Platan

Platan
	; Liść platana klonolistnego
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	srebrnikopodobne
Rząd	srebrnikowce
Rodzina	platanowate
Rodzaj	platan
	Nazwa systematyczna
	Platanus L.; Sp. Pl. 999. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Platanus orientalis
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Platan (Platanus L.) – rodzaj drzew należący do monotypowej rodziny platanowatych. Obejmuje 9 gatunków^[4]. Siedem gatunków występuje w Ameryce Północnej od Meksyku na południu (gdzie jest ich największe zróżnicowanie) po Ontario na północy. Jeden gatunek (platan wschodni) rośnie od południowo-wschodniej Europy po Himalaje, kolejny (Platanus kerrii) w Laosie i północnym Wietnamie^[4]^[5]. Drzewa te występują na terenach skalistych, często wzdłuż dolin rzecznych i strumieni oraz nad jeziorami^[6].

Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne, głównie w parkach i jako drzewa przyuliczne^[5]^[6]. Długą tradycję uprawy ma platan wschodni sadzony często w ogrodach w kulturze islamu oraz na placach w centrach miejscowości. Popularnie uprawiany jest mieszaniec platana wschodniego i zachodniego – platan klonolistny^[6]. Drewno platanów jest cenione jako surowiec do wyrobu oklein. Gatunki północnoamerykańskie wykorzystywane były także jako rośliny lecznicze przez Indian^[6].

Morfologia

Pokrój: Duże drzewa o rozłożystych koronach^[7], osiągające ponad 50 m wysokości^[6]. Ich charakterystyczną cechą jest łuszcząca się w postaci cienkich, ale rozległych płatków kora^[7]^[6]^[8], gładka i jasna (brązowa, szara do białawej)^[5]. Pędy i liście pokryte są kandelabrowo rozgałęzionymi^[8] i gwiazdkowatymi włoskami^[5].
Liście: Opadające zimą lub w porze suchej (rzadko częściowo zimozielone^[5]), skrętoległe. Blaszki 3- do 7-klapowych^[6]^[5], na brzegu gruczołowato ząbkowane^[8], podobne do liści klonu, duże (do ok. 30 cm długości). Ogonki liściowe długie, u nasady zgrubiałe, osłaniające pąk^[6]^[5] (rzadko pąk jest widoczny – P. kerri)^[8]. Przylistki szybko odpadające, łuskowate, obejmujące pędy^[8].
Kwiaty: Niepozorne i rozdzielnopłciowe, zebrane w osobne, choć podobne, męskie i żeńskie, kulisto-główkowate^[5] i długoszypułkowe kwiatostany^[8]. W jednym kwiatostanie złożonym powstaje zwykle od jednej do 5, rzadziej do 12 główek^[5]. Okwiat kwiatów męskich składa się z 3–4 drobnych działek kielicha i takiej samej liczby szczątkowych płatków korony. Rozwijają się w nich 3–4 pręciki o bardzo krótkich nitkach. Czasem w kwiatach męskich rozwija się szczątkowa zalążnia^[8]. Kwiaty żeńskie mają okwiat złożony tylko z 3–4 działek (korony brak). Zawierają 5–9 apokarpicznych słupków w 2 lub 3 okółkach^[8], zwieńczonych długim, czerwonym znamieniem^[6], poza tym czasem obecne są 3–4 prątniczki^[8].
Owoce: Jednonasienne niełupki wąskie i długie, zebrane w kuliste owocostany, które zwisają na długich szypułkach^[5]. Nasiona drobne, z cienką łupiną^[8].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z monotypowej rodziny platanowatych (Platanaceae), która wraz z siostrzaną rodziną srebrnikowatych (Proteaceae) wchodzi w skład rzędu srebrnikowców (Proteales), stanowiącego jedną ze starszych linii rozwojowych dwuliściennych właściwych^[2]. Dawniej była uznawana zwykle za blisko spokrewnioną z oczarowatymi Hamamelidaceae^[6].

Najstarsze ślady kopalne rodziny platanowatych pochodzą z wczesnej kredy i zaliczane są do rodzaju Platanocarpus^[2].

srebrnikowce

sabiowate Sabiaceae

lotosowate Nelumbonaceae

	srebrnikowate Proteaceae

	platanowate Platanaceae

Wykaz gatunków^[4]

Platanus gentryi Nixon & J.M.Poole
Platanus kerrii Gagnep.
Platanus lindeniana M.Martens & Galeotti
Platanus mexicana Moric. – platan meksykański
Platanus occidentalis L. – platan zachodni
Platanus orientalis L. – platan wschodni
Platanus racemosa Nutt. – platan kalifornijski
Platanus rzedowskii Nixon & J.M.Poole
Platanus wrightii S.Watson – platan arizoński
Platanus × hispanica Mill. ex Münchh. – platan klonolistny

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Proteales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-24] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
↑ ^a ^b ^c Platanus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-04-21].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Zhi-Yun Zhang, Nicholas J. Turland: Platanaceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-21].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 98. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG., GordonG. Cheers GordonG., SueS. Forrester SueS., DeniseD. Greig DeniseD., Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer Netherlands, 2009, s. 70. ISBN 978-1-4020-9609-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Proteales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-24] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].

[powo-4] Platanus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-04-21].

[china-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Zhi-Yun Zhang, Nicholas J. Turland: Platanaceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-21].

[philips-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 98. ISBN 0-333-73003-8.

[E-7] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG., GordonG. Cheers GordonG., SueS. Forrester SueS., DeniseD. Greig DeniseD., Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[armen-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer Netherlands, 2009, s. 70. ISBN 978-1-4020-9609-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]