Pawian masajski
| Papio cynocephalus[1] | |||||
| (Linnaeus, 1766) | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
pawian masajski | ||||
| |||||
| Podgatunki | |||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[18] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
| |||||
Pawian masajski[19], pawian zielony[20], babuin[20] (Papio cynocephalus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae). , zamieszkujący tereny południowej, środkowej i wschodniej Afryki.
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Pawian masajski występuje w zależności od podgatunku[21]:
- P. cynocephalus cynocephalus – pawian masajski – Tanzania, Malawi, wschodnia Zambia (na wschód od rzeki Luangwa) i północny Mozambik.
- P. cynocephalus ibeanus – pawian somalijski – południowo-wschodnia Somalia, wschodnia Kenia (w tym wyspa Manda) i północno-wschodnia Tanzania; być może skrajnie południowo-wschodnia Etiopia, ale północna granica w Somalii jest nieznana.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 17566 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Simia cynocephalus[2]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu Linneusz wskazał Afrykę (łac. Habitat in Africa)[2], ograniczone do głębi lądu od Mombasy, w Kenii[22].
P. cynocephalus krzyżuje się z P. anubis, tworząc szeroką klinalną strefę hybrydową; z P. kindae (wcześniej uważanym za podgatunek P. cynocephalus) i z P. ursinus griseipes w Zambii, a nawet z Rungwecebus kipunji w Tanzanii[21]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[21].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Papio: fr. papión „pawian”, od hiszp. papion „pawian”; nazwa w nowoczesnej łacinie została zaadaptowana przez Buffona[23].
- cynocephalus: gr. κυων kuōn, κυνος kunos „pies”[24]; -κεφαλος -kephalos „-głowy”, od κεφαλη kephalē „głowa”[25].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) samic 51–69 cm, samców 62–85 cm, długość ogona samic 34–57 cm, samców 53–66 cm; masa ciała samic 8–13 kg, samców 20–28 kg[26]. Jest to ssak o sierści barwy szarobrązowej. Część twarzowa pyska nie jest pokryta sierścią. Nos pawiana jest ciemny i wąski, kły długie i szerokie. Na palcach kończyn występują płaskie paznokcie, kciuk jest przeciwstawny do innych palców. Ogon długi.
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Pawiany te zamieszkują sawanny, a także tereny górskie, łąki i obrzeża lasów. Do zamieszkania jakiegoś terenu niezbędne są dla nich drzewa, skały i wodopój. Zajmują tereny, ma których występują dwie pory roku.
Pawiany żywią się trawami, bulwami i korzonkami i owocami, ślimakami, jaszczurkami, skorpionami i szarańczą. Ich dietę uzupełnia także miód oraz poczwarki i larwy pszczół. Jeśli mają okazję, zjadają ryby, kraby, żaby, mięczaki i rośliny wodne. Nie gardzą też jajami krokodyli i żółwi. W grupie potrafią upolować większą zdobycz, jak np. młode antylopy.
Pawiany zielone są zwierzętami stadnymi. Żyją w grupach liczących 8–200 osobników. Ich terytorium może obejmować od 2 do 4 km². W stadzie istnieje pewna hierarchia. Dominantami w stadzie są najsilniejsze samce. Rzadko dochodzi do walk między nimi. Jeżeli już się odbędą, walka jest bardzo zażarta i może skończyć się śmiercią. Dzień pawiany spędzają na przemarszu 3–4 km swojego terenu. Pokarmu małpy te poszukują głównie rankiem. Gdy stado zaatakuje drapieżnik, małpy uciekają we wszystkich kierunkach, co dezorientuje wroga, później dominujące samce próbują przepędzić napastnika. Gdy temperatura powietrza jest wysoka następuje odpoczynek stada, podczas którego ważnym rytuałem jest wzajemne iskanie się małp. Noc spędzają śpiąc na drzewie, młode w koronach drzew, osobniki dorosłe – na położonych niżej, solidnych gałęziach.
Pawianom masajskim zagrażają takie zwierzęta, jak lew, lampart, szakale, gepard, likaon, hiena i ptaki drapieżne.
