Pierwiosnek bezłodygowy
|
||
 Morfologia |
||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | [ [rośliny]] | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | klad astrowych | |
| Rząd | wrzosowce | |
| Rodzina | pierwiosnkowate | |
| Rodzaj | pierwiosnek | |
| Gatunek | pierwiosnek bezłodygowy | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Primula vulgaris Huds. Fl. Angl. 70 1762[2] |
||
| Synonimy | ||
|
Primula acaulis (L.) Hill |
||
.JPG)
Pierwiosnek bezłodygowy, pierwiosnka bezłodygowa[3] (Primula vulgaris Huds.) – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje w stanie dzikim od zachodniej i południowej Europy po północną Afrykę, Krym i Azję Mniejszą[4]. W Polsce w stanie dzikim uznany za wymarły, często natomiast uprawiany w ogrodach i przejściowo dziczejący[5].
Spis treści
Morfologia[edytuj]
- Pokrój
- Wysokość do 10 cm. Roślina nie wytwarza rozłogów. Charakterystyczna cechą jest brak łodygi[5].
- Liście
- Podługowate, klinowato zwężone w krótki, oskrzydlony ogonek, nieregularnie ząbkowane, spodem miękko owłosione, pomarszczone. Mają długość 5–20 cm, na brzegach mają długie rzęski i są owłosione na nerwach spodniej strony blaszki[6].
- Kwiaty
- Wyrastają na szypułkach o długości do 10 cm i zebrane są w odziomkowy baldaszek. Kielich o długości do 17 mm (u typowej formy) jest zielonożółty, ma 5 zaostrzonych i wciętych niemal do połowy łatek o ostrych, oskrzydlonych krawędziach. Korona 5-płatkowa, siarkowożółta o płatkach odwrotnie jajowatych, talerzykowato rozpostartych i nieco wyciętych na szczycie. W gardzieli korony znajdują się ciemniejsze plamy. Wewnątrz korony 1 słupek i 5 pręcików[7][6]. U odmian ogrodowych kwiaty różnobarwne
- Owoc
- Otwierająca się ząbkami na szczycie jajowata torebka krótsza od kielicha[6]. Nasiona o długości ok. 2,5 mm[7].
Biologia i ekologia[edytuj]
- Rozwój
- Bylina, hemikryptofit. Kwitnie w marcu i kwietniu. W kwiatach występuje Różnosłupkowość, celem której jest zapobieganie samopylności. Zarówno w warunkach naturalnych, jak i w uprawie częściej występują kwiaty o długich słupkach, które są bardziej odporne na samozapylenie. Roślina owadopylna, zapylana przez motyle, pszczołowate i drobne owady. Nasiona posiadają elajosom, dojrzewają w czerwcu i rozsiewane są przez mrówki. Obserwacje wykazały, że mrówki przenoszą je na odległość do 4 m. Roslina rozmnaża się także wegetatywnie przez tworzenie bocznych rozetek – nawet w liczbie kilkunastu przy jednym okazie[5].
- Siedlisko
- łąki, świetliste zarośla, lasy[6].
- Fitosocjologia
- Gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Molinio-Arrhenatheretea[8]. Liczba chromosomów 2n= 22[9].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n = 22. Tworzy mieszance z pierwiosnkiem wyniosłym i pierwiosnkiem lekarskim[7].
Zagrożenia i ochrona[edytuj]
Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Informacje o stopniu zagrożenia na podstawie:
- Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (2001)[10] – gatunek wymarły (kategoria zagrożenia EX); 2014: EW (wymarły w warunkach naturalnych)[11]. Obecnie został reintrodukowany w okolicach Łańcuchowa na Lubelszczyźnie.
- Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)[12] – gatunek wymierający, krytycznie zagrożony (kategoria zagrożenia E); 2016: REW (wymarły w stanie dzikim na obszarze Polski)[13].
Zastosowanie[edytuj]
Roślina ozdobna do ogródków i na rabaty. Wytworzono wiele odmian i mieszańców o różnobarwnych kwiatach. Występują także odmiany o kwiatach pełnych. W uprawie ogrodowej oprócz typowego gatunku znajdują się także mieszańce z pierwiosnkiem lekarskim (P ×brevistyla DC.), p. wyniosłym (P. ×digenea Kerner) i p. gruzińskim[9][14].
Uprawa[edytuj]
Najlepsze jest stanowisko półcieniste i próchniczna gleba. Na zimę wskazane jest lekkie okrycie (np. gałązkami drzew iglastych). Co kilka lat należy zagęszczoną bryłę korzeniową rozrywać i rozsadzać na nowo roślinę. Wówczas można go rozmnażać przez podział rozrośniętych kęp. Można też rozmnażać przez nasiona[14].
Przypisy
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-03-12].
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2017-03-01].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland : a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-08-15].
- ↑ a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ a b c d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ a b c Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ K. Zarzycki, R. Kaźmierczakowa: Polska Czerwona Księga Roślin. Kraków: IB PAN, 2001. ISBN 83-85444-85-8.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kazimierz Zarzycki. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
- ↑ a b Bolesław Chlebowski, Kazimierz Mynett: Kwiaciarstwo. Warszawa: PWRiL, 1983. ISBN 83-09-00544-X.
