Plac Wolności w Bydgoszczy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Plac Wolności
Śródmieście
Ilustracja
Fragment pierzei północnej
Państwo

 Polska

Miejscowość

Bydgoszcz

Położenie na mapie Bydgoszczy
Mapa konturowa Bydgoszczy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Plac Wolności”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Plac Wolności”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Plac Wolności”
Ziemia53°07′37,2″N 18°00′21,5″E/53,127010 18,005960

Plac Wolności w Bydgoszczyplac położony w Bydgoszczy w Śródmieściu, przylegający do ul. Gdańskiej i parku im. Kazimierza Wielkiego.

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Plac Wolności stanowi reprezentacyjny salon bydgoskiego Śródmieścia, ubogacony przez neostylowe kamienice, zabytkowy kościół, pomniki i zieleń. Plac pełni funkcje rekreacyjne oraz jest miejscem, na którym odbywają się uroczystości podczas świąt państwowych z udziałem władz samorządowych i wojska.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Plac Wolności przed 1914 r.

Teren placu był dawniej częścią XVII-wiecznego ogrodu klasztornego sióstr Klarysek, podobnie jak dzisiejszy park Kazimierza Wielkiego. W 1835 roku bydgoskie Towarzystwo Upiększania Miasta założyło po wschodniej stronie ul. Gdańskiej szkółkę drzew, w której uprawiano okazy przeznaczone do zadrzewiania ulic[1]. W 1854 r. wytyczono pierwszy, jeszcze niezbyt duży plac zwany Placem Armatnim (niem. Kannonenplatz). W 1859 r. plac został powiększony od strony południowej oraz obsadzony zielenią oraz drzewami przez generała majora Helmuta Carla Christiana von Weltzien, który sfinansował całe przedsięwzięcie. W 1860 r. plac został nazwany jego imieniem (niem. Weltzienplatz). Szkółka drzew na placu funkcjonowała jeszcze przez kilkanaście lat, była jednak stopniowo pomniejszana o wydzielane z niej działki budowlane, na których wzniesiono czynszowe kamienice, gmach szkoły oraz kościół.

Pierwotnie duży, prostokątny plac przecięty był drogami, które dzieliły go na cztery kwartały. W 1873 r. południową część placu wydzielono dla budowy kościoła ewangelickiego pw. św. Piotra i Pawła[1]. Z kolei w 1893 r. na środku placu ustawiono pomnik cesarza Wilhelma I na koniu (w 1919 r. przeniesiony do Międzyrzecza)[1]. Później w 1904 r. na granicy placu z parkiem Miejskim (obecnie parkiem im. Kazimierza Wielkiego) powstała monumentalna fontanna-rzeźba Potop. Przez 40 lat była najatrakcyjniejszą rzeźbą miasta i symbolem Śródmieścia Bydgoszczy[1].

W okresie międzywojennym plac Wolności należał do najbardziej urokliwych i zadbanych miejsc w Bydgoszczy. Ozdabiano go dywanami z kwiatów. W 1938 r. wygląd placu uległ zmianie po przebudowie dokonanej według projektu inż. Stefana Pietrzaka. Teren przylegający do ul. Gdańskiej przekształcono na parking, a dalsza część uzyskała formę zieleńca łączącego się z parkiem im. Kazimierza Wielkiego[1].

W 1945 r. na środku placu stanął pomnik Wolności według projektu arch. Jana Kossowskiego ku czci żołnierzy radzieckich i polskich – wyzwolicieli miasta z hitlerowskiej okupacji. Monument przetrwał do czasów dzisiejszych, gdyż nie zrealizowano planów budowy okazałego pomnika Armii Czerwonej w miejscu kościoła św. Piotra i Pawła, bądź też na placu Teatralnym. Pomnik przebudowano w 1991 r. umieszczając tablicę o treści: „Civitas Bydgostiensis Libera”, a w 1995 r. brązową płaskorzeźbę (proj. Aleksander Dętkoś). Monument upamiętnia walkę Polaków o niepodległość oraz powrót Bydgoszczy do Polski 20 stycznia 1920 r.

