Pingwiny
| ||
| Sphenisciformes[1] | ||
| Sharpe, 1891 | ||
 Przedstawiciel rzędu – pingwin cesarski (A. forsteri) | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ptaki | |
| Podgromada | Neornithes | |
| Infragromada | ptaki neognatyczne | |
| Rząd | pingwiny | |
| Typ nomenklatoryczny | ||
|
Spheniscus Brisson, 1760 | ||
| Rodziny | ||
| Zasięg występowania | ||
| ||
Pingwiny[3], bezlotki[4] – rząd (Sphenisciformes) oraz rodzina (Spheniscidae) ptaków z infragromady ptaków neognatycznych (Neognathae).
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Rodzina pingwinów obejmuje gatunki morskie (na lądzie pojawiają się jedynie w strefie brzegowej) zamieszkujące zimne morza półkuli południowej. Najliczniejsze wokół Antarktydy i sąsiednich wysp oraz wybrzeży Ameryki Południowej, najwięcej gatunków w pobliżu Nowej Zelandii[5]. Jedynym gatunkiem gnieżdżącym się nieco na północ od równika (na Galapagos) jest pingwin równikowy[6].
Cechy charakterystyczne[edytuj | edytuj kod]
Ptaki te charakteryzują się następującymi cechami:
- długość 40–115 cm[7];
- dzioby zróżnicowane;
- silnie przesunięte ku tyłowi mocne nogi, które pełnią funkcję płetw tylnych;
- trzy przednie palce spięte błoną pławną;
- krótki, sztywny ogon, pełniący z nogami funkcję steru;
- wąskie skrzydła pełniące funkcję płetw napędowych;
- nielotne;
- łuskowate pióra;
- brak apteriów;
- brzuch biały, grzbiet i głowa ciemna (czarna, granatowa, szara);
- często na głowie czub;
- na lądzie chodzą w postawie wyprostowanej, bądź ślizgają się na brzuchu, odpychając się kończynami;
- w wodzie osiągają prędkość ponad 20 km/h;
- monogamiczne;
- wiążą się czasami w pary homoseksualne[8];
- kolonijne (największe kolonie liczą do miliona osobników);
- gniazdo na nieosłoniętym terenie, w szczelinie bądź norze, zbudowane z kamieni lub części zielonych roślin;
- składają dwa jaja (pingwin królewski i pingwin cesarski – jedno);
- wysiadują jaja na stopach pod fałdem tłuszczowym brzucha;
- podczas wysiadywania nie odżywiają się (nawet do kilku miesięcy);
- odżywiają się pokarmem zwierzęcym: rybami, głowonogami i skorupiakami, które zdobywają w morzu;
- mają bardzo dobrze rozwinięty słuch;
- gruba warstwa tłuszczu pod skórą zapewnia im ochronę przed zimnem.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
W rzędzie Sphenisciformes wyróżniana jest jedna rodzina (Spheniscidae) obejmująca współczesne rodzaje[3]:
- Aptenodytes J.F. Miller, 1778
- Pygoscelis Wagler, 1832
- Megadyptes A. Milne-Edwards, 1880 – jedynym przedstawicielem jest Megadyptes antipodes (Hombron & Jacquinot, 1841) – pingwin żółtooki
- Eudyptes Vieillot, 1816
- Eudyptula Bonaparte, 1856 – jedynym przedstawicielem jest Eudyptula minor (J.R. Forster, 1781) – pingwin mały
- Spheniscus Brisson, 1760
Ewolucja[edytuj | edytuj kod]
Najstarszymi znanymi pingwinami są gatunki rodzaju Waimanu z wczesnego paleocenu Nowej Zelandii[9]. Wczesne pingwiny, takie jak Inkayacu sprzed około 36 mln lat, były prawdopodobnie ubarwione inaczej niż współcześni przedstawiciele tej grupy – morfologia i rozmieszczenie melanosomów sugerują, że Inkayacu miał pióra ubarwione szaro i czerwono-brązowo. Jego melanosomy były mniejsze niż u dzisiejszych pingwinów. Zmiany w ich morfologii mogły wynikać z hydrodynamicznych wymagań podczas podwodnego pływania[10].
W przeszłości na Ziemi żyły większe pingwiny niż obecnie. Na pustyni w Peru paleontolodzy znaleźli szkielet nieznanego wcześniej gatunku pingwina, nazwanego Icadyptes salasi. Rozmiary jego szkieletu wskazują, że mierzył około 150 cm wysokości[11]. Zbliżone lub nieco większe rozmiary osiągały także Inkayacu[10], Palaeeudyptes i Anthropornis[9].
Pingwiny w kulturze[edytuj | edytuj kod]
- Pingwiny jako bohaterowie książek
- Pingwin Pik-Pok
- Zaczarowana zagroda (Alina i Czesław Centkiewiczowie)
- Pingwiny jako bohaterowie filmów animowanych
- Pingwiny jako maskotki
- Nils Olav – pingwin-maskotka norweskiej armii;
- Tux – maskotka Linuksa;
- „Iceburgh” – maskotka drużyny Pittsburgh Penguins.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Sphenisciformes, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Speniscidae, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.) [dostęp 2011-07-13]
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Spheniscidae Bonaparte, 1831 - pingwiny - Penguins (wersja: 2019-10-11). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-05-16].
- ↑ pingwiny, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-11-13].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Kagu, sunbittern, tropicbirds, loons, penguins, petrels (ang.). IOC World Bird List: Version 10.1. [dostęp 2019-10-16].
- ↑ D.T. Ksepka & T. Ando: Penguins past, present, and future: Trends in the evolution of the Sphenisciformes. W: G. Dyke & G. Kaiser (red.): Living dinosaurs: The evolutionary history of modern birds. John Wiley & Sons, Ltd, 2011, s. 155–186. ISBN 978-1-119-99047-5. (ang.)
- ↑ Martínez 1992 ↓, s. 140.
- ↑ Lesbian Penguins Shack Up at Israeli Zoo – The Forward, forward.com [dostęp 2017-11-26].
- ↑ a b P. Jadwiszczak. Penguin past: The current state of knowledge. „Polish Polar Research”. 30 (1), s. 3–28, 2009 (ang.).
- ↑ a b J.A. Clarke, D.T. Ksepka, R. Salas-Gismondi, A.J. Altamirano, M.D. Shawkey, L. D’Alba, J. Vinther, T.J. DeVries & P. Baby. Fossil evidence for evolution of the shape and color of penguin feathers. „Science”. 330 (6006), s. 954–957, 2010. DOI: 10.1126/science.1193604 (ang.).
- ↑ J.A. Clarke, D.T. Ksepka, M. Stucchi, M. Urbina, N. Giannini, S. Bertelli, Y. Narváez & C.A. Boyd. Paleogene equatorial penguins challenge the proposed relationship between biogeography, diversity, and Cenozoic climate change. „Proceedings of the National Academy of Sciences”. 104 (28), s. 11545–11550, 2007. DOI: 10.1073/pnas.0611099104. PMID: 17601778 (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- I. Martínez: Family Spheniscidae (Penguins). W: J. del Hoyo, A. Elliott & J. Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.)