Pieprzojad szmaragdowy
| Aulacorhynchus prasinus[1] | |
| (Gould, 1834) | |
 Podgatunek nominatywny | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
pieprzojad szmaragdowy |
| Synonimy | |
| |
| Podgatunki | |
|
zobacz opis w tekście | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
 Zasięg występowania w wąskim ujęciu systematycznym (4 podgatunki) | |
Pieprzojad szmaragdowy[4] (Aulacorhynchus prasinus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny tukanowatych (Ramphastidae). Występuje na obszarach górskich i podgórskich od Meksyku do skrajnie północno-zachodniej Kolumbii[5]. Nie jest zagrożony.
Systematyka i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Systematyka gatunku nadal jest kwestią sporną. Dawniej wyróżniano kilkanaście podgatunków A. prasinus występujących od Meksyku po Peru, Boliwię i zachodnią Brazylię[6]. Na początku XXI w. na podstawie dowodów morfologicznych i genetycznych takson ten został podzielony, w zależności od ujęcia systematycznego, na od 2[4][5] do 6[2] oddzielnych gatunków. Obecnie wyróżnia się 4[2][7] lub 7[4][5] podgatunków A. prasinus. Poniższa lista prezentuje 7 podgatunków podzielonych na grupy według Clements Checklist of Birds of the World[5] (to ujęcie systematyczne wspierają autorzy Kompletnej listy ptaków świata[4]):
- A. p. wagleri (J.H. Sturm & J.W. Sturm, 1841) – pieprzojad białobrody – południowo-zachodni Meksyk; przez część autorów podnoszony do rangi gatunku[2][7]
- grupa prasinus (w wąskim ujęciu systematycznym tylko ta grupa uznawana jest za A. prasinus)
- A. p. warneri Winker, 2000 – południowo-wschodni Meksyk
- A. p. prasinus (Gould, 1833) – pieprzojad szmaragdowy – wschodni, południowo-wschodni Meksyk do Belize i północnej Gwatemali
- A. p. virescens Ridgway, 1912 – wschodnia Gwatemala do Hondurasu i północnej Nikaragui
- A. p. volcanius Dickey & van Rossem, 1930 – wschodni Salwador
- A. p. caeruleogularis Gould, 1853 – pieprzojad niebieskogardły – Kostaryka do zachodniej Panamy
- A. p. cognatus Nelson, 1912 – pieprzojad panamski – wschodnia Panama i przyległy obszar w północno-zachodniej Kolumbiii
Te dwa ostatnie taksony bywają wydzielane od osobnego gatunku Aulacorhynchus caeruleogularis (pieprzojad niebieskogardły)[2][7].
Pozostałe podgatunki z dawniej zaliczanych do A. prasinus autorzy Clements Checklist of Birds of the World i Kompletnej listy ptaków świata wydzielają do odrębnego gatunku o nazwie pieprzojad zielony (Aulacorhynchus albivitta), inni grupują je w dwa[7], a nawet trzy odrębne gatunki[2].
Cechy gatunku[edytuj | edytuj kod]
Podobnie jak inne tukany, pieprzojad szmaragdowy jest jasno ubarwiony i ma duży dziób. Osobniki dorosłe mają 30–35 cm długości i 180 g masy. Płcie nie różnią się wyglądem, chociaż samice zwykle są mniejsze i mają krótsze dzioby. Przeważnie są zielono upierzone, podobnie jak inni przedstawiciele rodzaju Aulacorhynchus. Podogonie i końcówka ogona są rude. Mają poza tym czarny dziób z żółtymi plamami na górnej szczęce (ich rozmiar decyduje o konkretnym podgatunku) i u wszystkich, prócz podgatunku nominatywnego prasinus i wagleri, zaznacza się biały prążek u podstawy dzioba. Osobniki z podgatunku caeruleogularis mają rudą cętkę przy podstawie górnej szczęki, podczas gdy u niektórych pieprzojadów z podgatunku albivitta taka plamka występuje przy nasadzie dolnej szczęki. Podgardle jest ubarwione na biało u podgatunku nominatywnego i wagleri, na niebiesko u caeruleogularis oraz cognatus, na jasny szaroniebieski kolor u lautus, na niebiesko lub czarno u atrogularis, a na biało lub szaroniebiesko w podgatunku albivitta. Pierścień wokół oka przybiera barwę od niebieskiej po czerwoną, a u niektórych podgatunków jest bardzo ciemny, który z daleka może wyglądać na czarny. Nogi są matowo szare, podobnie jak barwa tęczówki.
