Plac Żwirki i Wigury w Bielsku-Białej

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
plac Franciszka Żwirki
i Stanisława Wigury
Żywieckie Przedmieście
Ilustracja
Stara część placu
Państwo

 Polska

Miejscowość

Bielsko-Biała

Poprzednie nazwy

Gustav-Josephy-Platz
Plac Wyzwolenia
Goetheplatz

Położenie na mapie Bielska-Białej
Mapa konturowa Bielska-Białej, w centrum znajduje się punkt z opisem „plac Franciszka Żwirkii Stanisława Wigury”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „plac Franciszka Żwirkii Stanisława Wigury”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „plac Franciszka Żwirkii Stanisława Wigury”
Ziemia49°49′10,3″N 19°02′38,7″E/49,819532 19,044082

Plac Franciszka Żwirki i Stanisława Wiguryplac położony w śródmieściu Bielska-Białej, na historycznym Żywieckim Przedmieściu (w administracyjnej dzielnicy Śródmieście Bielsko), u zbiegu ulic Zamkowej, Partyzantów, Sukienniczej, Przekop i Władysława Sikorskiego. W swojej pierwotnej formie wytyczony został na przełomie XIX i XX wieku, obecny kształt uzyskał w 1974 roku po wyburzeniu zabudowy w północno-wschodniej części pierwotnego placu i wschodniej pierzei ulicy Zamkowej. Stara część placu pełni obecnie funkcję parkingu, nowa stanowi skwer z pomnikiem Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury. W osi północ–południe plac przecina czteropasmowa ulica Partyzantów, znajduje się tu przystanek autobusowy obsługiwany przez czternaście linii MZK Bielsko-Biała. Większość zachowanej zabudowy stanowią kamienice czynszowe z przełomu XIX i XX wieku, znajduje się tu również muzeum Stara Fabryka (dawne Muzeum Techniki i Włókiennictwa).

Historia[edytuj | edytuj kod]

Plac Żwirki i Wigury w okresie międzywojennym
Wyburzenia w rejonie placu w 1973, w głębi widoczny jeszcze pierwotny układ zabudowy od strony ulicy Zamkowej
Nowa część placu i czteropasmowa droga przelotowa

Obszar, na którym rozciąga się obecny plac, był do schyłku XIX wieku gęsto zabudowany. Trójkąt tworzony ulicami Graben (dziś Przekop), Schlossgraben (dziś Zamkowa) i Mänhardtgasse (dziś Sukiennicza) nazywany był Hirsewinkel (Kąt Hirsego), przepływała tędy odkryta Młynówka (Mühlgraben). Wyburzenia starej zabudowy połączone z przykryciem cieku wodnego rozpoczęły się w 1896 i były kontynuowane do 1908[1]. Powstał w ten sposób nowy plac miejski nazwany na cześć miejscowego fabrykanta i wieloletniego radnego miejskiego Gustava Josephy’ego[2]. Wykorzystywany był m.in. jako targ wyrobów drewnianych[1].

Po przyłączeniu miasta do Polski po I wojnie światowej plac przemianowano na Plac Wyzwolenia. Kolejna zmiana nazwy nastąpiła w 1933, gdy upamiętniono w ten sposób tragicznie zmarłych rok wcześniej lotników Franciszka Żwirkę i Stanisława Wigurę[2]. W 1939 administracja niemiecka dokonała zmiany nazwy na Goetheplatz, w 1945 powrócono do nazwy przedwojennej[3]. W latach 20. XX wieku plac został zakomponowany na nowo z wykorzystaniem koncepcji berlińskiego urbanisty Hermanna Jansena, centralną część przekształcono w skwer[4]. Równocześnie dokonano przełożenia linii tramwajowej z ulicy Pastornak (dziś 1 Maja) na Zamkową i Blichową (dziś Partyzantów). Na placu powstał nowy przystanek tramwajowy. Linię tramwajową zlikwidowano w 1971[5].

Wielkim przekształceniom plac uległ w latach 1973–1974, gdy za prezydentury Antoniego Kobieli przebudowano układ komunikacyjny śródmieścia, przecinając je w osi północ–południe przelotową czteropasmową drogą. Wiązało się to z wyburzeniami Bazarów Zamkowych, a także wielu kamienic przy ulicy Partyzantów i Zamkowej oraz północno-wschodniego i południowo-zachodniego narożnika placu Żwirki i Wigury. Pomiędzy pierwotnym placem, gmachem poczty, tyłami zabudowy ulicy 1 Maja oraz fabryką wchodzącą w skład Zakładów Przemysłu Włókienniczego „Bewelana” powstał rozległy skwer, który wlicza się dziś również do placu Żwirki i Wigury[6]. Pośrodku umieszczony został pomnik patronów w formie uproszczonego orła.

