Piżmak

Piżmak
	Ondatra
	Link, 1795
	; Przedstawiciel rodzaju – piżmak amerykański (Ondatra zibethicus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Rząd	gryzonie
Podrząd	Supramyomorpha
Infrarząd	myszokształtne
Nadrodzina	myszowe
Rodzina	chomikowate
Podrodzina	karczowniki
Plemię	Ondatrini
Rodzaj	piżmak
	Typ nomenklatoryczny
	Castor zibethicus Linnaeus, 1766
Synonimy
	Ondathra: André, 1797; Fiber G. Cuvier, 1800; Mussascus Oken, 1816; Simotes G. Fischer, 1817; Moschomys Billberg, 1827; Anaptogonia Cope, 1871; Sycium Cope, 1899; Pliopotamys Hibbard, 1938; Neondatra Hibbard, 1938;
	Ondathra: André, 1797; Fiber G. Cuvier, 1800; Mussascus Oken, 1816; Simotes G. Fischer, 1817; Moschomys Billberg, 1827; Anaptogonia Cope, 1871; Sycium Cope, 1899; Pliopotamys Hibbard, 1938; Neondatra Hibbard, 1938;
Gatunki
	5 gatunków (w tym 4 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	5 gatunków (w tym 4 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Piżmak^[11] (Ondatra) – rodzaj ssaka z podrodziny karczowników (Arvicolinae) w obrębie rodziny chomikowatych (Cricetidae).

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje jeden żyjący współcześnie gatunek występujący w Ameryce Północnej^[12]^[13].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) 256–299 mm, długość ogona 200–254 mm; masa ciała 700–1800 g^[14]^[15].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1795 roku niemiecki przyrodnik Johann Heinrich Friedrich Link w książce swojego autorstwa o tytule Beyträge zur Naturgeschichte^[1]. Na gatunek typowy Link wyznaczył piżmaka amerykańskiego (O. zibethicus).

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Ondatra (Ondathra): hurońska nazwa ondatra lub ondathra dla piżmaka^[16].
Fiber: łac. fiber „bóbr” (por. nowołac. fiber „nurek, pływak”)^[17]. Gatunek typowy: Castor zibethicus Linnaeus, 1766.
Mussascus: ang. mussascus „piżmak”, od aben. moskwas „piżmak”^[18].
Simotes: gr. σιμοτης simotēs, σιμοτητος simotētos „zadarty kształt nosa”, od σιμος simos „zadartonosy, mający zadarty nos”^[19]; nowa nazwa dla Fiber G. Cuvier, 1800.
Moschomys: gr. μοσχος moskhos „piżmo”, od pers. ‏مشک‎ mušk „piżmo”; μυς mus, μυος muos „mysz”^[20].
Anaptogonia: gr. przyrostek negatywny αν an; απτω aptō „zawiązać, zapiąć”; γωνια gōnia „kąt”^[21]. Gatunek typowy: †Arvicola hiatidens Cope, 1871 (= †Ondatra idahoensis R.W. Wilson, 1933).
Sycium: gr. συν sun „razem”; κιων kiōn „filar, kolumna”^[22]. Gatunek typowy: †Anaptogonia cloacina Cope, 1896 (= †Ondatra idahoensis R.W. Wilson, 1933).
Pliopotamys: gr. przedrostek pleio pleio- „plio-” (tj. z pliocenu), od πλειων pleiōn „więcej”, forma wyższa od πολυς polus „dużo”^[23]; ποταμος potamos „rzeka”^[24]; μυς mus, μυoς muos „mysz”^[25]. Gatunek typowy: †Pliopotamys meadensis Hibbard, 1937.
Neondatra: gr. νεος neos „nowy”^[26]; rodzaj Odantra Link, 1795 (piżmak). Gatunek typowy: †Neondatra kansasensis Hibbard, 1937 (= †Pliopotamys meadensis Hibbard, 1937).