Osobniki młodociane mają bardziej stłumione barwy, łącznie z podgardlem, a zależnie od podgatunku czarne plamy na dziobie są zastąpione przez ciemne lub w całości dziób jest żółty.
Środowisko i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Pieprzojad szmaragdowy jest pospolitym ptakiem w lasach deszczowych i terenach zalesionych, głównie na wyżej położonych obszarach. 3–4 białe jaja są umieszczane przez samicę w gładkiej szczelinie na drzewie, często w miejscu lęgowiska dzięcioła, ale czasem w naturalnych wnękach. Oboje rodziców wysiaduje jaja przez 14–15 dni, a pisklęta pozostają w gnieździe po wykluciu. Są ślepe i nieopierzone w pierwszych dniach poza jajem. Mają krótkie dzioby i specjalne poduszeczki na palcach stóp, które chronią przed szorstką powierzchnią gniazda. Oboje rodziców karmi swe potomstwo, nawet przez parę tygodni po opuszczaniu przez nie gniazda. W pełni opierzone stają się po 6 tygodniach.
Pieprzojady tworzą małe stada złożone z 5–10 ptaków, które posiadają osobnika-przywódcę, prowadzącego resztę grupy przez las. Ruszają się w nim prostoliniowym, szybkim lotem. To pierwotnie leśny, owocożerny gatunek, który sięga też po owady, jaszczurki, ptasie jaja i inne małe ofiary. Okrzyki pieprzojada szmaragdowego są głośnym, oschłym „rrip rrip” i „graval”. Badacze zasugerowali, że obie płcie wydają inne odgłosy. Sygnał ostrzegawczy przypomina rechot, oprócz niego ptaki dźwiękiem wyrażają agresję.
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) stosuje wąskie ujęcie systematyczne według listy ptaków opracowanej przy współpracy BirdLife International z autorami HBW i dzieli ten takson na trzy gatunki; zalicza je (stan w 2021) do kategorii najmniejszej troski (LC – Least Concern), a trend ich liczebności uznaje za spadkowy ze względu na niszczenie siedlisk[3][8][9].
Hodowla[edytuj | edytuj kod]
Pieprzojad szmaragdowy jest tukanem chętnie trzymanym w domu. Wykazuje przywiązanie do właściciela karmiącego go z ręki i lubi z nim przebywać. Szybko się uczy nowych sztuczek, podobnie jak kakadu. To ptak aktywny, wymagający trzymania w dużej klatce z żerdzią, na której może się obracać do przodu i tyłu. Należy stosować przy karmieniu wysokoowocową dietę, bez której ptak staje się podatny na rozwój chorób związanych z magazynowaniem żelaza, co przypomina hemochromatozę u ludzi.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Aulacorhynchus prasinus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b c d e f Handbook of the Birds of the World and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 5, grudzień 2020 [dostęp 2021-11-09].
- ↑ a b Aulacorhynchus prasinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Ramphastinae Vigors, 1825 - tukany (wersja: 2021-06-01). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-11-09].
- ↑ a b c d Clements i inni, The eBird/Clements Checklist of Birds of the World: v2021, 2021 [dostęp 2021-11-09].
- ↑ Emerald Toucanet (Aulacorhynchus prasinus) (ang.). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2011-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-04)].
- ↑ a b c d F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2) (ang.). [dostęp 2021-11-09].
- ↑ BirdLife International, Aulacorhynchus wagleri, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-11-09] (ang.).
- ↑ BirdLife International, Aulacorhynchus caeruleogularis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-11-09] (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- F. Gary Stiles, Alexander F. Skutch: A guide to the birds of Costa Rica. 1991. ISBN 0-8014-9600-4.
- Steven L. Hilty, John A. Gwynne, Guy Tudor: Birds of Venezuela. 2003. ISBN 0-7136-6418-5.
- Navarro i inni, Species limits in Mesoamerican Aulocorhynchus Toucanets, „The Wilson Bull.”, 113 (4), 2001, s. 363–372.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy (ang.). W: eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology.