Pesa Dart

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ilustracja
Jednostka ED161-011
Kraj produkcji

 Polska

Producent

Pesa Bydgoszcz

Lata budowy

2014–2016

Układ osi

Bo’2’Bo’2’2’2’2’2’Bo’

Wymiary
Masa służbowa

395 t

Długość

150 230 mm

Szerokość

2820 mm

Wysokość

4300 mm

Średnica kół

920 mm

Napęd
Typ silników

asynchroniczne (TSA)

Liczba silników

6 × 400 kW

Napięcie zasilania

3000 V DC

Parametry eksploatacyjne
Moc ciągła

2400 kW

Przyspieszenie rozruchu

0,6 m/s²

Prędkość konstrukcyjna

200 km/h

Maksymalna prędkość eksploatacyjna

160 km/h

Parametry użytkowe
Wysokość wejścia

760 mm[a]
(od główki szyny)

Liczba miejsc siedzących

1. klasa: 60
2. klasa: 294

Pesa Dart (typ 43WE[6], seria ED161[9]) – elektryczny zespół trakcyjny przeznaczony dla ruchu dalekobieżnego produkcji zakładów Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz. W latach 2014–2016 wybudowano 20 takich składów dla PKP Intercity. Pojazdy te wprowadzono do ruchu 29 grudnia 2015 w rozkładzie jazdy 2015/2016 w ramach kategorii InterCity.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Geneza[edytuj | edytuj kod]

W 2004 roku w Pesie powstał pierwszy EZTMazovia (seria EN95) dla Warszawskiej Kolei Dojazdowej[10]. W kolejnych latach Pesa sukcesywnie zwiększała gamę oferowanych przez siebie zespołów elektrycznych: w 2005 roku powstał Acatus (seria ED59)[11], a w 2007 Bydgostia (seria ED74)[12]. W 2010 roku powstał pierwszy 4-członowy Elf, a w kolejnych latach w ramach rodziny Elf powstały jednostki 2-, 3-, 4- i 6-członowe przeznaczone do obsługi przewozów aglomeracyjnych i regionalnych[13][14]. Producent przewidywał w ramach rodziny Elf również pojazdy o innych długościach i przeznaczeniu, w tym 8-członową wersję dedykowaną ruchowi dalekobieżnemu[15], jednakże w przetargu dla PKP Intercity Pesa zaproponowała pojazdy z nowej rodziny o nazwie Dart[16].

Realizacja zamówienia[edytuj | edytuj kod]

ED161-005 w trakcie produkcji
ED161-010 podczas testów

W kwietniu 2014 Narodowe Centrum Badań i Rozwoju przyznało Pesie 7 mln zł dotacji na opracowanie prototypu Darta[17], a 23 maja PKP Intercity podpisało z producentem umowę na dostawę i 15-letni serwis 20 takich pojazdów[18]. W ich projektowaniu ze strony Pesy wzięli udział: szef projektu Bartosz Piotrowski odpowiedzialny za sylwetkę zewnętrzną i wnętrze, Jakub Gołębiewski również odpowiedzialny za wnętrze, Mariusz Gorczyński będący autorem koncepcji kabiny[19] i Miłosz Pszczóliński. Zespół ten został wsparty przez projektantów Kaniewski Design, którzy mieli swój wkład w część pasażerską oraz opracowali strefę barową[20].

Pierwotne plany producenta zakładały wykonanie pierwszego prototypowego egzemplarza do końca 2014[21], ale ostatecznie pierwszy dart był kompletny w połowie maja 2015[22] i wtedy też rozpoczął testy na trasach w okolicach Bydgoszczy[23]. Podczas tych testów skład na odcinku BydgoszczWarlubie osiągnął swoją maksymalną prędkość wynoszącą 160 km/h[24]. W nocy z 22 na 23 maja przejechał na tor doświadczalny Instytutu Kolejnictwa koło Żmigrodu, gdzie rozpoczęto jego badania homologacyjne[25][24]. 30 maja 2015 podczas testów na Centralnej Magistrali Kolejowej pojazd osiągnął prędkość 204 km/h[26][27]. W połowie czerwca zespół był testowany w okolicach Grybowa[28]. 18 czerwca na torze IK odbyła się prezentacja składu dla dziennikarzy[29], natomiast na początku lipca rozpoczęto na nim testy drugiej jednostki[30].

23 lipca 2015 umowa zakupu dartów została aneksowana[31]. Również w drugiej połowie lipca 2015 PKP Intercity poinformowało, że część środków finansowych uzyskanych ze sprzedaży PKP Energetyka zasili konto przedsiębiorstwa i planowane jest ich wykorzystanie do zakupu kolejnych 10 dartów. W połowie września podano, że kupno dodatkowych pociągów jest tylko jedną z kilku możliwości i skorzystanie z opcji zapisanej w zawartej z producentem umowie nie jest pewne[32].

