Paratetyda
Paratetyda, rzadziej Morze Sarmackie – nieistniejące morze w Europie środkowej i południowo-wschodniej sięgające w głąb Azji Środkowej (mapy w pracy Roegela[1]). Morze na obszarze Paratetydy powstało w późnej jurze jako północna część oceanu Tetydy. Paratetyda wyodrębniła się wskutek zmniejszającego się połączenia z południową resztką Tetydy (Morzem Śródziemnym) na przełomie eocenu i oligocenu (~34 mln lat temu), w wyniku powstawania gór w czasie orogenezy alpejskiej[1]. Połączenia z innymi morzami naprzemiennie powstawały i zanikały, aż do całkowitej izolacji, wskutek zmian poziomów oceanów i ruchów tektonicznych. Duża część Paratetydy była płytka zajmując obszary szelfowe przy wyższym od obecnego poziomie mórz. Oprócz tego pokrywała obszary skorupy oceanicznej m.in. dzisiejszego Morza Czarnego, południowego Morza Kaspijskiego i zapadliska przedkarpackiego.
Zanik[edytuj | edytuj kod]
Wewnętrzną cześć zapadliska przedkarpackiego stanowiła skorupa oceaniczna płyty euroazjatyckiej, która uległa subdukcji pod nasuwającą się od południowego zachodu płytę Alcapy, obejmującą obszar Alp Wschodnich, Wewnętrznych Karpat Zachodnich i Niziny Panońskiej. Osady (flisz) z zapadliska przedkarpackiego zostały sfałdowane w Karpaty Zewnętrzne. Reszta basenów Paratetydy w Europie, w tym Morze Panońskie, została zasypana osadami naniesionymi z łańcuchów górskich powstających w czasie orogenezy alpejskiej oraz wydźwignięta. Współczesnymi pozostałościami Paratetydy są dzisiejsze Morze Czarne i Morze Kaspijskie, a także zanikłe na przełomie XX i XXI wieku Jezioro Aralskie. Zanikające morze pozostawiło na swoim obszarze także osady: gliny, piaski, wapienie i zlepieńce. Osady ewaporatów wskazują, że klimat w czasie ich powstawania był raczej suchy[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Rögl F.. Mediterranean and Paratethys. Facts and hypotheses of an Oligocene to Miocene paleogeography (Short Overview). „Geologica Carpathica”, 1999. Artykuł zawiera 12 map przedstawiających ewolucję Paratetdy
- ↑ Siegmar-W. Breckle, Walter Wucherer, Liliya A. Dimeyeva, Nathalia P. Ogar: Aralkum - A Man-Made Desert: The Desiccated Floor of the Aral Sea (Central Asia). Springer-Verlag, 2012, s. 14, seria: Ecological Studies. ISBN 978-3-642-21116-4.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- The Geology of Central Europe: Mesozioc and cenozoic t. 2, wyd. Tom McCann (Geological Society of London); M. W. Rasser, M. Harzhauser i in., Paleogene And Neogene, ss. 1031–1140
- Werner E. Piller, The Sarmatian (Middle Miocene, Paratethys) Brackish Water Turned Into Fully Marine, Paper No. 256-15. gsa.confex.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-19)]., materiały na 2003 Seattle Annual Meeting (2–5 listopada, 2003); The Geological Society of America
- Mathias Harzhauser & Werner E. Piller, The Early Sarmatian – hidden seesaw changes, Cour. Forsch.-Inst. Senckenberg, 246, Frankfurt nad Menem, wyd. 7 kwietnia 2004, ss. 89–111
- Werner E. Piller & Mathias Harzhauser, The myth of the brackish Sarmatian Sea, Terra Nova, 17, 2005, ss. 450–455
- M. Jasionowski, B. Studencka, A. Pobereżskij: Early Sarmatian Serpulid-Microbialite Carbonate Buildups Of The Miodobory Region (Western Ukraine). publikacja Komitetu Badań Naukowych, grant P04D 064 20. [dostęp 2010-08-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-06)]. (ang.).
- L.S. Belokrys. Has there been any freshening of the Sarmatian Sea in southern Ukraine?. „International Geology Review”. 10 (3), s. 350–360, 1968. DOI: 10.1080/00206816809474880. (ang.).