Plac Zamkowy w Lublinie

plac Zamkowy

Stare Miasto
plac Zamkowy od strony wschodniej, 2009
Państwo	Polska
Miejscowość	Lublin
Położenie na mapie Lublina plac Zamkowy
Położenie na mapie Polski plac Zamkowy
Położenie na mapie województwa lubelskiego plac Zamkowy
51°15′02,0″N 22°34′12,0″E

Plac Zamkowy (pierwotnie pl. Zebrań Ludowych) – plac położony na terenie dzielnicy administracyjnej Stare Miasto w Lublinie, u stóp Wzgórza Zamkowego, poniżej Wzgórza Staromiejskiego.

Plac jest położony na podmokłych terenach, na których do 1942–1943 rozpościerała się lubelska dzielnica żydowska. Powstał on w 1954, pierwotnie służył jako reprezentacyjna przestrzeń publiczna, miejsce organizowania wydarzeń.

Historia

Od XVI w. do 1942–1943 w miejscu placu Zamkowego znajdowały się zabudowania dzielnicy żydowskiej. U wlotu ul. Kowalskiej zaczynała się ul. Szeroka, główna ulica żydowskiego Lublina. W latach 1942–1943 wszystkie te budynki zostały wyburzone.

13 stycznia 1954 Rada Ministrów PRL podjęła decyzję o zorganizowaniu w Lublinie X-lecia PKWN i uporządkowaniu tej części Podzamcza. Prace rozpoczęto w lutym; planowano je zakończyć 22 lipca. Polegały one na remoncie zamku, przetrasowaniu Wzgórza Zamkowego, wybudowaniu schodów prowadzących na zamek, płyty placu i rzędu kamienic otaczających plac od zachodu. Tak pisano o pracy załogi budowlanej:

Zaraz po przyjeździe stoczyła ona dramatyczną walkę z bagniskiem głębokości ośmiu metrów. Lubelska Starówka właściwie nie stoi, lecz pływa na żelbetowej płycie zanurzonej w torfowisku. Wpakowali w tę płytę 7 pociągów towarowych cementu (…), 2 pociągi żwiru i 150 ton żelaza

Lublin. 10 lat Polski Ludowej

Głównym projektantem placu był architekt Jerzy Brabander, a pomysłodawcą schodów był Bolesław Bierut. Prace budowlane sfotografował Edward Hartwig. Plac oddano do użytku 1 maja 1954.

Po 1973 rozpoczęto budowę al. Tysiąclecia, którą przeprowadzono bezpośrednio na północ od placu. Po jej drugiej stronie zorganizowano dworzec autobusowy, wyprowadzony z hal ustawionych na placu w 1954. 25 kwietnia 1991 Rada Miasta Lublin zmieniła uchwałą nazwę placu Zebrań Ludowych na plac Zamkowy.

Plan i zabudowa

Fragment zachodniej pierzei placu, 2011

Projektant nawiązał do barokowych założeń eliptycznych, a także do XVIII-wiecznej moskiewskiej koncepcji placu Festynów Ludowych. Plac ma plan owalny o kompozycji otwartej. Od strony zachodniej zamyka go łuk dziesięciu socrealistycznych budynków mieszkalnych Zjednoczenia Osiedli Robotniczych „Podzamcze”, a od strony wschodniej – zbocze Wzgórza Zamkowego.

Dziewięć kamienic wzniesionych na zachód od placu ma 3, a dziesiąta – 4 kondygnacje. Licząc od strony ul. Kowalskiej, budynki 1, 3, 5, 7, 9 i 10 są 5-osiowe, a budynki 2, 4, 6 i 8 – 3-osiowie. Wszystkie kamienice w pierwszej kondygnacji mają arkady. Ostatnia, najbliższa al. Tysiąclecia, ma portyk i balkon z balasową balustradą.

Po stronie wschodniej na Wzgórze Zamkowe wspinają się monumentalne, szerokie schody z pięcioma podestami. Wzdłuż schodów zbudowano balasowe balustrady, na których ustawiono dziesięć pojedynczych latarń. U dołu schodów, a także wzdłuż bocznych zejść z podestów, postawiono murki terenowe. Na murkach u dołu schodów znajduje się sześć podwójnych, kandelabrowych latarń. Schody wykonano z granitu strzegomskiego, a elementy dekoracyjne – z piaskowca.

Funkcja placu

Plac miał pełnić funkcje reprezentacyjne, a widownią dla wydarzeń organizowanych na placu miały być monumentalne schody. W 1995 wojewódzki konserwator zabytków w postanowieniu stwierdził: „podstawowa funkcja placu jako wewnętrzna, ogólnie dostępna przestrzeń miejska. Parkingowa funkcja placu jest funkcją dodatkową. Ruch pieszy i kołowy powinien być traktowany równorzędnie”. Konserwator wyliczył zastosowanie przestrzeni placu i jego okolic: „punkt ekspozycji Starego Miasta, Zamku i Wzgórza Zamkowego; okazjonalne organizowanie dużych zebrań publicznych; turystyczno-rekreacyjne funkcje terenów zielonych na stoku Wzgórza Zamkowego, intensywny ruch pieszy”. Na placu Zamkowym organizuje się imprezy, jednak głównie służy on jako parking.

Pomniki i upamiętnienia

Pomniki i upamiętnienia

Tablica upamiętniająca dzielnicę żydowską, 2016

Tablica upamiętniająca Widzącego z Lublina, 2016

Pomnik pamięci żołnierzy AK-WiN, 2008

„Symbol Lwowa”, w tle – zamek królewski, 2004

W 1986 po prawej stronie schodów prowadzących na zamek postawiono obelisk z tablicą przedstawiającą plan najstarszej części dzielnicy. W latach 90. we frontową ścianę kamienicy stojącej najbliżej al. Tysiąclecia wmurowano tablicę upamiętniającą Jakuba Izaaka Horowica (Widzącego z Lublina), który mieszkał przy ul. Szerokiej. W 1995 naprzeciwko tej kamienicy postawiono „Symbol Lwowa”, rzeźbę lwa upamiętniającą obrońców Lwowa z 1918 roku. Jest to kopia rzeźby znajdującej się na Cmentarzu Łyczakowskim. W 2003 obok kładki, po której przebiega ulica Zamkowa, umieszczono pomnik pamięci żołnierzy AK-WiN ze zgrupowania mjr. Hieronima Dekutowskiego ps. „Zapora”.

Linki zewnętrzne

• BartoszB. Gajdzik BartoszB., Budowa Placu Zamkowego w Lublinie, lata 50. (galeria zdjęć) [online], biblioteka.teatrnn.pl [dostęp 2017-03-28] .