Pieter Bruegel (starszy)

Pieter Bruegel (starszy)
	; Autoportret
Data i miejsce urodzenia	ok. 1525 ; Broghel koło Bredy
Data i miejsce śmierci	9 września 1569 ; Bruksela
Dziedzina sztuki	malarstwo, grafika
Epoka	renesans
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pieter Bruegel (starszy) (wymowa niderlandzka [ˈ p i t ə ɾ ˈ b ɾ ø ː ɣ ə l], uproszczona polska [piter brechel]^[a]) (ur. ok. 1525 w Broghel koło Bredy, zm. 9 września 1569 w Brukseli) – niderlandzki malarz. Zwano go „Chłopskim” ze względu na tematykę jego obrazów.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Zachowały się zapisy wskazujące, że urodził się w Broghel koło Bredy – nie jest jednak jasne, czy chodzi o miasto Breda w Holandii, czy o belgijskie miasto Bree (po łacinie zwane Breda). Od 1559 zaczął pomijać literę „h” w swym nazwisku, podpisując obrazy jako Bruegel.

Naukę rozpoczynał w pracowni Pietera Coecka van Aelsta, następnie terminował u Claude’a Doriziego w Mechelen. W roku 1551 został z tytułem mistrza przyjęty do cechu malarzy Antwerpii. Podróżował po Włoszech i Francji, po powrocie mieszkał okresowo w Antwerpii, w końcu na stałe osiadł w Brukseli w roku 1563.

W roku 1563 ożenił się z Mayeken, córką swego pierwszego nauczyciela Pietera Coecka. Miał z nią dwóch synów – Pietera Brueghla (zw. Piekielnym) i Jana Brueghla (zw. Aksamitnym). Obaj synowie zostali malarzami, chociaż nie uczyli się od swego ojca (jeden miał 5 lat, a drugi około roku, gdy Pieter starszy zmarł). Malarz spoczął wraz z żoną w kościele Notre-Dame de la Chapelle w Brukseli. Epitafium malarza znajduje się w jednej z kaplic bocznych kościoła.

Malował przede wszystkim pejzaże, zapełnione postaciami chłopskimi (stąd przydomek). Czerpał motywy z codziennego życia ludu (wesela, uczty, biesiady, kiermasze), z Biblii, ilustrował przysłowia. Często wskazywany jako pierwszy malarz zachodni malujący pejzaże dla nich samych, a nie tylko jako tło dla alegorii religijnych. Malował stylem prostym, nie poddając się dominującej wówczas modzie włoskiej. Często nawiązywał do stylu Boscha. Najsławniejsze jego obrazy znajdują się w muzeum wiedeńskim.

Dzieła zebrane[edytuj | edytuj kod]

Piotrowi Brueglowi przypisuje się autorstwo 45 dzieł w większości namalowanych olejem na desce^[1]:

Obrazy[edytuj | edytuj kod]

