Park Oliwski
| ||
| ||
| Państwo |  Polska
| |
| Miejscowość | Gdańsk | |
| Dzielnica | Oliwa | |
Położenie na mapie Gdańska  | ||
Położenie na mapie Polski  | ||
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | ||
| 54°24′40″N 18°33′45″E/54,411111 18,562500 | ||
Park Oliwski im. Adama Mickiewicza – zabytkowy[1] park w gdańskiej dzielnicy Oliwa, nad Potokiem Oliwskim. Powierzchnia parku wynosi 11,3 ha[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początkiem dzisiejszego parku był przyklasztorny ogród założony przez cystersów. Prawdopodobnie był położony po wschodniej stronie starej siedziby opatów z XV wieku, dalej do Zatoki Gdańskiej rozciągał się nadmorski las, który rozcinał Potok Oliwski. Po wzniesieniu przez opata Franciszka Zaleskiego pod koniec pierwszej połowy XVII wieku nowej siedziby opatów, ogród został poszerzony w kierunku południowo-zachodnim, stykając się ze starszym ogrodem klasztornym[3].
Nowego kształtu nabrał ogród z inicjatywy opata oliwskiego - Jacka Rybińskiego; jego wykonawcą został Kazimierz Dębiński z Kocka[4]. Projekt był dziełem ogrodnika Hentschla, czerpiącego inspiracje z założeń ogrodowych André Le Nôtre. Powstała wtedy barokowa część parku, dziś nazywana częścią francuską. Przed frontem rezydencji opackiej (obecnie Oddział Sztuki Współczesnej Muzeum Narodowego w Gdańsku) utworzono parter kwiatowo-trawnikowy otwierający się w stronę dużego prostokątnego stawu usytuowanego prostopadle, wzdłuż osi wschodnio-zachodniej[5]. Wzdłuż tej samej osi powstała Aleja Lipowa. Jej przedłużeniem na wschodnim końcu jest ujęty szpalerem drzew staw, który przez długie lata tworzył iluzję zwaną Książęcym Widokiem (optycznie staw łączył się z wodami odległej o kilka kilometrów Zatoki Gdańskiej. Obecnie morze zasłonięte jest przez drzewa). Powstały cieniste aleje zwane bindażami. Założenie przetrwało do dziś prawie w niezmienionym stanie[5].
Równolegle do stawu i Alei Lipowej powstał kolejny parter ogrodowy - Paradisium z pomnikiem Mickiewicza. Przy jednej z alejek tej części parku znalazły się Groty Szeptów[6].
W 1782 roku, po śmierci opata Rybińskiego, król pruski zamianował opatem Karola Hohenzollern-Hechingen, który sprowadził do Oliwy Jana Jerzego Saltzmanna, syna nadwornego ogrodnika, twórcy królewskich ogrodów w Poczdamie[6]. Saltzmann zgodnie z ówczesną modą starał się imitować naturę w oparciu o popularne w tych czasach wyobrażenia o chińskich ogrodach. W północnej części parku, dziś zwanej chińsko-angielską (lub angielską), stworzone zostały kręte ścieżki i zbiorniki wodne naśladujące dziką przyrodę oraz urządzenia parkowe (altany, pawilony, "świątynie", znane z zachowanego planu parku z 1792 roku). Z tym okresem funkcjonowania wiązany jest fragment muru ogrodzenia, odkryty w trakcie prowadzenia nadzoru archeologicznego w styczniu 2016 roku.[7] Zachowały się dwa sztuczne pagórki po północnej stronie parku i kaskada na Potoku Oliwskim (najprawdopodobniej powstała w miejscu, istniejącego tutaj do XVI wieku, dawnego młyna)[8].
Pewien wpływ na kształt oliwskiego parku mógł mieć miłośnik ogrodów biskup Ignacy Krasicki, który był częstym gościem zarówno opata Rybińskiego jak i Karola Hohenzollerna.
Po sekularyzacji klasztoru (1831) i śmierci ostatniego opata oliwskiego Józefa Hohenzollern-Hechingen (1836) park przeszedł na własność państwa pruskiego, a inspektorem parku (do 1881 roku) został Gustaw Schöndorf. Pod jego zarządem park nabrał charakteru otwartego dla publiczności ogrodu dendrologiczno-krajobrazowego.
