzystywanie źródeł wody przez zdziczałe dromadery (Camelus dromedarius)[11]. Gatunek został wymieniony w Załączniku I konwencji CITES[15].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Pezoporus occidentalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Pezoporus occidentalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Platycercini Selby, 1836 (Wersja: 2020-07-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-10-12].
- ↑ a b c John Gould. On a New Genus and Species of Parrakeet from Western Australia. „Proceedings of the Zoological Society of London”, s. 100–101, 1861.
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-10-12]. (ang.).
- ↑ James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 278. ISBN 1-4081-2501-3.
- ↑ a b c d Collar, N., de Juana, E. & Sharpe, C.J.: Night Parrot (Pezoporus occidentalis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (27 października 2016)].
- ↑ a b Largest-known night parrot population found in Queensland. Australian Geographic, 25 października 2016. [dostęp 2016-10-27].
- ↑ Kathy McLeish: Night parrots discovery in central-west Queensland puts elusive bird 'back in spotlight'. ABC News, 23 października 2016. [dostęp 2016-10-27].
- ↑ Calla Wahlquist: Night parrot population discovered in Queensland national park. The Guardian, 25 października 2016. [dostęp 2016-10-27].
- ↑ a b c d e f Species factsheet: Pezoporus occidentalis. BirdLife International, 2020. [dostęp 2020-10-12]. (ang.).
- ↑ a b Stephen Garnett, Judit Szabo, Guy Dutson: The Action Plan for Australian Birds 2010. CSIRO Publishing, 2011, s. 261. ISBN 978-0-643-10368-9.
- ↑ Oliver Milman: Night parrot capture and tagging hailed as 'holy grail' moment for bird lovers. The Guardian, 10 sierpnia 2015. [dostęp 2016-10-28].
- ↑ Species factsheet: Pezoporus occidentalis. BirdLife International, 2013. [dostęp 2013-12-07].
- ↑ Pezoporus occidentalis. [w:] Species+ [on-line]. UNEP-WCMC, CITES Secretariat. [dostęp 2020-10-12]. (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia gatunku. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).