Lp.	Tytuł obrazu	Rok powstania	Metoda	Wielkość	Miejsce przechowywania
1	Pejzaż z przypowieścią o siewcy	1557	olej na desce	74 × 102 cm	Timken Art Museum
2	Pejzaż z upadkiem Ikara	ok. 1558	olej na płótnie naciągniętym na drewno	73,5 × 112 cm	Musées Royaux des Beaux-Arts, Bruksela
3.	Widok Neapolu	ok. 1558	obraz olejny	39,8 × 69,5 cm	Galleria Doria Pamphilj, Rzym
4.	Dwanaście przysłów	1558	olej na desce	75 × 98 cm	Museum Mayer van den Bergh, Antwerpia
5.	Przysłowia niderlandzkie	1559	olej na desce	117 × 163 cm	Gemäldegalerie, Berlin
6.	Walka karnawału z postem	1559	olej na desce	118 × 164,5 cm	Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
7.	Zabawy dziecięce	1560	olej na desce	118 × 161 cm	Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
8.	Triumf śmierci	1562	olej na desce	117 × 162 cm	Prado, Madryt
9.	Upadek zbuntowanych aniołów	1562	olej na desce	117 × 162 cm	Musées Royaux des Beaux-Arts, Bruksela
10.	Samobójstwo Saula	1562	olej na desce	33,5 × 55 cm	Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
11.	Pokłon Trzech Króli	1562	płótno	168 × 122 cm	Musées Royaux des Beaux-Arts, Bruksela
12.	Dwie małpy	1562	obraz olejny	20 × 23 cm	Gemäldegalerie, Berlin
13.	Pejzaż z ucieczką do Egiptu	1563	olej na płótnie	37 cm × 56 cm	Courtauld Institute of Art
14.	Wieża Babel	1563	olej na dębowej desce	114 × 155 cm	Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
15.	Mała wieża Babel	ok. 1563	olej na desce	60 × 74,5 cm	Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam
16	Dulle Griet	1564	olej na desce	117,4 × 162 cm	Museum Mayer van den Bergh, Antwerpia
17.	Pokłon Trzech Króli	1564	olej na płótnie	111 × 83,5 cm	National Gallery w Londynie
18.	Droga krzyżowa	1564	olej na płótnie	124 × 170 cm	Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
19.	Głowa starej wieśniaczki	po 1564	olej na dębowej desce	22 × 17 cm	Stara Pinakoteka, Monachium
20.	Rzeź niewiniątek	1565	olej na dębowej desce	116 × 160 cm	Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
21.	Wino w Dniu Świętego Marcina	1565–1568	tempera na płótnie	168 × 122 cm	Prado, Madryt
22.	Zimowy pejzaż z łyżwiarzami i pułapką na ptaki	1565	olej na dębowej desce	38 × 56 cm	Musées Royaux des Beaux-Arts, Bruksela
23.	Żniwa	1565	olej na dębowej desce	118 × 163 cm	Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork
24.	Powrót stada	1565	olej na dębowej desce	117 × 159 cm	Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
25.	Sianokosy	ok. 1565	olej na desce	114 × 158 cm	Galeria Narodowa, Praga
26.	Pochmurny dzień	1565	olej na dębowej desce	118 × 163 cm	Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
27.	Myśliwi na śniegu	1565	olej na desce	117 × 162 cm	Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
28.	Spis ludności w Betlejem	1566	olej na desce	115,5 × 164,5 cm	Musées Royaux des Beaux-Arts, Bruksela
29.	Kraina szczęśliwości	1566	olej na dębowej desce	52 × 78 cm	Stara Pinakoteka, Monachium
30.	Kazanie św. Jana Chrzciciela	1566	olej na płótnie	95 × 160,5 cm	Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
31.	Wiejski taniec	1566	olej na desce	114 × 164 cm	Detroit Institute of Arts
32.	Nawrócenie Szawła	1567	olej na desce	108 × 156 cm	Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
33.	Pokłon Trzech Króli na śniegu	1567	tempera na desce	35 × 55 cm	Oskar Reinhart Collection, Winterthur
34.	Taniec wieśniaków	1568	olej na desce	114 × 164 cm	Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
35.	Ślepcy	1568	tempera na desce	86 × 154 cm	Museo di Capodimonte Neapol
36.	Kalecy	1568	olej na desce	18 × 21 cm	Luwr, Paryż
37.	Mizantrop	1568	tempera na płótnie	86 × 85 cm	Museo di Capodimonte, Neapol
38.	Chłopskie wesele	1568	olej na desce	114 × 163 cm	Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
39.	Złodziej gniazd	1568	olej na desce	59 × 68 cm	Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
40.	Pejzaż z szubienicą	1568	olej na desce	45,9 × 50,8 cm	Hessisches Landesmuseum, Darmstadt

Grafiki[edytuj | edytuj kod]