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą jeden występujący współcześnie gatunek^[27]^[15]^[12]^[11]:

Ondatra zibethicus (Linnaeus, 1766) – piżmak amerykański

Opisano również gatunki wymarłe^[28]:

Ondatra annectens (B. Brown, 1908)^[29] (Stany Zjednoczone; plejstocen)
Ondatra idahoensis R.W. Wilson, 1933^[30] (Stany Zjednoczone; pliocen)
Ondatra meadensis (Hibbard, 1938)^[9] (Stany Zjednoczone; pliocen)
Ondatra minor R.W. Wilson, 1933^[31] (Stany Zjednoczone; pliocen)

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Ondatra Link, 1795.
↑ Nowa nazwa dla Odantra Link, 1795 i Fiber G. Cuvier, 1800.
↑ Nowa nazwa dla Odantra Link, 1795

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Zweytes Stück. Ueber die Lebenskräfte in naturhistorischer Rücksich, und die Classification der Säugethiere. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 76. (niem.).
↑ C.K. André: Der Zoologe, oder Compendiöse Bibliothek des Wissenswürdigsten aus der Thiergeschichte und allgemeinen Naturkunde. Cz. Heft V–VIII. Eisenach: Johann Jacob Gebauer, 1797, s. 94. (niem.).
↑ G. Cuvier: Lecons d’anatomie comparée. T. 1. Paris: Baudouin, 1800, s. tab. 1. (fr.).
↑ L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. 886. (niem.).
↑ J.G. Fisher von Waldheim. De systemate Mammalium. „Mémoires de la Société impériale des naturalistes de Moscou”. 5, s. 444, 1817. (łac.).
↑ G.J. Billberg: Synopsis Faunae Scandinaviae. T. 1. Cz. 1: Mammalia. Holmiae: Ex officina typogr. Caroli Deleen, 1827, s. Tab. A. (łac.).
↑ E.D. Cope. Preliminary report on the Vertebrata discovered in the Port Kennedy Bone Cave. „Proceedings of the American Philosophical Society”. 12 (86), s. 91, 1871. (ang.).
↑ E.D. Cope. Vertebrate Remains from Port Kennedy Bone Deposit. „Journal of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. Second series. 11 (2), s. 203, 1897–1901. (ang.).
↑ ^a ^b Hibbard 1938 ↓, s. 249.
↑ Hibbard 1938 ↓, s. 251.
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 239. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 342. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Ondatra. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-11-16].
↑ U. Pardiñas, P. Myers, L. León-Paniagua, N.O. Garza, J. Cook, B. Kryštufek, R. Haslauer, R. Bradley, G. Shenbrot & J. Patton. Opisy gatunków Cricetidae: U. Pardiñas, D. Ruelas, J. Brito, L. Bradley, R. Bradley, N.O. Garza, B. Kryštufek, J. Cook, E.C. Soto, J. Salazar-Bravo, G. Shenbrot, E. Chiquito, A. Percequillo, J. Prado, R. Haslauer, J. Patton & L. León-Paniagua: Family Cricetidae (True Hamsters, Voles, Lemmings and New World Rats and Mice). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 289. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
↑ ^a ^b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 221. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 475.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 285.
↑ Mussascus (English). WordSense Dictionary. [dostęp 2021-11-16]. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 632.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 433.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 100.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 653.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 178.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 183.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 141.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 145.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-03]. (ang.).
↑ J. Zijlstra: Ondatra. Hesperomys project. [dostęp 2021-11-15]. (ang.).
↑ B. Brown. The Conard Fissure, a Pleistocene bone deposit in northern Arkansas: with descriptions of two new genera and twenty new species of mammals. „Memoirs of the American Museum of Natural History”. 9 (4), s. 197, 1908. (ang.).
↑ Wilson 1933 ↓, s. 132.
↑ Wilson 1933 ↓, s. 135.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
R.W. Wilson. A rodent fauna from later Cenozoic beds of southwestern Idaho. „Carnegie Institution of Washington Publication”. 440, s. 117–135, 1933. (ang.).
C.W. Hibbard. An Upper Pliocene fauna from Meade County, Kansas. „Transactions of the Kansas Academy of Science”. 40, s. 239–265, 1938. DOI: 10.2307/3625415. (ang.).
Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256, OCLC 637083062 (ang.).

[2] Niepoprawna późniejsza pisownia Ondatra Link, 1795.

[5] Nowa nazwa dla Odantra Link, 1795 i Fiber G. Cuvier, 1800.