Kolejne zmiany w parku to dzieło inspektora Ericha Wocke, zarządzającego ogrodem w latach 1899-1929. W pobliżu starej oranżerii, w miejscu dawnego labiryntu, utworzył on około 1910 roku alpinarium i sprowadził do Oliwy szereg alpejskich roślin. Sama oranżeria została przebudowana w tym czasie w cieplarnię i niedużą palmiarnię, rozbudowywaną kilkukrotnie po II wojnie światowej[8].
Popularność oliwskiego parku wzrosła, gdy w 1925 roku Oliwa stała się siedzibą biskupa gdańskiego, a pocysterski kościół został podniesiony do rangi katedry oraz gdy w 1927 roku w Pałacu Opatów otworzono placówkę muzealną Staatliche Landesmuseum für Danziger Geschichte[9].
W roku 1945, pod koniec wojny park został w znacznym stopniu zdewastowany, ale został mu przywrócony niemal poprzedni stan. Został wpisany do rejestru ochrony zabytków przyrody województwa gdańskiego, a w 1971 roku do rejestru zabytków miasta Gdańska. 1 listopada 1946 roku powstała w parku Stacja Aklimatyzacji Roślin. W latach 1952-1956 założony został Ogród Botaniczny w Oliwie. W roku 1956 park w Oliwie otrzymał imię Adama Mickiewicza[10]. Wiosną 1976 roku w parku znalazła swoje miejsce Galeria Współczesnej Rzeźby Gdańskiej. Ekspozycja powstała z inicjatywy gdańskich rzeźbiarzy i Muzeum Narodowego w Gdańsku.
Najmłodszymi częściami parku są: położony na południowo-zachodnim krańcu fragment pomiędzy ul. Opata Jacka Rybińskiego a budynkiem Gdańskiego Seminarium Duchownego - dawny ogród użytkowy cysterskiego konwentu; oraz 2-hektarowy obszar dawnego folwarku Saltzmanna z XVIII-XIX wieku wokół dworu, przejętego w 2001 na biura przez firmę Doraco, obsadzony m.in. grabami pospolitymi i kasztanowcami czerwonymi Briotti, bukszpanem, lawendą wąskolistną i tawulcem pogiętym. Obszar ten udostępniono 22 maja 2015[11].
Na obszarze parku znajduje się również Spichlerz Opacki (Oddział Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku)[12].
W maju 2016 rozpoczęła się przebudowa trzech kładek dla pieszych, która zakończyła się w lipcu tego samego roku[13][14].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych. kobidz.pl.
- ↑ Park Oliwski. zdiz.gda.pl.
- ↑ Ważniejsze miejsca i obiekty zabytkowe w Oliwie. gdansk.pl.
- ↑ M.A. Szypowscy, ryc.204-205.
- ↑ a b F. Mamuszka, s.148.
- ↑ a b F. Mamuszka, s.149.
- ↑ DETEKT - Nadzór archeologiczny w Gdańsku – Oliwie, Park Oliwski, woj. pomorskie, www.detekt.com.pl [dostęp 2017-11-09] (pol.).
- ↑ a b F. Mamuszka, s.150.
- ↑ F. Mamuszka, s.145.
- ↑ F. Mamuszka, s.147.
- ↑ Oliwski powiększył się o dwa hektary
- ↑ F. Mamuszka, s.162.
- ↑ Budują nowe mostki w Parku Oliwskim. staraoliwa.pl, 17 maja 2016. [dostęp 2016-07-22].
- ↑ Nowe mostki w Parku Oliwskim. trojmiasto.pl, 22 maja 2016. [dostęp 2016-07-23].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Franciszek Mamuszka: Oliwa: Okruchy z dziejów, zabytki. Gdańsk: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1985. ISBN 83-03-00938-9.
- Maria Szypowska i Andrzej Szypowski: Oliwa: Muzyka wieków. Warszawa: Interpress, 1987. ISBN 83-223-2441-3.
