Perkoz dwuczuby

Perkoz dwuczuby
Podiceps cristatus
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	perkozowe
Rodzina	perkozy
Rodzaj	Podiceps
Gatunek	perkoz dwuczuby
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski

Perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka wodnego z rodziny perkozów.

Występowanie

Występuje w większej części Europy (nie gnieździ się tylko na Płw. Apenińskim, Iberyjskim oraz na Bałkanach) i Azji Środkowej oraz w południowej i środkowej Afryce. Izolowane populacje znajdują się w Australii i na Nowej Zelandii. Europejskie ptaki zimują w Europie Zachodniej i basenie Morza Śródziemnego. Pojedyncze osobniki zimują w Polsce.

W Polsce nieliczny ptak lęgowy i zarazem najliczniejszy z krajowych perkozów. Jest równomiernie rozpowszechniony w całej Polsce, z wyjątkiem gór.

Rozmieszczenie w Polsce

Często spotykany na Pojezierzach, w Wielkopolsce oraz na Śląsku. Rzadko występuje w Małopolsce. W innych miejscach Polski tworzy punktowo większe populacje.

Perkoz dwuczuby w pierwszej szacie zimowej (na głowie widoczne pozostałości ciemnych podłużnych pasów z upierzenia juwenalnego)

Początek tańca godowego pary perkozów dwuczubych

Perkoz dwuczuby na gnieździe

Perkoz dwuczuby pożerający schwytaną rybę

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny

Największy polski perkoz, wielkością dorównuje kaczce krzyżówce. Brak dymorfizmu płciowego w upierzeniu. W szacie godowej długa biała szyja, na głowie dwa ciemnobrązowe czuby (stąd nazwa) i rdzawo-czarne bokobrody. U ptaków w drugim kalendarzowym roku życia czuby mogą być zredukowane. Wierzch ciała ciemnobrązowy, boki brązowo-rdzawe. Biała pierś. W szacie spoczynkowej brak bokobrodów, czuby ledwo zaznaczone. W locie na górnej stronie skrzydeł pokazują białą plamę. Ogon zredukowany, sterówki są krótkie i giętkie. Pisklęta z podłużnymi czarnymi paskami na głowie i szyi, których pozostałości mogą być widoczne jeszcze jesienią, w pierwszej szacie spoczynkowej.

Rozmiary

Długość ciała 

Ok. 50–58 cm

Rozpiętość skrzydeł 

Ok. 80 cm

Masa ciała 

Ok. 1 kg

Głos

Swoją obecność manifestuje przez cały rok trąbieniem „errrrr...” lub w czasie godów „kek, kek”.

Tryb życia

Gatunek aktywny w dzień, jednak podczas kojarzenia się par także nocą, podczas pełni księżyca. Poluje na ryby, może w tym celu zanurzyć się na głębokość nawet 30 metrów. Latem tworzy duże koncentracje na czas pierzenia – staje się wtedy niezdolny do lotu. Rzadko zrywa się do lotu: częściej nurkuje. Gatunek częściowo wędrowny, choć przeloty mają miejsce nocą. Europejskie ptaki zimują w Europie Zachodniej i basenie Morza Śródziemnego. Pojedyncze osobniki zimują w Polsce. Przeloty: marzec–kwiecień i sierpień–grudzień.

Biotop

Jeziora i stawy, rzadziej wolno płynące rzeki, z pasem przybrzeżnych trzcin. Unika jednak zbiorników całkowicie zarośniętych, a częściej od innych perkozów widywany na otwartej wodzie. Populacje środkowoazjatyckie gniazdują na słonawych i słonych jeziorach. W czasie wędrówek spotykany na wybrzeżach morskich.

Lęgi

Wyprowadza jeden lęg w roku, znacznie rzadziej dwa.

Toki

Pary przeprowadzają spektakularny taniec godowy. Zaczyna on się ukłonami obojga partnerów, po czym zbliżają się oni do siebie z płasko wyciągniętą szyją, potrząsają głowami, stroszą czuby i kryzy. Taniec kończy się figurą, w której ptaki przyciskają się do siebie piersiami stojąc pionowo na wodzie. Trzymają przy tym niekiedy pęk wodorostów zebranych z dna.

Gniazdo

Zazwyczaj na wodzie w strefie rzadkich trzcin lub innych roślin wodnych wystających ponad powierzchnię. Gniazdo stanowi pływająca, zwykle jednak zakotwiczona sterta butwiejących roślin wodnych i błotnych. Buduje je para rodziców w pewnej odległości od gniazd sąsiednich osobników. Zazwyczaj gniazduje pojedynczo, ale odnotowywano kolonie liczące 100 par.

Jaja

Jaja

Głowa pisklęcia perkoza dwuczubego z charakterystycznymi paskami

Początkowo białe, z kredową powłoką, z czasem pod wpływem związków wydzielanych z gnijących roślin ciemnieją i stają się oliwkowobrązowe, w liczbie 3 do 6 sztuk. Wysiadywane przez oboje rodziców, jednak częściej przez samicę. Wysiadywanie trwa od 25 do 29 dni.

Pisklęta

Zagniazdowniki, pisklęta pozostają pod opieką rodziców 10 do 11 tygodni i nawet jesienią da się słyszeć dopominania młodych o pokarm. Pomimo tego, że od razu po wykluciu potrafią pływać i nurkować, to przez pierwsze 3 tygodnie często poruszają się na grzbiecie dorosłego osobnika. Karmione są drobnymi bezkręgowcami, ślimakami, rybkami oraz piórami rodziców, dzięki czemu przyzwyczajają się do wydalania m.in. rybich łusek. Młode nie mają czubów charakterystycznych dla dorosłych osobników, głowa i szyja upierzona na biało, ciemnobrązowe pasy oraz łysinka, a na wierzchu głowy biała plama.

Pożywienie

Perkoz dwuczuby ze zdobyczą

Małe ryby, owady, skorupiaki, mięczaki, kijanki i żaby uzupełnione pokarmem roślinnym. Pokarm zdobywa nurkując, nawet na głębokość 30 m. Zjada własne pióra, karmi nimi młode.

Ochrona

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą.

Zobacz też

• ptaki Polski

Bibliografia

• Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.