Na początku września 2015 podano, że Dart będzie mieć swoją premierę na targach Trako[33]. Przed targami producent złożył do Urzędu Transportu Kolejowego wniosek o dopuszczenia pojazdu do eksploatacji, a 22 września, pierwszego dnia targów, o godz. 13.00 odbyła się oficjalna prezentacja jednostki ED161-004[34]. Kolejne pokazy tego zespołu miały miejsce 3 października na dworcu w Lublinie, dzień później w Dęblinie[35][36] oraz 10 października w Bydgoszczy podczas oficjalnego otwarcia nowego dworca[37].

W pierwszym tygodniu października 2015 UTK otrzymał pismo od kancelarii prawnej Euro Legista wnoszącej o weryfikację wniosku złożonego przez Pesę. Przypuszczano, że producent na testy poprzedzające homologację dostarczył pojazd różniący się konstrukcyjne i pod względem wyposażenia od pojazdów seryjnych w celu osiągnięcia zapisanej w ofercie mniejszej masy, która była jednym z kryteriów w przetargu na zakup jednostek. Pesa natomiast prezentowała stanowisko, że skład został zważony przez Instytut Kolejnictwa i jego masa była poprawna. Ponadto producent zapewnił, że zgodnie z podpisaną umową wszystkie 20 sztuk zostanie dostarczonych do grudnia 2015, natomiast zgodnie z aneksem do umowy procedura odbioru i homologacji pierwszego egzemplarza potrwa do 30 października 2015[38]. Ostatecznie 30 października pierwszy dart faktycznie został dopuszczony do eksploatacji[39].

Na początku listopada 2015 Newag złożył do prokuratury zawiadomienie dotyczące podejrzenia sprowadzenia przez zarząd PKP Intercity SA bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody majątkowej w mieniu spółki PKP Intercity w związku z aneksem podpisanym w lipcu 2015[31].

2 grudnia 2015 UTK dopuścił do eksploatacji 8 pojazdów[40], a PKP Intercity odebrało pierwszy skład – ED161-004[41]. 17 grudnia przewoźnik zawarł z producentem porozumienie w sprawie płatności za nieterminowe dostawy pojazdów, które zostało zaakceptowane przez Centrum Unijnych Projektów Transportowych. Postanowiono w nim, że Pesa dostarczy dopuszczone przez UTK pociągi do końca 2015, po czym PKP Intercity zabezpieczy środki finansowe na depozycie i zostaną one uwolnione dopiero po przeprowadzeniu testów dostarczonych pojazdów i stwierdzeniu ich gotowości do eksploatacji. Ukończonych było wówczas 12 dartów[42], z których dwa o numerach 003 i 006 odebrano[43]. Pierwszy odebrany przez przewoźnika skład, który przez dwa tygodnie oczekiwał na stacji Warszawa Grochów, rozpoczął natomiast pierwszą jazdę próbną w kierunku Białegostoku[44]. Kolejnego dnia miała tam miejsce jego prezentacja[45]. Do 23 grudnia na stan przewoźnika przyjętych zostało łącznie 5 dartów[46], a tydzień później odebrano 6. egzemplarz[47] oraz ukończono produkcję wszystkich zamówionych jednostek[48]. Do końca 2015 PKP Intercity dokonało odbioru końcowego 7 pojazdów oraz odbioru warunkowego pozostałych 13 składów[49].

W pierwszych dniach stycznia 2016 odebrano 8. darta[50], a w kolejnym tygodniu następne dwie jednostki[51]. 19 stycznia na stanie PKP IC było 11 jednostek[52], dzień później 12[53], 25 stycznia 15[54], 3 lutego 17[55], a 11 lutego 18[56]. 5 marca przewoźnik odebrał ostatni, 20. pojazd[57].

Ze względu na opóźnienia w dostawach, PKP IC na początku 2016 zamierzało naliczyć Pesie kary umowne wynoszące 0,2% wartości pojazdu za każdy dzień zwłoki[58]. 8 marca przewoźnik poinformował, że kwestia kar zostanie rozstrzygnięta w arbitrażu. Dokładna wartość naliczonych kar została objęta tajemnicą, ale oszacowano wówczas, że może ona wynosić od 50 do 70 mln zł, co przekracza wartość jednego pojazdu[59].

W nocy z 14 na 15 i z 15 na 16 listopada 2016 pojazd ED161-020 przeszedł pomyślnie testy certyfikujące ETCS poziomu drugiego, które miały miejsce na odcinku MiłkowiceChojnów na linii nr 282 na trasie E 30[60].

