Pawian chudy
| Papio kindae[1] | |||
| Lönnberg, 1919 | |||
 Samiec sfotografowany w Kafue National Park w Zambii | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
pawian chudy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Pawian chudy[4] (Papio kindae) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae) występujący w południowo-zachodniej Afryce; według IUCN nie jest zagrożony wyginięciem.
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Pawian chudy występuje w skrajnie południowo-zachodniej Tanzanii (prawdopodobnie na północ od Mahale Mountains National Park), w południowej Demokratycznej Republice Konga, zachodniej Zambii (na zachód od rzeki Luangwa) i w północnej Angoli[5].
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy formalnie opisał w 1919 roku szwedzki zoolog Einar Lönnberg nadając mu nazwę Papio kindae[6]. Opis ukazał się na łamach czasopisma Revue zoologique africaine[6]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu Lönnberg wskazał osadę Kinda, w dystrykcie Lulua, w Kongu Belgijskim (obecnie Demokratyczna Republika Konga)[6]. Okazami typowymi były skóry i czaszki dwóch dorosłych samic (numery katalogowe: RMCA 3495 i RMCA 3496) odłowione odpowiednio 19 i 10 kwietnia 1915 roku, i przechowywane w Królewskim Muzeum Afryki Środkowej w Tervuren[7].
P. kindae przez wcześniejsze ujęcia systematyczne był traktowany jako podgatunek P. cynocephalus[2][8]. Uznaje się go za odrębny gatunek, ponieważ różni się morfologicznie i genetycznie od pozostałych pięciu gatunków pawianów[9][5]. Ponadto wstępne obserwacje behawioralne sugerują istotne różnice w porównaniu z P. cynocephalus[10][11]. Gatunek ten krzyżuje się z P. ursinus griseipes i P. cynocephalus w odpowiednich obszarach kontaktu w Zambii[9][5]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[5].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Papio: fr. papión „pawian”, od hiszp. papion „pawian”; nazwa w nowoczesnej łacinie została zaadaptowana przez Buffona[12].
- kindae: Kinda, Demokratyczna Republika Konga[6].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) samic około 56 cm, samców około 58 cm, długość ogona samic około 47 cm, samców około 53 cm; masa ciała samic około 10 kg, samców 16 kg[9]. Pawian chudy jest mniejszy, bardziej zgrabny i smukły niż inne pawiany[9]. Ma bardzo krótki pysk. Dymorfizm płciowy jest najmniej zaznaczony ze wszystkich gatunków pawianów; masa ciała samicy stanowi 63% masy ciała samca; masa ciała dorosłego samca pawiana chudego odpowiada masie dorosłej samicy pawiana masajskiego (P. cynocephalus) i pawiana niedźwiedziego (P. ursinus)[9]. Futro pawiana chudego na grzbiecie jest koloru żółtawobrązowego, natomiast na stronie brzusznej jest jaśniejsze i kremowe. Sierść ma miękką, jedwabistą strukturę, charakterystyczną dla pawiana oliwkowego. Pawian chudy ma wyraźne sterczące włosy na czubku głowy i jasnoróżowe obwódki otaczające oczy[9]. W przeciwieństwie do noworodków innych pawianów, które mają czarne futro, niemowlęta pawiana chudego często mają białe futro. Pawiany chude zwykle noszą swoje ogony w prostym, łagodnym łuku, w przeciwieństwie do „złamanych” pawiana oliwkowego i niedźwiedziego[9].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Pawiany chude prowadzą dzienny tryb życia i przebywają głównie na ziemi[9]. Zamieszkują widne lasy miombo (Brachystegia, Fabaceae), lasy galeriowe, podmokłe formacje trawiaste dambo czy wiecznie zielone lasy mushitu[9][3]. Wydaje się, że spędzają mniej czasu na otwartych łąkach i przeciętnie żyją w wilgotniejszych (średnie opady wynoszące około 1000 mm) środowiskach[3].