17 czerwca 1984 członkowie opozycji solidarnościowej w ramach agitacji za bojkotem wyborów wypuścili na plac Wolności świnię, która miała na boku wypisane "Idę do wyborów"[2]. Gonione przez ZOMO zwierzę uciekło na ul. Śniadeckich i dopiero tam zostało skrępowane siatką[3].

Na placu planowana jest budowa podziemnego zbiornika retencyjnego[4][5], w tym celu w 2020 przygotowano zmianę planu zagospodarowania przestrzennego placu, przewidującą m.in. usunięcie miejsc parkingowych wzdłuż ulicy Gdańskiej[6] oraz postoju taksówek sprzed budynku liceum[7]. Zmiany proponowane przez Miejską Pracownię Urbanistyczną zmierzają w znacznej mierze do przywrócenia placowi XIX-wiecznego kształtu, w dużej mierze nawiązują do historycznego wyglądu tego miejsca i przewidują m.in. zwiększenie ilości zieleni oraz przesunięcie pomnika[8].

Zabudowa[edytuj | edytuj kod]

Plac Wolności od strony północnej otacza pierzeja wielkomiejskich kamienic, od południa zabytkowy neoromański kościół oraz najstarszy miejski park. Natomiast od zachodu graniczy z reprezentacyjną ulicą Gdańską. Od 2004 r. trwały prace przygotowawcze, które miały doprowadzić do odtworzenia fontanny Potop w historycznym kształcie, co nastąpiło w 2014. W latach 2009-2010 dokonano rewitalizacji placu poprzez wymianę nawierzchni alejek oraz konserwację zieleni.

Ważniejsze obiekty[edytuj | edytuj kod]

Obiekt Lata budowy Styl arch. Nr rej. zab. Uwagi Zdjęcie
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła 1872-1878 eklektyzm, neogotyk A/62 z 5.10.1971 Wzniesiony według projektu berlińskiego architekta Friedricha Adlera. W latach 1878-1945 zbór ewangelicko-unijny; w 1945 r. przekazany do użytku katolikom; od 1946 r. jest kościołem parafialnym; W ołtarzu głównym znajduje się obraz Niepokalane Poczęcie NMP (1850), autorstwa Maksymiliana Piotrowskiego, pochodzący z dawnego kościoła pojezuickiego.
Kamienica Plac Wolności 1 1896-1898 eklektyzm, neobarok A/243 z 20.10.1990 Jedno z najlepiej ocenianych dzieł Józefa Święcickiego, ikona architektury Bydgoszczy przełomu wieków. Budynek słynie z bogatego wystroju elewacji oraz wyszukanych form architektonicznych. Naroże stanowi wieża zwieńczona baniastym hełmem.
Kamienica Plac Wolności 3 1905 historyzm, secesja A/257/1 z 6.05.1991 Kamienica wzniesiona według projektu architekta Fritza Weidnera, o wystroju secesyjnym. W budynku przez 50 lat żył i pracował grafik i malarz Andrzej Nowacki (urodzony w Wilnie, zmarł w 1996 roku). Fakt ten upamiętnia znajdująca się na wysokości I piętra rzeźba Piotra Wagnera, przedstawiająca realistyczne, podarte dżinsy, co jest nawiązaniem do słynnego cyklu artysty „Udżinsowieni”[9]. Dekoracyjność budynku podkreśla szereg pięknych detali (np. maski kobiece i wizerunki sowy) oraz kute balustrady balkonów. W 2020 przeprowadzono remont charakterystycznej, zielonej elewacji[10].
Kamienica Plac Wolności 5 1880-1890 eklektyzm A/278/1 z 1.10.1991 Kamienica o wystroju eklektycznym.
Kamienica Plac Wolności 7 1939 modernizm Kamienica wzniesiona według projektu bydgoskiego architekta Jana Kossowskiego. Jest przykładem polskiego modernizmu z okresu międzywojennego. Pierwszym właścicielem budynku był projektant wnętrz i mebli Jakub Hechliński, m.in. autor wystroju kamienicy Carla Meinhardta. Elewacja obłożona jest białym kieleckim piaskowcem (jedyna kamienica w Bydgoszczy obłożona kamieniem), a przeszklony parter z filarami obłożonymi kolorowym stiukiem przeznaczony był pierwotnie dla potrzeb salonu samochodowego Chevroleta. W okresie PRL (do poł. l. 80.) w miejscu po salonie mieściła się kawiarnia "Magnolia" z muzyką na żywo (pianino), a następnie kwiaciarnia. Urodził się tu ks. Wacław Gieburowski, dyrygent Poznańskiego Chóru Katedralnego.