23 maja 2017 upłynął okres 3 lat, w którym PKP Intercity mogło zamówić dodatkowych 10 Dartów. Przewoźnik do tego dnia nie złożył zamówienia uzupełniającego[61].

Konstrukcja[edytuj | edytuj kod]

Nadwozie[edytuj | edytuj kod]

Nadwozie, wykonane z elementów stalowych wysokiej wytrzymałości i kompozytowych, spełnia założenia normy EN 15227 (czterech scenariuszy zderzeń). Elementy bezpieczeństwa stanowią: klatka bezpieczeństwa kabiny maszynisty, aluminiowy blok o strukturze plastra miodu, absorbery energii i zgarniacz[2]. Dart jest 8-członowy i ma 8 par drzwi o szerokości 90 cm znajdujących się w centralnych punktach wszystkich członów[29].

Początkowo pojazdy były wyposażone w ręcznie demontowane osłony sprzęgu, które całkowicie go osłaniały. Przed przekazaniem odbiorcy pierwszego egzemplarza zrezygnowano z tego rozwiązania na rzecz ramki, która tylko częściowo osłania sprzęg[62].

Wnętrze[edytuj | edytuj kod]

Przedział 2. klasy
Układ miejsc w pociągu

Wnętrze pojazdu nie jest jednoprzestrzenne – wydzielono przedziały dla podróżnych, przedsionki, część barową i przedział dla obsługi. Podłoga przestrzeni pasażerskiej jest na jednej wysokości – 1220 mm nad poziomem główki szyny (z wyjątkiem rejonu wejść gdzie jest na wysokości 760 mm), a skład jest dostosowany do podróżowania osób o obniżonej sprawności ruchowej – ma windy, miejsca dla wózków i przystosowaną toaletę[16][2][63].

W przedziałach drugiej klasy znajdują się 292 miejsca w układzie 2+2, a w tych pierwszej klasy 60 miejsc w układzie 2+1. W części barowej znajdują się kuchnia i zaplecze gastronomiczne oraz 3 stoliki: 1 stolik 4-osobowy i 2 stoliki jednoosobowe (projekt przedsięwzięcia zakłada także podawanie posiłków bezpośrednio do części pasażerskiej)[64]. Obok części barowej znajduje się przedział dla obsługi pociągu, w którym znajduje się łóżko i toaleta z prysznicem[29].

We wnętrzu składów wydzielono miejsce na rowery (6 stojaków), dodatkową przestrzeń na bagaż, w sumie 7 toalet w systemie zamkniętym (jedna dla obsługi i 6 dostępnych dla podróżnych – jedna z nich dla osób o ograniczonej możliwości poruszania się), wyposażonych w przewijaki dla niemowląt. Ponadto zainstalowano klimatyzację, gniazdka elektryczne dla podróżnych, monitoring oraz elektroniczny system informacji pasażerskiej. Pojazdy są przystosowane do montażu wi-fi oraz urządzeń wzmacniających sygnał telefonii komórkowej[29][65][2][66]. W składach znajdują się siedzenia niemieckiej firmy Kiel, które są odchylane oraz wyposażone w rozkładany stolik, siatkę na gazety i podnóżek[29].

Wnętrze poszczególnych członów składu Pesa Dart serii ED161[7]
Człon Liczba miejsc Toaleta Stojące
półki bagażowe
Inne
2. kl. 1. kl. przewóz osób na wózkach  wagon restauracyjny  zwykła przewóz osób na wózkach 
1 36 1 1
2 2 24 2 1 1
3 16 7 przestrzeń barowa
4 48 1 1
5 60 2
6 56 1 1 przewóz rowerów
7 56 1 1 przewóz rowerów
8 56 1 1 przewóz rowerów
Suma 294 60 2 7 5 1 8

Napęd i sterowanie[edytuj | edytuj kod]

Skrajny wózek napędny typu 39MN

Dart dla PKP IC jest oparty na 9 wózkach. Skrajne są wózkami napędnymi typu 39MN, a środkowe są wózkami Jakobsa. Trzeci wózek jest wózkiem napędnym typu 40MN. Pozostałe wózki środkowe są wózkami tocznymi typu 40MNT. Napęd stanowi 6 silników trakcyjnych o mocy 400 kW każdy, co daje łączną moc jednostki wynoszącą 2400 kW[6].

Darty dla PKP IC są dostosowane do prędkości 160 km/h, jednakże producent przewiduje budowę EZT z platformy Dart dostosowanych do wyższych prędkości – 230 km/h. Jeden z egzeplarzy dla PKP IC osiągnął prędkość 204 km/h w czasie testów[6], ale nie oznacza to gotowości do pracy przy prędkościach większych niż 160 km/h w regularnej eksploatacji, głównie z powodu zbyt małej liczby wózków napędnych oraz zbyt małej mocy falowników[27]. Pojazdy przystosowane są do trakcji wielokrotnej do 2 pojazdów i są wyposażone w system sterowania ERTMS poziom 2[6]. W celu zmniejszenia hałasu wewnątrz, falowniki znajdują się na dachu pojazdu[63].