Zabudowa[edytuj | edytuj kod]

  • nr 1 – budynek wzniesiony po 1868 dla Gustava Juliusa Förstera, pierwotnie łączący funkcję mieszkalną i produkcyjną (tkalnia); w latach 80. XIX wieku przekształcona na cele wyłącznie mieszkalne[7]
  • nr 4 – kamienica Heinricha Rübnera z końca XIX wieku o skromnym detalu neorenesansowym, podwyższona o trzecie piętro w okresie międzywojennej[8]; na parterze znajduje się salon optyczny Piotra Kulki z tradycjami sięgającymi dwudziestolecia międzywojennego i zakład fotograficzny Leszka Krasnodębskiego założony w 1945
  • nr 9 – neobarokowa kamienica Edmunda Schimanka z 1909[9]
  • nr 12 – narożna secesyjno-neobarokowa kamienica Büttnera z 1905[9]
  • Zamkowa 8 (faktycznie część pierzei zachodniej placu) – kamienica w stylu neorenesansu francuskiego wzniesiona w 1897 dla restauratora Karla Mikscha zwanego Allegri[10]; z tyłów kamienicy wybiega ulica Schodowa mająca formę stromych schodów prowadzących na Stare Miasto
  • Sukiennicza 8-10 / Przekop 1 (południowo-wschodni narożnik placu) – dawna farbiarnia Franza Geyera, hala przylegająca do narożnika placu powstała w 1883; po 1945 część Zakładów Przemysłu Włókienniczego „Bewelana”, w latach 90. XX wieku obiekt przekształcono na cele handlowo-usługowe[11]
  • Stara Fabryka – dawna fabryka Karla Büttnera założona w 1868, hala przylegająca obecnie do placu powstała w dwóch etapach w latach 1900–1907; po 1945 część Zakładów Przemysłu Włókienniczego „Bewelana”, w 1983 przekształcona w siedzibę Muzeum Techniki i Włókiennictwa, od 2013 pod obecną nazwą[12]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Piotr Kenig, Wojciech Kominiak: Bielsko-Biała i okolice na dawnej pocztówce w czasach monarchii austro-węgierskiej. Wyd. II. Bielsko-Biała: WMW, 2008, s. 108. ISBN 978-83-915603-0-3.
  2. a b Ewa Janoszek, Wojciech Kominiak: Bielsko-Biała i okolice na dawnej pocztówce w czasach II Rzeczypospolitej. Bielsko-Biała: WMW, 2008, s. 223. ISBN 978-83-915603-1-0.
  3. Wojciech Dziubek, Wojciech Kominiak: Bielsko-Biała i okolice na dawnej pocztówce i fotografii w czasach II wojny światowej. Bielsko-Biała: beskidia.pl, 2021, s. 307. ISBN 978-83-953489-1-4.
  4. Ewa Janoszek, Wojciech Kominiak: Bielsko-Biała i okolice na dawnej pocztówce w czasach II Rzeczypospolitej. Bielsko-Biała: WMW, 2008, s. 118. ISBN 978-83-915603-1-0.
  5. Jerzy Polak: Historia komunikacji miejskiej w Bielsku-Białej. MZK w Bielsku-Białej. [dostęp 2022-05-17].
  6. Jacek Kachel: Od szlaków handlowych po autostrady. Zarys dziejów drogownictwa w Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Miejski Zarząd Dróg w Bielsku-Białej, 2020, s. 147–151. ISBN 978-83-956843-0-2.
  7. Wytwórnia sukna Gustava Förstera. Projekt BB. [dostęp 2022-05-17].
  8. Wojciech Dziubek, Wojciech Kominiak: Bielsko-Biała i okolice na dawnej pocztówce i fotografii w czasach II wojny światowej. Bielsko-Biała: beskidia.pl, 2021, s. 192. ISBN 978-83-953489-1-4.
  9. a b Piotr Kenig, Wojciech Kominiak: Bielsko-Biała i okolice na dawnej pocztówce w czasach monarchii austro-węgierskiej. Wyd. II. Bielsko-Biała: WMW, 2008, s. 106–107. ISBN 978-83-915603-0-3.
  10. Cudem ocalona kamienica. Projekt BB. [dostęp 2022-05-17].
  11. Ewa Janoszek: Architektura przemysłowa Bielska-Białej w latach 1806–1939. Bielsko-Biała: Urząd Miejski w Bielsku-Białej, 2008, s. 389, seria: Biblioteka Bielska-Białej. ISBN 978-83-60136-70-6.
  12. Stara Fabryka – historia. Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej. [dostęp 2022-05-17].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]