Gołogłów
| Pityriasis gymnocephala[1] | |||
| (Temminck, 1836) | |||
 Okaz muzealny | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
gołogłów | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
Gołogłów[6] (Pityriasis gymnocephala) – gatunek średniej wielkości ptaka, jedynego przedstawiciela monotypowej rodziny gołogłowów (Pityriasidae)[a][6][7], enigmatyczny i rzadki mieszkaniec lasów deszczowych Borneo[8].
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Pokrewieństwo tego gatunku przez długi czas było dyskusyjne. Umieszczano go między innymi w rodzinach: Prionopidae (czołoczuby), Cracticidae (srokacze), Artamidae (ostroloty), Corvidae (krukowate)[9][10]. Według najnowszych badań najbliżej spokrewniony jest z paskownikami (Aegithinidae), z którymi tworzy takson siostrzany w stosunku do dzierzbików (Malaconotidae)[6]. Nie wyróżnia się podgatunków[7][11].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Gołogłów osiąga długość ciała 22–26 cm, oraz masę ciała 115–150 g[11]. Jest czarnym lub ciemnoszarym ptakiem, z czerwonymi udami i czerwoną głową, gardłem i szyją z szarymi pokrywami usznymi i pozbawionym piór, żółtym czubem. Na skrzydle występuje biała plama widoczna w locie, a samice mają także czerwone plamki po bokach ciała. Mają masywny, czarny, hakowato zakończony dziób i krótki ogon, nadający im krępy wygląd. Czub głowy pokrywają krótkie (3–4 mm) żółte lub koloru słomkowego wybrzuszenia skórne, wyglądające jak szczecina. Osobniki młodociane mają czarne uda, czerwone pokrywy uszne i obrączki oczne, kilka czerwonych piór na głowie i nierozwiniętą „szczecinę”[12].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Gołogłów jest hałaśliwym ptakiem, wydającym różnorodne odgłosy, wliczając w to przeraźliwe nosowe wycie, występujące na przemian z odgłosami szorstkimi, ćwierkaniem, gwizdaniem, chichotaniem[8][9].
Gołogłów żywi się głównie dużymi bezkręgowcami, szczególnie prostoskrzydłymi, straszykami, chrząszczami, motylami, cykadami, karaczanami, termitami, pająkami, na które poluje na drzewach. Żywi się także małymi kręgowcami i owocami[8][9].
Status[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje gołogłowa za gatunek narażony na wyginięcie (VU – vulnerable) od 2022 roku; wcześniej, od 1988 był uznawany za gatunek bliski zagrożenia (NT – near threatened). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale opisywany jest jako ptak rzadki. Trend liczebności populacji uznaje się za spadkowy ze względu na postępujące niszczenie lasów w obrębie zasięgu występowania[5].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Często stosowany był zapis: Pityriaseidae.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Pityriasis gymnocephala, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ E. Mayr & D. Amadon. A classification of Recent birds. „American Museum novitates”. 1496, s. 37, 1951. (ang.).
- ↑ Pityriasis, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2012-06-24] (ang.).
- ↑ Bristlehead (Pityriasis gymnocephala). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2012-06-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)]. (ang.).
- ↑ a b Pityriasis gymnocephala, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Pityriasidae Mayr & Amadon, 1951 - gołogłowy - Bristlehead (wersja: 2022-05-22). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-05-22].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Lyrebirds, scrubbirds, bowerbirds, Australasian wrens. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-19]. (ang.).
- ↑ a b c MacKinnon, John & Phillipps, Karen. (1993). A Field Guide to the Birds of Borneo, Sumatra, Java and Bali. OUP: Oxford. ISBN 0-19-854035-3.
- ↑ a b c Smythies, B.E. & Davison, G.W.H.: The Birds of Borneo. Kota Kinabalu: Natural History Publications (Borneo), 1999, s. 606–608. ISBN 983-812-028-6.
- ↑ Pityriaseidae – Bristlehead. [w:] Discover Life [on-line]. [dostęp 2022-01-06]. (ang.).
- ↑ a b F. Sheldon, R. Moyle: Bristlehead (Pityriasis gymnocephala). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2015. [dostęp 2015-05-25]. (ang.).
- ↑ S. Colenutt. Little known Oriental bird: Bornean Bristlehead. „Oriental Bird Club Bulletin”. 35, 2002. (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Zdjęcie samca
.jpg){kind=link}