Eksploatacja[edytuj | edytuj kod]

Trasy dartów PKP IC:

     Od grudnia 2015

     Od stycznia 2016

     Od kwietnia 2016

     Od czerwca 2017

ED161-008 na stacji Lublin Główny.
Państwo Przewoźnik Liczba sztuk Rozpoczęcie eksploatacji
 Polska PKP Intercity 20 29 grudnia 2015

W 2014 PKP Intercity zamówiło 20 dartów wraz z usługą utrzymania do poziomu P4 przez 15 lat[18][67]. Pojazdy te zakupiono z myślą o połączeniach Warszawy z: Wrocławiem (przez Łódź z możliwością wydłużenia części kursów do Jeleniej Góry), Bielskiem-Białą (z możliwością wydłużenia części kursów do Wisły lub Zakopanego), Lublin (z możliwością wydłużenia części kursów do Chełma) i Białegostoku[68]. Pierwsze jednostki tej serii planowano włączyć do eksploatacji wraz ze zmianą rozkładu jazdy w połowie grudnia 2015[69].

We wrześniu 2015 ukończono budowę hali do obsługi dartów na terenie ZNTK „Mińsk Mazowiecki”[67].

Na początku grudnia 2015 przewoźnik poinformował, że żaden z dartów nie wyjedzie na trasy 13 grudnia wraz ze zmianą rozkładu jazdy[70]. W połowie tego miesiąca podano, że jest szansa na debiut liniowy tych pojazdów do końca 2015[71].

Darty zostały włączone do rozkładu jazdy 2015/2016 w ramach kategorii InterCity[54]. 29 grudnia 2015 jednostka ED161-004 zadebiutowała na trasie z Warszawy Zachodniej do Lublina, a dzień później jeden z dartów rozpoczął kursowanie z Warszawy do Białegostoku[72]. 9 stycznia 2016 darty obsłużyły pierwsze połączenia Warszawa WschodniaWisła Głębce i Białystok – Bielsko-Biała, a 11 stycznia Warszawa Wschodnia – Katowice i Lublin – Katowice[73]. 23 stycznia darty rozpoczęły kursowanie na trasie Warszawa Wschodnia – Wrocław Główny[72]. W ruchu było wówczas 7 pojazdów[54]. W ciągu pierwszego miesiąca eksploatacji darty wykonały 247 kursów, podczas których przejechały ponad 69 000 km oraz przewiozły blisko 45 000 pasażerów[74].

30 stycznia 2016 darty wyjechały na trasę Lublin – Wrocław[72]. 21 marca w ruchu było 13 jednostek[57]. 5 kwietnia natomiast podano, że kursy z pasażerami wykonuje 15 dartów, zaś 5 pozostałych stanowi rezerwę. Dostępność pojazdów wynosiła wówczas 88,15%[75].

13 kwietnia 2016 około godz. 17:30 skład ED161-008 wykoleił się jedną osią podczas manewrów bez pasażerów na zamkniętej wykolejnicy na stacji Katowice. W nocy około godz. 3:00 pojazd został wkolejony przez PKP PLK, a całe zdarzenie nie miało wpływu na ruch pociągów[76]. 30 kwietnia uruchomiono połączenie Białystok – Jelenia Góra obsługiwane dartami[77].

Od stycznia do sierpnia 2016 darty wykonały łącznie 5552 kursy. Ponad 300 z nich było opóźnionych o ponad 10 minut, zaś około 120 o ponad 30 minut. Z tego też względu pojazdy były uznawane za awaryjne. Najczęstszymi usterkami były awarie systemu informującego o zamknięciu drzwi oraz brak łączności między sprzęgniętymi jednostkami[75]. Pod koniec września 2016 skład ED161-005[78] skrócony o trzy człony został wystawiony na targach InnoTrans w Berlinie. W jego wnętrzu producent zamontował kilka rozwiązań, które nie znalazły się wśród wyposażenia fabrycznego – system wskazania zajętości miejsc, interaktywny stół Pesa Smart Travel i lustro w toalecie z dynamiczną informacją pasażerską. Ponadto na jednym z czół składu zamontowano pokrywę sprzęgu, która przy demontażu wymaga zwolnienia blokady zamiast odkręcania śrub[79].

Na początku października 2016 przewoźnik poinformował, że wraz z wprowadzeniem nowego rozkładu jazdy 11 grudnia chciałby zwiększyć do 160 km/h maksymalną prędkość kursowania dartów, która wynosiła wówczas 130 km/h[80].