Lp.	Tytuł obrazu	Rok powstania	Metoda	Wielkość	Miejsce przechowywania
1	Wielkie ryby jedzą małe ryby	1556	ołówek na papierze	21,5 × 30,2 cm	Wiedeń, Graphische Sammlung Albertina
2	Targ w Hoboken	1559	ołówek na papierze	26,5 × 39,4 cm	Courtauld Gallery
3	Polowanie na dzikie króliki	1566		22,2 × 39 cm	Muzeum Narodowe w Warszawie

Grisaille[edytuj | edytuj kod]

Lp.	Tytuł obrazu	Rok powstania	Metoda	Wielkość	Miejsce przechowywania	Grafika
1.	Chrystus i cudzołożnica	1565		34 × 24 cm	Courtald Institute Galleries w Londynie
2.	Śmierć Marii Panny	1564		55 × 36 cm	Upton House, Banbury

Dzieła ze szkoły Bruegla[edytuj | edytuj kod]

Lp.	Tytuł obrazu	Rok powstania	Metoda	Wielkość	Miejsce przechowywania	Grafika
1.	Kuszenie św. Antoniego	1557–1558	olej na desce	57,8 × 85,7 cm	National Gallery of Art

Dzieła o wątpliwym autorstwie Bruegla[edytuj | edytuj kod]

Lp.	Tytuł obrazu	Rok powstania	Metoda	Wielkość	Miejsce przechowywania
1.	Chrystus i Jezioro Galilejskie	1553	olej na desce	67 × 100 cm	Nowy Jork, kolekcja prywatna
2.	Sztorm na morzu	1568	olej na desce	71 cm × 97 cm	Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
3.	Trzech żołnierzy	1568	olej na desce	20,3 × 17,8 cm	Nowy Jork, Frick Collection

Genealogia Brueghlów[edytuj kod]

Pieter Bruegel (starszy)

Pieter Brueghel (młodszy)

Jan Brueghel (starszy)

Ambrosius Brueghel

Jan Brueghel (młodszy)

Anna Brueghel

David Teniers (młodszy)

Abraham Brueghel

Nawiązania[edytuj | edytuj kod]

Wiele utworów Jacka Kaczmarskiego to ekfrazy obrazów Bruegla starszego^[2]. Ślepcy są w ogóle pierwszą z nich, a pewną inspiracją do takiego rozwoju twórczości była wcześniejsza ekfraza Wisławy Szymborskiej nawiązująca do Dwóch małp^[3].

Obraz Droga krzyżowa opisał w książce Bruegel. Młyn i Krzyż Michael Francis Gibson^[4]. Na jej podstawie powstał w 2011 film Młyn i krzyż w reżyserii Lecha Majewskiego.

Wileński zimowy pejzaż Romualda Mieczkowskiego, fotografia Wilna – z zimowym remark – twórczo koresponduje z obrazem świata według Bruegla^[5].

Bruegelowskie pejzaże dawnej zachodniej Grodzieńszczyzny Witalisa Sarosieka, umieszczonego „Słowniku Białoruskich Artystów, w tym Zimowy pejzaż z sankami z 1994^[6] - „nasuwają (...) skojarzenia z dziełami Pietera Breugla, ze względu na temat, ujęcie postaci, scenerie zimowe”^[7].

Uwaga[edytuj | edytuj kod]

↑ Często spotykana wymowa nazwiska jako [brojgel] (lub [brojgl]) nie jest poprawna.