Pomimo braku systematycznych badań na temat zawartości diety pawianów chudych są one prawdopodobnie wszystkożerne i preferują owoce[9]. W jednym z badań pawianów chudych spędzały one około 35% swojego czasu na jedzeniu, 14% na przemieszczaniu się, 32% na odpoczynku i 19% na zachowaniach społecznych; wyższe temperatury wiązały się z większą ilością czasu spędzanego na żerowaniu i podróżach, a mniej na aktywności społecznej i odpoczynku[3]. Podobnie jak u pawianów masajskich, niedźwiedzich i oliwkowych samice tworzą ścisłą więź społeczną; większość relacji związanych z iskaniem dorosłych występuje między samicami[3][9]. Dyspersja pawiana chudego nie została jeszcze ustalona, ale dostępne dowody genetyczne sugerują dyspersję samców i filopatrię samic[9]. Wstępne obserwacje sugerują, że pawiany chude, podobnie jak inne gatunki pawianów, żyją w grupach, gdzie jest wiele samców i samic, i nie tworzą spójnych przestrzeni dla zespołu złożonego z jednego samca i wielu samic[9]. W przeciwieństwie do innych gatunków pawianów dorosłe samce pawiana chudego inicjują i utrzymują bliskość z dorosłymi samicami we wszystkich stanach okresu rozrodczego, a najczęściej, gdy samice mają niemowlęta[9]. Samce pawiana chudego też częściej iskają samice[9]. Relacje samica-samiec i samica-samica u pawianów chudych różnią się znacznie od tych obserwowanych u pawianów masajskich, niedźwiedzich i oliwkowych, co sugeruje, że pawiany chude stanowią kolejny wariant systemów społecznych występujących u pawianów[9][3]. Brak informacji na temat okresu godowego, rozrodczego i wychowu młodych[9].
Status zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów P. kindae został zaliczony do kategorii LC (ang. Least Concern „najmniejszej troski”)[3]. Wymieniony w CITES w załączniku II[9]. Pawian chudy jest wymieniony jako szkodnik w African Convention on the Conservation of Nature and Natural Resources[9]. Jest gatunkiem szeroko rozpowszechnionym i lokalnie pospolitym, ale nieregularnie rozmieszczonym na swoim rozległym zasięgu występowania[3]. Prawdopodobnie występuje na terenach pięciu obszarów chronionych: Parc national de l’Upemba i Parc national de l’Kundelungu w Demokratycznej Republice Konga oraz Kafue National Park, Park Narodowy Kasanka i South Luangwa National Park w Zambii[9]. Nie ma większych zagrożeń dla tego gatunku w całym jego zasięgu, chociaż niektóre populacje mogą znajdować się presją rolnictwa i projektów rozwojowych[3]. Brak danych o liczebności populacji, ale przy braku szeroko zakrojonych badań zakłada się, że gatunek jest obecnie stabilny[3]. U pawiana oliwkowego i masajskiego stwierdzono naturalne zakażenie bakterią Treponema pallidum pertenue, która powoduje ludzką malinicę i jest blisko spokrewniona z bakterią, która powoduje kiłę (T. p. pallidum)[3]. U gatunków z rodzaju Papio zakażenie wydaje się rozprzestrzeniać poprzez kontakty seksualne i jest związane z otwartymi zmianami w i wokół narządów płciowych u obu płci[3]. Stopień zachorowalności jest różny, u pawianów oliwkowych z Gombe Stream National Park w Tanzanii nastąpiły przypadki śmierci, kiedy ich genitalia zostały tak poważnie uszkodzone, że został zablokowany przepływ moczu[3]. Chociaż obecność tej choroby nie została potwierdzona u pawianów chudych, to wiadomo, że ich zasięg występowania pokrywał się wcześniej z terenami występowania malinicy[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Papio kindae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b J.R. Ellerman, T.C.S. Morrison-Scott & R.W. Hayman: Southern African mammals 1758 to 1951: a reclassification. London: Printed by order of the Trustees of the British Museum, 1953, s. 101. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n J. Wallis, M. Petersdorf, A.H. Weyher. & C.J. Jolly, Papio kindae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-28] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 228. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b c d A.J.E. Lönnberg. Contributions to the knowledge about the monkeys of Belgian Congo. „Revue zoologique africaine”. 7, s. 147, 1919. (ang.).
- ↑ Papio kindae Lönnberg, 1919. The Hesperomys Project. [dostęp 2021-08-28]. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Subspecies Papio cynocephalus kindae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-28].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 661–662. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ A.H. Weyher, J.E. Phillips-Conroy, M.S. Fourrier & C.J. Jolly. Male-Driven Grooming Bouts in Mixed-Sex Dyads of Kinda Baboons (Papio kindae). „Folia Primatologica”. 85 (3), s. 178–191, 2014. DOI: 10.1159/000362544. (ang.).
- ↑ M. Petersdorf, A.H. Weyher, J.M. Kamilar, C. Dubuc & J.P. Higham. Sexual selection in the Kinda baboon. „Journal of Human Evolution”. 135, s. 102635, 2019. DOI: 10.1016/j.jhevol.2019.06.006.. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 511, 1904. (ang.).