11 grudnia 2016, wraz z otwarciem nowego dworca Łódź Fabryczna, część dartów została skierowana do jego obsługi[81].

29 grudnia 2016 przewoźnik poinformował, że z przyczyn technicznych 10 pociągów obsługiwanych dartami zostanie obsłużonych składami wagonowymi. Producent pojazdów podał, że usterki dotyczą dławika w układzie napędowym kilku jednostek. Wadliwy sprzęt był wówczas sukcesywnie wymieniany i przewidywano powrót wszystkich dartów do służby na przełomie 2016/2017[82].

11 czerwca 2017 darty miały rozpocząć obsługę weekendowego połączenia IC Inka relacji Warszawa – Zwardoń oraz codziennych TLK Wysocki Warszawa – Racibórz[83] i IC Wit Stwosz Kraków PłaszówTerespol[84][85]. Ostatecznie Inka początkowo była obsługiwana tradycyjnym składem złożonym z lokomotywy i wagonów[86], a dopiero kilka dni później połączenie zostało po raz pierwszy obsłużone dartem[87]. Jednocześnie z rozpoczęciem obsługi nowych połączeń zaprzestano obsługi linii do Lublina, ze względu na jej całkowite zamknięcie związane z remontem[88].

10 grudnia 2017 darty rozpoczęły obsługę połączeń nocnych[89].

W ciągu pierwszych 3 lat służby pojazdy przewiozły 11,5 mln pasażerów i przejechały 13,2 mln km[90].

15 grudnia 2019 darty, wraz z wprowadzeniem nowego rozkładu jazdy, rozpoczęły obsługę trasy Łódź FabrycznaWarszawa Lotnisko Chopina[91]. 17 marca 2020 ze względu na pandemię COVID-19 i związane z nią ograniczenia w ruchu lotniczym zaprzestano obsługi tej trasy[92]. W okresie od 20 marca do 5 kwietnia darty wraz z flirtami były wykorzystywane w akcji #LOTdoDomu, w ramach której rozwożono po Polsce osoby, które wróciły z zagranicy po zamknięciu granicy ze względu na pandemię[93].

W czerwcu 2021 roku Darty zostały dodatkowo skierowane do obsługi połączeń z Warszawy do Bydgoszczy[94].

Nagrody i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

  • 2015 – nagroda główna SITK RP im. prof. Czesława Jaworskiego w kategorii Pojazdy podczas targów Trako[95]
  • 2016 – nagroda iF Design Award[96]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Wysokość pierwszego schodka wejściowego