Przypis[edytuj | edytuj kod]

↑ Rainer Hagen, Rose-Marie Bruegel – dzieła wszystkie, wyd. Taschen, Kielce 2005, ISBN = 83-60160-19-8.
↑ MałgorzataM. Lisecka MałgorzataM., Kolor w ekfrazach Jacka Kaczmarskiego, „Litteraria Copernicana”, 2 (10 – Kolor w literaturze), 2012, s. 60-67 (pol.).
↑ JacekJ. Kaczmarski JacekJ., JolantaJ. Piątek JolantaJ., Za dużo czerwonego, cz. III, „Odra”, 2 (483), 2002 (pol.).
↑ MichaelM. Gibson MichaelM., LechL. Majewski LechL., DagmaraD. Drzazga DagmaraD., Bruegel Młyn i Krzyż, AgnieszkaA. Topornicka (tłum.), Olszanica: Wydawnictwo BOSZ, 2010, ISBN 978-83-7576-102-3, OCLC 750652295 .
↑ LeonardL. Drożdżewicz LeonardL., ZIMOWY ZESZYT ZNAD WILII, „Znad Wilii”, nr 1(69), 2017, s. 31 .
↑ Sokólski Brueghel - Witalis Sarosiek, iSokolka.eu. Internetowa gazeta powiatu sokólskiego, 5 listopada 2013 .
↑ LeonardL. Drożdżewicz LeonardL., Sokólski Brueghel - Witalis Sarosiek (1945-2012), Sokółka: Helena i Leonard Drożdżewiczowie, 2013 [dostęp 2022-07-06] .

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

J. Białostocki, Bruegel – pejzażysta, Poznań 1956.
D. Bianco, Bruegel, Warszawa 2006 (Klasycy Sztuki)
Breugel, Warszawa 1985 (Geniusze Sztuki)
Bruegel, Warszawa 2001.
J. Francis, Bruegel przeciwko władzy, Warszawa 1976.
R. Hagen, R. M. Hagen, Bruegel. Dzieła wszystkie, Kolonia 2001.
J. Kass, A. Lukacsy, Zabawy dziecięce według obrazu Pietera Bruegla Starszego, Warszawa 1985.
Pieter Bruegel, Poznań 2006 (Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy, t. 5)
F. de Poli, E. Baccheschi, Bruegel, Warszawa 1985.
S. Rodary, Pieter Bruegel Starszy, Siechnice 1999 (Wielcy Malarze; nr 56)
F. Timmermans, Piotr Brueghel, Kraków 1973.
D. Varga, Wieża Babel. Piotr Bruegel Starszy, Warszawa 1984.
M. Walicki, Bruegel, Warszawa 1957.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Pieter Brueghel (młodszy)

[1] Często spotykana wymowa nazwiska jako [brojgel] (lub [brojgl]) nie jest poprawna.

[2] Rainer Hagen, Rose-Marie Bruegel – dzieła wszystkie, wyd. Taschen, Kielce 2005, ISBN = 83-60160-19-8.

[3] MałgorzataM. Lisecka MałgorzataM., Kolor w ekfrazach Jacka Kaczmarskiego, „Litteraria Copernicana”, 2 (10 – Kolor w literaturze), 2012, s. 60-67 (pol.).

[4] JacekJ. Kaczmarski JacekJ., JolantaJ. Piątek JolantaJ., Za dużo czerwonego, cz. III, „Odra”, 2 (483), 2002 (pol.).

[5] MichaelM. Gibson MichaelM., LechL. Majewski LechL., DagmaraD. Drzazga DagmaraD., Bruegel Młyn i Krzyż, AgnieszkaA. Topornicka (tłum.), Olszanica: Wydawnictwo BOSZ, 2010, ISBN 978-83-7576-102-3, OCLC 750652295 .

[6] LeonardL. Drożdżewicz LeonardL., ZIMOWY ZESZYT ZNAD WILII, „Znad Wilii”, nr 1(69), 2017, s. 31 .

[7] Sokólski Brueghel - Witalis Sarosiek, iSokolka.eu. Internetowa gazeta powiatu sokólskiego, 5 listopada 2013 .

[8] LeonardL. Drożdżewicz LeonardL., Sokólski Brueghel - Witalis Sarosiek (1945-2012), Sokółka: Helena i Leonard Drożdżewiczowie, 2013 [dostęp 2022-07-06] .

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]