[8] Nowa nazwa dla Odantra Link, 1795

[Link-1] J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Zweytes Stück. Ueber die Lebenskräfte in naturhistorischer Rücksich, und die Classification der Säugethiere. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 76. (niem.).

[and-3] C.K. André: Der Zoologe, oder Compendiöse Bibliothek des Wissenswürdigsten aus der Thiergeschichte und allgemeinen Naturkunde. Cz. Heft V–VIII. Eisenach: Johann Jacob Gebauer, 1797, s. 94. (niem.).

[Cuvier-4] G. Cuvier: Lecons d’anatomie comparée. T. 1. Paris: Baudouin, 1800, s. tab. 1. (fr.).

[Oken-6] L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. 886. (niem.).

[Fischer-7] J.G. Fisher von Waldheim. De systemate Mammalium. „Mémoires de la Société impériale des naturalistes de Moscou”. 5, s. 444, 1817. (łac.).

[Billberg-9] G.J. Billberg: Synopsis Faunae Scandinaviae. T. 1. Cz. 1: Mammalia. Holmiae: Ex officina typogr. Caroli Deleen, 1827, s. Tab. A. (łac.).

[cope71-10] E.D. Cope. Preliminary report on the Vertebrata discovered in the Port Kennedy Bone Cave. „Proceedings of the American Philosophical Society”. 12 (86), s. 91, 1871. (ang.).

[cope99-11] E.D. Cope. Vertebrate Remains from Port Kennedy Bone Deposit. „Journal of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. Second series. 11 (2), s. 203, 1897–1901. (ang.).

[CITEREFHibbard1938249-12] Hibbard 1938 ↓, s. 249.

[CITEREFHibbard1938251-13] Hibbard 1938 ↓, s. 251.

[Cichocki&inni-14] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 239. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-15] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 342. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-16] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Ondatra. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-11-16].

[Pardiñas&inni-17] U. Pardiñas, P. Myers, L. León-Paniagua, N.O. Garza, J. Cook, B. Kryštufek, R. Haslauer, R. Bradley, G. Shenbrot & J. Patton. Opisy gatunków Cricetidae: U. Pardiñas, D. Ruelas, J. Brito, L. Bradley, R. Bradley, N.O. Garza, B. Kryštufek, J. Cook, E.C. Soto, J. Salazar-Bravo, G. Shenbrot, E. Chiquito, A. Percequillo, J. Prado, R. Haslauer, J. Patton & L. León-Paniagua: Family Cricetidae (True Hamsters, Voles, Lemmings and New World Rats and Mice). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 289. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).

[amw-18] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 221. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792222_475]-19] Palmer 1904 ↓, s. 475.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/293/mode/1up_285]-20] Palmer 1904 ↓, s. 285.

[WSD-21] Mussascus (English). WordSense Dictionary. [dostęp 2021-11-16]. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792379_632]-22] Palmer 1904 ↓, s. 632.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792180_433]-23] Palmer 1904 ↓, s. 433.

[CITEREFPalmer1904[http://books.google.com/books?id=ApMeAQAAIAAJ&pg=PA100_100]-24] Palmer 1904 ↓, s. 100.

[CITEREFPalmer1904[http://books.google.com/books?id=ApMeAQAAIAAJ&pg=PA653_653]-25] Palmer 1904 ↓, s. 653.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=208_178]-26] Jaeger 1944 ↓, s. 178.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=213_183]-27] Jaeger 1944 ↓, s. 183.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=171_141]-28] Jaeger 1944 ↓, s. 141.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=175_145]-29] Jaeger 1944 ↓, s. 145.

[mdd-30] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-03]. (ang.).

[Zijlstra-31] J. Zijlstra: Ondatra. Hesperomys project. [dostęp 2021-11-15]. (ang.).

[bro-32] B. Brown. The Conard Fissure, a Pleistocene bone deposit in northern Arkansas: with descriptions of two new genera and twenty new species of mammals. „Memoirs of the American Museum of Natural History”. 9 (4), s. 197, 1908. (ang.).

[CITEREFWilson1933132-33] Wilson 1933 ↓, s. 132.

[CITEREFWilson1933135-34] Wilson 1933 ↓, s. 135.

[1]

[a]

[2]

[3]

[b]

[4]

[5]

[c]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]