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Pesa zaprojektowała nowy pociąg dla PKP IC. inforail.pl, 2013-10-30. [dostęp 2013-10-30]. (pol.).
  2. a b c d Darty dla PKP IC mają zapewnić komfort i bezpieczeństwo. rynek-kolejowy.pl, 2014-05-30. [dostęp 2014-05-31]. (pol.).
  3. Neuer Dart-Intercity-Schnellzug fährt mit TSA-Motoren. traktionssysteme.at, 2014-05-19. [dostęp 2015-01-11]. (ang.).
  4. Jakub Madrjas. Pesa Dart – nowe otwarcie Pesy. „Rynek Kolejowy”. 8-9/2015, s. 60-61. Warszawa: Zespół Doradców Gospodarczych „Tor”. ISSN 1644-1958. (pol.). 
  5. Dart debut in December. „Railway Gazette International”. 9/2015, s. 73. Sutton: DVV Media UK. ISSN 0373-5346. (ang.). 
  6. a b c d e Dariusz Kalinowski. Tabor szynowy na targach Trako 2015. „Świat Kolei”. 10/2015, s. 12-19. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  7. a b PesaDART. intercity.pl. [dostęp 2016-02-23]. (pol.).
  8. Marek Graff. Nowe elektryczne zespoły trakcyjne w obsłudze ruchu regionalnego i dalekobieżnego w 2015. „Technika Transportu Szynowego”. 1-2/2016, s. 22-33. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  9. Pesa Bydgoszcz / MIR: Minister Maria Wasiak obejrzała Darty dla PKP Intercity (zdjęcia). rynek-kolejowy.pl, 2015-05-18. [dostęp 2015-05-18]. (pol.).
  10. Grzegorz Kotlarz. EN95 – nowy zespół trakcyjny dla Warszawskich Kolei Dojazdowych. „Świat Kolei”. 9/2004, s. 3. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  11. ED59. W: Paweł Terczyński: Atlas lokomotyw 2007. Wyd. III, zmienione. Poznań: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, 2007, s. 87. ISBN 978-83-920757-7-6. (pol.).
  12. Grzegorz Kotlarz. Elektryczny zespół trakcyjny ED74-01 na pierwszych testach. „Świat Kolei”. 6/2006, s. 12-13. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  13. Paweł Terczyński. Elektryczne zespoły trakcyjne rodziny Elf. „Świat Kolei”. 3/2012, s. 26-33. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  14. Awaria ELF-a podczas pierwszego przejazdu. kurier-kolejowy.pl, 2012-11-22. [dostęp 2012-11-22]. (pol.).
  15. Ryszard Piech: Zaelfieni. inforail.pl, 2010-02-02. [dostęp 2012-03-06]. (pol.).
  16. a b Pesa zaprojektowała nowy pociąg dla PKP IC. rynek-kolejowy.pl, 2013-10-30. [dostęp 2013-10-30]. (pol.).
  17. Pesa otrzyma dofinansowanie do prototypu Darta. rynek-kolejowy.pl, 2014-04-14. [dostęp 2014-05-22]. (pol.).
  18. a b Jest umowa na Darty dla PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2014-05-23. [dostęp 2014-05-23]. (pol.).
  19. Strefa Publiczna 2014. iwp.com.pl. [dostęp 2016-04-22]. (pol.).
  20. Redakcja: Pesa z nagrodą za design. Albo kolana albo tani bilet. transport-publiczny.pl, 2016-02-02. [dostęp 2016-02-02]. (pol.).
  21. jm: Pierwsze zdjęcie Darta Pesy. rynek-kolejowy.pl, 2015-02-10. [dostęp 2015-11-18]. (pol.).
  22. Dart czyli ED161. inforail.pl, 2015-05-18. [dostęp 2015-05-19]. (pol.).
  23. Dart jeździ już pod Bydgoszczą. Niedługo w Żmigrodzie. rynek-kolejowy.pl, 2015-05-21. [dostęp 2015-05-21]. (pol.).
  24. a b Dart po pierwszych testach – osiągnięta prędkość 160 km/h (zdjęcia i video). rynek-kolejowy.pl, 2015-05-26. [dostęp 2015-05-27]. (pol.).
  25. W nocy ED161-001 przejechał do Żmigrodu. kurier-kolejowy.pl, 2015-05-23. [dostęp 2015-05-25]. (pol.).
  26. Dart pojechał 200 km/h. rynek-kolejowy.pl, 2015-06-03. [dostęp 2015-06-03]. (pol.).
  27. a b Dart – konstrukcja rozwojowa. inforail.pl, 2015-06-24. [dostęp 2015-06-26]. (pol.).
  28. Zobacz film z jazd Darta w okolicach Grybowa. rynek-kolejowy.pl, 2015-06-15. [dostęp 2015-06-16]. (pol.).
  29. a b c d e Pesa Dart – pierwsze wrażenia z jazdy. rynek-kolejowy.pl, 2015-06-18. [dostęp 2015-06-20]. (pol.).
  30. Tomáš Kuchta, Jaromír Pernička. Nejnovější dění na okruchu u Źmigródu. „Železniční magazín”. 6/2015, s. 14-16. Praga: M-Presse plus. ISSN 1212-1851. (cz.). 
  31. a b To Newag złożył zawiadomienie ws. Pesy. rynek-kolejowy.pl, 2015-11-16. [dostęp 2015-11-17]. (pol.).
  32. Michał Szymajda: PKP Intercity dokupi 10 Dartów z Pesy? Niekoniecznie. rynek-kolejowy.pl, 2015-09-18. [dostęp 2015-09-18]. (pol.).