Od chwili oddania do użytku budynek nie przechodził istotnych zmian, w związku z czym zachowało się dużo detali, oryginalna stolarka okienna i luksfery na klatce schodowej. We wnętrzach zachowało się sporo stylowych elementów, np. klamki w estetyce art déco. Obiekt znajduje się w gminnej ewidencji zabytków[11].

I Liceum Ogólnokształcące 1876-1877 klasycyzm A/264/1 z 28.05.1991 Gmach szkolny zbudowany na siedzibę Niemieckiego Królewskiego Gimnazjum według projektu R. Oueissnera. W latach 1904-1905 przedłużono boczne skrzydło. W 1920 roku szkołę przekształcono na Państwowe Liceum Klasyczne, w 1938 roku na Państwowe Liceum i Gimnazjum, a po II wojnie światowej w I Liceum Ogólnokształcące w Bydgoszczy. Budynek w kształcie litery „L”, dwupiętrowy, zryzalitowany, mieszczący reprezentacyjne sale. Znajdująca się na zapleczu sala gimnastyczna z l. 60. XX w. w 2017 została wyburzona, a w jej miejsce kosztem blisko 11 mln zł od 2018 do lutego 2020 powstała nowa hala sportowa z boiskiem o powierzchni ok. 700 m kw. i trybuną na ponad 120 widzów[12], oddana do użytku 11 marca 2020[13]; pierwotnie zakładano oddanie jej do użytku jesienią 2019[14]. W 2021 oddano do użytku boisko z bezpieczną nawierzchnią[15].
pomnik Wolności 1945 funkcjonalizm Pomnik ku czci poległych żołnierzy radzieckich i polskich w czasie walk o wyzwolenie miasta w styczniu 1945 r., oraz upamiętniający powrót Bydgoszczy do Polski 20 stycznia 1920 r. Wzniesiony według projektu Jana Kossowskiego jako Pomnik Wdzięczności Żołnierzom Armii Czerwonej. Był w zamierzeniu obiektem tymczasowym, do czasu budowy godniejszego obiektu, do czego jednak nie doszło. W 1990 r. przemianowano go na Pomnik Wolności[16]
Fontanna Potop 1904 klasycyzm Jedna z najoryginalniejszych rzeźb w kraju, ozdoba Bydgoszczy w okresie międzywojennym. Powstała w 1904 r., jej autorem był berliński rzeźbiarz Ferdinand Lepcke, również autor bydgoskiej Łuczniczki. Trzyelementowa rzeźba przedstawiała ludzi i zwierzęta próbujące ratować się z biblijnego potopu. Oblewana była wodą z tryskającej fontanny, a jej wysokość dochodziła do 6 m. W 1943 r. hitlerowcy przetopili ją na cele wojenne. W l. 2009-2014cząwszy od 2004 r. rzeźba jest rekonstruowana.