Badania C. Packera z Uniwersytetu Minnesota na grupie pawianów z Rezerwatu Gombe sugerowały, że dominujące samice mogą mieć zaburzenia płodności[27].
Znaczenie[edytuj | edytuj kod]
Przyrost naturalny pawianów ciągle maleje. W niektórych państwach, jak Malawi i Kenia, zwierzęta te są tępione, ponieważ są szkodnikami upraw. Zapomina się jednak, że są one pożyteczne, ponieważ zjadają wiele owadów. W latach 30. XX wieku została przeprowadzona akcja, w czasie której truto pawiany, aby ograniczyć szkody w uprawach. Zabijano je także z powodu smacznego mięsa. Wiele pawianów jest używanych w laboratoriach, jako zwierzęta doświadczalne.
Zwierzęta te są często trzymane w ogrodach zoologicznych[28].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Papio cynocephalus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 12. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1766, s. 38. (łac.)
- ↑ R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 62. (ang.)
- ↑ J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1798, s. ryc. xxc. (niem.)
- ↑ G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. T. 1. Cz. 1: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 23. (ang.)
- ↑ A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Cz. 1. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1820, s. 68, seria: Encyclopédie méthodique. (fr.)
- ↑ H.R. Schinz: Das Thierreich, eingetheilt nach dem Bau der Thiere als Grundlage ihrer Naturgeschichte und der vergleichenden Anatomie von den Herrn Ritter von Cuvier. Cz. 1: Säugethiere und Vögel. Stuttgart und Tübingen: in der J.G. Cotta’schen Buchhandlung, 1821, s. 115. (niem.)
- ↑ W. Ogilby. On two New Species of Baboon. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 11, s. 11, 1843 (ang.).
- ↑ Peters 1852 ↓, s. 2.
- ↑ Peters 1852 ↓, s. 3.
- ↑ P. Matschie. Über einige afrikanische Säugethiere. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1892, s. 233, 1892 (niem.).
- ↑ O. Thomas. Description of a new baboon from East Africa. „The Annals and Magazine of Natural History”. Sixth series. 11, s. 47, 1893 (ang.).
- ↑ O. Thomas. On the mammals of Nyasaland: fourth notice. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1896, s. 789, 1896 (ang.).
- ↑ D.G. Elliot. Descriptions of apparently new species and subspecies of mammals belonging to the families Lemuridae, Cebidae, Callitrichidae, and Cercopithecidae in the collection of the Natural History Museum. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 20, s. 194, 1907 (ang.).
- ↑ A.K. Haagner. The Rhodesian Baboon (Choiropithecus rhodesiae, Haagner). „South African journal of natural history”. 1, s. 172, 1918–1917 (ang.).
- ↑ E. Schwarz. Ein neuer Pavian aus Nord-Rhodesia. „Zeitschrift für Säugetierkunde”. 3, s. 211, 1928 (niem.).
- ↑ L. Zukowsky. Vorläufige Mitteilung über eine neue Pavianart aus dem Webbibecken. „Der Zoologische Garten”. Neue Folge. 14 (4), s. 261, 1942 (niem.).
- ↑ J. Wallis, Papio cynocephalus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020 [online], wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-28] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.)
- ↑ a b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 257, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 228. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.)
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Papio cynocephalus. W: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-28].
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 511, 1904 (ang.).
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 66.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 44.
- ↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 661. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.)
- ↑ Tadeusz Kaleta: Ryzyko bycia na szczycie. Prószyński Media, 1996-01. [dostęp 2015-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].
- ↑ pawian zielony, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-03-07].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- W.C.H. Peters: Naturwissenschaftliche Reise nach Mossambique, auf Befehl Seiner Majestät des Königs Friedrich Wilhelm IV, in den Jahren 1842 bis 1848 ausgeführt. Zoologie. I Säugethiere. Berlin: G. Reimer, 1852, s. 1–202. (niem.)
- E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 1. Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256. (ang.)
- N. Shefferly: Papio cynocephalus (ang.). (On-line), Animal Diversity Web, 2004. [dostęp 2008-12-31].
- K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 257, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.