  33. InfoRail: Jaki tabor zobaczymy na Trako?. inforail.pl, 2015-09-01. [dostęp 2015-09-18]. (pol.).
  34. jm: Dart oficjalnie zaprezentowany na Trako. rynek-kolejowy.pl, 2015-09-22. [dostęp 2015-09-22]. (pol.).
  35. PKP Intercity: PKP Intercity zaprasza na prezentację nowego pociągu Pesa Dart!. intercity.pl, 2015-10-01. [dostęp 2015-10-05]. (pol.).
  36. PKP Intercity: Pociąg Pesa Dart w Lublinie i Dęblinie!. intercity.pl, 2015-10-05. [dostęp 2015-10-05]. (pol.).
  37. Pierwszy w Kujawsko-Pomorskiem pokaz nowego pociągu Dart z Pesy &%7wideo i zdjęcia&%8. pomorska.pl, 2015-10-10. [dostęp 2016-07-20]. (pol.).
  38. wu: Pesa: Dart dla PKP Intercity nie jest za ciężki. rynek-kolejowy.pl, 2015-10-07. [dostęp 2015-10-07]. (pol.).
  39. Pesa Dart dopuszczony do eksploatacji. rynek-kolejowy.pl, 2015-10-30. [dostęp 2015-10-30]. (pol.).
  40. jm: Osiem kolejnych Dartów z dopuszczeniem UTK. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-03. [dostęp 2015-12-03]. (pol.).
  41. jm: Pierwszy pociąg Pesa Dart odebrany. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-02. [dostęp 2015-12-03]. (pol.).
  42. ms: Porozumienie Pesa – PKP IC. Nie stracą dotacji za Darty. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-17. [dostęp 2015-12-17]. (pol.).
  43. Michał Szymajda: Dwa kolejne Darty odebrane przez PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-17. [dostęp 2015-12-17]. (pol.).
  44. jm: Pierwszy Dart rozpoczął jazdy w PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-17. [dostęp 2015-12-17]. (pol.).
  45. ms: Prezentacja Darta w Białymstoku. Będą promocje na linii do Warszawy (zdjęcia). rynek-kolejowy.pl, 2015-12-18. [dostęp 2015-12-18]. (pol.).
  46. Kolejne Darty odebrane przez PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-23. [dostęp 2015-12-23]. (pol.).
  47. ms: Szósty Dart odebrany przez PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-30. [dostęp 2015-12-30]. (pol.).
  48. ms: Pesa zakończyła produkcję dwudziestu Dartów dla PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-30. [dostęp 2015-12-30]. (pol.).
  49. Ministerstwo Rozwoju: Ministerstwo Rozwoju: dotacja UE na tabor z Pesy całkowicie wykorzystana. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-31. [dostęp 2015-12-31]. (pol.).
  50. InfoRail: Osiem Dartów odebranych. inforail.pl, 2016-01-05. [dostęp 2016-01-05]. (pol.).
  51. ms: 10 Dartów odebranych przez PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2016-01-11. [dostęp 2016-01-11]. (pol.).
  52. Kolejne Darty wyruszą w trasy 23 stycznia. rynek-kolejowy.pl, 2016-01-19. [dostęp 2016-01-19]. (pol.).
  53. 12 Dartów odebranych, PKP Intercity nadal zadowolone ze składów. inforail.pl, 2016-01-20. [dostęp 2016-01-20]. (pol.).
  54. a b c Michał Szymajda: PKP Intercity odebrało 15 Dartów od Pesy (aktualizacja). rynek-kolejowy.pl, 2016-01-25. [dostęp 2016-01-25]. (pol.).
  55. 17 Dartów odebranych przez PKP Intercity. rynek-kolejowy.pl, 2016-02-03. [dostęp 2016-02-03]. (pol.).
  56. 18 Dartów odebranych przez PKP Intercity. Kolejne ezt pojadą z pasażerami. rynek-kolejowy.pl, 2016-02-11. [dostęp 2016-02-11]. (pol.).
  57. a b Jakub Madrjas: Weekend Dartów z pewnymi problemami. rynek-kolejowy.pl, 2016-03-21. [dostęp 2016-03-22]. (pol.).
  58. PKP Intercity naliczy Pesie kary umowne. kurier-kolejowy.pl, 2016-01-07. [dostęp 2016-01-09]. (pol.).
  59. Jakub Madrjas: Co z karami za spóźnienie dostaw Dartów? Będzie arbitraż. rynek-kolejowy.pl, 2016-03-08. [dostęp 2016-03-08]. (pol.).
  60. inf. prasowa/jm, Rynek Kolejowy: Dart Pesy pozytywnie zaliczył testy certyfikujące ETCS poziomu 2. rynek-kolejowy.pl, 2016-11-17. [dostęp 2016-11-17]. (pol.).
  61. Michał Szymajda: PKP Intercity nie kupi więcej Dartów. Spółka przedstawia swoje stanowisko. rynek-kolejowy.pl, 2017-05-23. [dostęp 2017-05-23]. (pol.).
  62. Darty bez nosów. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-10. [dostęp 2015-12-10]. (pol.).
  63. a b Testy Darta – więcej inforamcji i zdjęcia. inforail.pl, 2015-05-26. [dostęp 2015-05-29]. (pol.).