W bezpośrednim sąsiedztwie placu, przy ul. Gimnazjalnej 2a, znajduje się neoklasycystyczna, trzykondygnacyjna kamienica wybudowana przed 1868 rokiem. Przed II wojną światową znajdowała się tu prywatna klinika dla osób nerwowo chorych, w czasie wojny szpital, natomiast za PRL - poradnia chorób płucnych z pracownią RTG. W 2012 większa część obiektu (oznaczona nr 2) z l. 1927-1928, mieszcząca przed wojną lecznicę i mieszkanie dra Jana Króla[17], została zakupiona przez samorząd woj. kujawsko-pomorskiego i przekazana Kujawsko-Pomorskiemu Funduszowi Pożyczkowemu, po czym przeszła remont. W 2015 Fundusz otworzył tu Regionalny Inkubator Przedsiębiorczości z biurami i salami konferencyjnymi. W 2019 samorząd wykupił resztę budynku (nr 2a), znajdującą się w narożniku posesji. Elewację budynku zdobi loggia z kolumnami. W oknach zachowały się fragmenty witraży, w sieni – posadzka w stylu art deco, a w salonie stare, przesuwane drzwi. W ogrodzie przy budynku zachowane balustrady i elementy niewielkiej fontanny, złożonej z wodotrysku w kształcie głowy lwa oraz kamiennej misy w formie muszli. Rośnie tu również pomnik przyrody - miłorząb japoński[18][19].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e Bręczewska-Kulesza Daria, Derkowska-Kostkowska Bogna, Wysocka A., [i inni]: Ulica Gdańska. Przewodnik historyczny. Bydgoszcz 2003
  2. według Wojciecha Borakiewicza Świnia paradowała w centrum Bydgoszczy. Ludzie poczuli się wolni napis brzmiał "Idę na pochód", a na drugim boku "PZPR"
  3. Bydgoskie miejsca Solidarności
  4. Starcie o kwiaciarnie na placu Wolności. Będą się musiały stamtąd wynieść
  5. Plac Wolności. Lokalizacja podziemnego zbiornika nie jest przesądzona
  6. Zmiany na placu Wolności. Radni Bydgoszczy zachwyceni, ale pojawiły się uwagi
  7. Plac Wolności w Bydgoszczy. Powrót do przeszłości. Zniknie parking i postój taksówek. Kwiaciarnie w nowej lokalizacji
  8. Plac Wolności w Bydgoszczy się zmieni. Będzie wyglądał podobnie jak dawniej
  9. Spodnie Andrzeja
  10. Kamienica z dżinsami w remoncie. Nowa elewacja na pl. Wolności
  11. Rio na pl. Wolności. Brazylijski lokal w Bydgoszczy
  12. Nowa hala na 400-lecie "jedynki". Budowa się rozkręca
  13. Hala sportowa przy "jedynce" otwarta. Cicha uroczystość
  14. Hala sportowa w I LO z datą otwarcia. Duże opóźnienie inwestycji
  15. Uczniowie I LO w Bydgoszczy rozpoczną rok szkolny na nowoczesnym boisku
  16. Błażejewski Krzysztof: Niewdzięczni bydgoszczanie. [w.] Kalendarz Bydgoski 2007
  17. Pół kamienicy w Bydgoszczy było po remoncie, pół nie. W końcu udało się dogadać
  18. Piotr Schutta "Uratują, ale tylko pół domu". Express Bydgoski 22 lipca 2014
  19. W połowie ładna, w połowie brzydka. Wkrótce ma wypięknieć cała

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Daria Bręczewska-Kulesza, Bogna Derkowska-Kostkowska, A. Wysocka, [i inni]: Ulica Gdańska. Przewodnik historyczny. Bydgoszcz 2003
  • Jerzy Derenda. Piękna stara Bydgoszcz – tom I z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Praca zbiorowa. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006
  • Jerzy Derenda. Bydgoszcz w blasku symboli – tom II z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2008
  • Iwona Jastrzębska-Puzowska: Od miasteczka do metropolii. Rozwój architektoniczny i urbanistyczny Bydgoszczy w latach 1850-1920
  • Marek Romaniuk: Pomnik konny cesarza Wilhelma I w Bydgoszczy. [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 4. Bydgoszcz 1999
  • Janusz Umiński: Bydgoszcz. Przewodnik: Bydgoszcz: Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy”, 1996
  • Dawid Urbański: Plac Wolności. [w:] Kalendarz Bydgoski 2012
Północna pierzeja placu Wolności
Północna pierzeja placu Wolności