Parafia Ewangelicko-Augsburska w Białej
| ||
 kościół parafialny | ||
| Państwo |  Polska
| |
| Siedziba | Bielsko-Biała (Biała Krakowska) | |
| Adres | ul. Staszica 2, 43-300 Bielsko-Biała | |
| Data powołania | 1781 | |
| Wyznanie | Protestanckie | |
| Kościół | Ewangelicko-Augsburski | |
| Diecezja | cieszyńska | |
| kościół | Kościół Marcina Lutra w Bielsku-Białej | |
| Filie | Szczyrk-Salmopol, Węgierska Górka | |
| Proboszcz | ks. Henryk Mach | |
Położenie na mapie Bielska-Białej   Parafia Ewangelicko-Augsburska w Białej | ||
Położenie na mapie Polski  Parafia Ewangelicko-Augsburska w Białej | ||
Położenie na mapie województwa śląskiego  Parafia Ewangelicko-Augsburska w Białej | ||
 49°49′26,8″N 19°03′06,0″E/49,824111 19,051667
| ||
| Strona internetowa | ||
Parafia Ewangelicko-Augsburska w Białej – parafia luterańska w Bielsku-Białej, w dzielnicy Biała Krakowska, należąca do diecezji cieszyńskiej. Powstała w 1781. Mieści się przy ulicy Staszica.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Po I rozbiorze Polski Biała znalazła się w granicach monarchii Habsburgów. Miejscowi ewangelicy byli w uprzywilejowanej sytuacji do ewangelików żyjących w pozostałej części państwa, np. w sąsiednim Bielsku na Śląsku, jako że Habsburgowie zobowiązali się w układzie rozbiorowym przestrzegać zapisy traktatu warszawskiego z 1768 roku. Mieli więc prawo posiadać kościół, jednak takiej budowli w mieście nie było. W 1775 bialscy ewangelicy wystosowali pismo do cesarzowej Marii Teresy o pozwolenie na budowę kościoła, co zostało bez odpowiedzi. Na mocy patentu cesarskiego Józefa I z 17 września 1781 Biała została dołączona do gmin galicyjskich, którym władze pozwoliły wybudować kościół ewangelicki, a więc stało się to przed wydaniem słynnego Patentu Tolerancyjnego 13 października 1781, opublikowanego w Galicji w 10 listopada[1]. Dodatkowo w Białej nie obowiązywały ograniczenia budowlane jak w Patencie Tolerancyjnym obowiązującym np. w Śląsku Austriackim, gdzie nie można była stawiać wież, a w Białej była ona od początku. Ewangelicka parafia w Białej zaczęła oficjalnie funkcjonować 25 października 1781.
20 listopada 1781 pastor cieszyński Jan Traugott Bartelmus poświęcił miejsce budowy kościoła. Drewniana świątynia została zbudowana w miejscu istniejącego od początku XVIII w. cmentarza ewangelickiego, który został zastąpiony przez cmentarz przy ul. Piłsudskiego. Pierwszym pastorem został Johann Mizia, przybyły do Białej w maju 1782 roku. Zbór obejmował duży obszar cyrkułu myślenickiego, jednak zdecydowana większość wyznawców skupiała się w Białej i Lipniku.
Kilka miesięcy później rozpoczęto budowę nowego, murowanego kościoła, którą ukończono w roku 1788. Został zbudowany w stylu klasycystycznym według planów myślenickiego inżyniera obwodowego Breuninga, przez bialskiego budowniczego – Jana Feuerabenda. Był to pierwszy kościół protestancki w Galicji.
W strukturze Kościoła ewangelickiego w austriackiej Przedlitawii zbór podlegał powstałej w 1784 superintendenturze morawsko-śląsko-galicyjskiej. 7 maja 1790 galicyjską część superintendentury podzielono na dwa senioraty: we Lwowie (wschodni) i Białej (zachodni), którego pierwszym seniorem został pastor Mizia. W 1803 wydzielono z superintendentury osobną superintendenturę lwowską, której podporządkowano dodatkowo zbory w Bukowinie, podzieloną na 3 senioraty. Po pierwszej wojnie światowej zbór przystąpił do Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego i Helweckiego Wyznania w Małopolsce.
W założonej przez luterańskich pracowników leśnych z Księstwa Cieszyńskiego w Salmopolu 17 października 1897 poświęcono nowy budynek szkoły, który pełnił również funkcję kaplicy, aż do wybudowania nowego kościoła w latach 90. XX wieku.
Dawna szkoła i kaplica w Szczyrku-Salmopolu
Nowy kościół filialny na Salmopolu
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Biała od zarania..., 2011, s. 253
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Piotr Kenig: Powstanie i działalność parafii ewangelickiej. W: Bielsko-Biała. Monografia miasta. Idzi Panic (redakcja). Wyd. drugie. T. II: Biała od zarania do zakończenia I wojny światowej (1918). Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, 2011, s. 252-262. ISBN 978-83-60136-36-2. (pol.)
- Informacje o parafii na stronie diecezji cieszyńskiej
- Historia parafii w Szczyrku-Salmopolu
- Jerzy Polak: Przewodnik po Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, 2000. ISBN 83-902079-0-7.
- Jacek Kachel, Jacek Trzeciak: ABC Bielska-Białej. Bielsko-Biała: Urząd Miejski w Bielsku-Białej, 2007.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
| ||||