  64. Projektant Pesy: Dart to produkt optymalny. kurier-kolejowy.pl, 2015-06-20. [dostęp 2015-06-20]. (pol.).
  65. Kompendnium Pesa Dart. intercity.pl, 2015-12-22. [dostęp 2016-04-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-14)]. (pol.).
  66. Krzysztof Dyl. Zezwolenie - elektryczny zespół trakcyjny typu 43WE. „Wykaz zezwoleń dopuszczenia do eksploatacji”. PL 51 2015 0037, s. 3, 2015-10-30. utk.gov.pl. (pol.). 
  67. a b Hala do obsługi Dartów w Mińsku Mazowieckim gotowa. rynek-kolejowy.pl, 2015-09-21. [dostęp 2015-09-22]. (pol.).
  68. Jakub Madrjas: Flirty PKP IC na linii Warszawa – Łódź?. rynek-kolejowy.pl, 2016-05-05. [dostęp 2016-05-11]. (pol.).
  69. Karol Wach: Darty i Flirty3 w grudniu, ale nie wszystkie. inforail.pl, 2015-07-16. [dostęp 2015-09-18]. (pol.).
  70. jm: Jest decyzja IC: Żaden Dart nie wyjedzie 13 grudnia. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-02. [dostęp 2015-12-02]. (pol.).
  71. InfoRail: Darty w ciągu kilku tygodni. inforail.pl, 2015-12-13. [dostęp 2015-12-13]. (pol.).
  72. a b c Ryszard Rusak. Darty w eksploatacji. „Świat Kolei”. 2/2016, s. 4. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  73. ms: Darty na nowych trasach. Kursują bez problemów (wideo). rynek-kolejowy.pl, 2016-01-11. [dostęp 2016-01-11]. (pol.).
  74. PKP Intercity podsumowują pierwsze miesiące Dartów. inforail.pl, 2016-01-29. [dostęp 2016-01-29]. (pol.).
  75. a b Edyta Bryła: Pociągi Dart od Pesy stoją. PKP Intercity zasłania się tajemnicą handlową. wyborcza.biz, 2016-09-30. [dostęp 2016-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-30)]. (pol.).
  76. Jakub Madrjas: Wykolejenie Darta w Katowicach. rynek-kolejowy.pl, 2016-04-14. [dostęp 2016-04-21]. (pol.).
  77. Przemek Kaczałko: Po pendolino teraz dart w Jeleniej Górze. jelonka.com, 2016-05-01. [dostęp 2016-07-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-21)]. (pol.).
  78. Michał Szymajda: Pesa i Newag na Innotrans 2016. Co prezentują? (zdjęcia). rynek-kolejowy.pl, 2016-09-19. [dostęp 2016-09-29]. (pol.).
  79. Jakub Madrjas: Nowości w Darcie Pesy na Innotrans. rynek-kolejowy.pl, 2016-09-19. [dostęp 2016-09-29]. (pol.).
  80. Michał Szymajda: Od nowego rozkładu jazdy Darty mają przyspieszyć. rynek-kolejowy.pl, 2016-10-03. [dostęp 2016-10-03]. (pol.).
  81. Wprowadzony nowy rozkład jazdy. Ruch pociągów odbywa się bez zakłóceń. kurier-kolejowy.pl, 2016-12-11. [dostęp 2016-12-18].
  82. Michał Szymajda: Część Dartów czasowo zastąpiona składami wagonowymi. rynek-kolejowy.pl, 2016-12-29. [dostęp 2016-12-29]. (pol.).
  83. Darty w Zwardoniu i Raciborzu. rynek-kolejowy.pl, 2017-05-11. [dostęp 2017-07-22].
  84. Dart pojedzie do Krakowa po CMK. rynek-kolejowy.pl, 2017-04-26. [dostęp 2017-08-24].
  85. ED161 Dart jako IC Wit Stwosz w serwisie YouTube
  86. Pociągi dalekobieżne powróciły do Żywca i Zwardonia. rynek-kolejowy.pl, 2017-06-11. [dostęp 2017-07-22].
  87. IC „Inka” – ED161-016 „Dart” w serwisie YouTube
  88. Ważne linie kolejowe zamknięte. Na objeździe do Lublina ogromne opóźnienia. rynek-kolejowy.pl, 2017-06-12. [dostęp 2017-07-27].
  89. Rozkład jazdy wprowadzony bez utrudnień. Kolejny odcinek z 200 km/h na CMK. rynek-kolejowy.pl, 2017-12-10. [dostęp 2017-12-30].
  90. Trzy lata Dartów, 11,5 mln przewiezionych pasażerów. inforail.pl, 2019-02-07. [dostęp 2019-02-24]. (pol.).
  91. Pierwszy pociąg PKP Intercity z Łodzi dotarł na stołeczne lotnisko. rynek-kolejowy.pl, 2019-12-15. [dostęp 2020-02-09].
  92. Nie kursują pociągi PKP Intercity na lotnisko Chopina, inforail.pl [dostęp 2020-05-31] (pol.).
  93. PKP Intercity podsumowuje #LOTdoDomu. 68 kursów z lotniska im. F. Chopina, www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2020-05-31] (pol.).
  94. Dartem do Bydgoszczy, Flirtem w Beskidy. Czerwcowe zmiany w PKP Intercity, www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2022-08-08] (pol.).
  95. Trako: Laureaci konkursów Trako 2015. trakotargi.amberexpo.pl. [dostęp 2015-10-06]. (pol.).
  96. Dart z nagrodą Design Award 2016. inforail.pl, 2016-01-29. [dostęp 2016-01-29]. (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]