Grzyby strzępkowe

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Pleśń)
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Pleśń na ścianach domu zalanego w wyniku huraganu Katrina (2005)
Fotografia poklatkowa gnijącej brzoskwini. Zdjęcia zostały zrobione na przestrzeni sześciu dni w odstępie 12-godzinnym
Pleśń pokrywająca truskawki

Grzyby strzępkowe, grzyby pleśniowe, potocznie pleśń – grzyby rosnące w postaci wielokomórkowych włókien zwanych strzępkami, w odróżnieniu od drożdży, które są grzybami jednokomórkowymi[1].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Grzyby strzępkowe są szeroko rozprzestrzenione. Występują w glebie, wodzie i na materiałach pochodzenia organicznego, a ich zarodniki znajdują się w powietrzu i na powierzchniach wszelkiego rodzaju materiałów, również nieorganicznych i syntetycznych[2]. Są wśród nich zarówno saprotrofy odżywiające się martwą materią organiczną, jak i pasożyty rozwijające się na żywych organizmach. Mają niewielkie wymagania pokarmowe, dzięki czemu opanowały niemal każdą niszę ekologiczną. Występują także w mieszkaniach i innych konstrukcjach budowlanych[3].

Najczęściej występującymi gatunkami grzybów strzępkowych są: Cladosporium, Penicillium, Alternaria i Aspergillus, a w dalszej kolejności Fusarium, Acremonium, Trichoderma, Botrytis, Mucor, Scopulariopsis i Trichotecium. W pomieszczeniach silnie zawilgoconych dominuje gatunek Stachybotrys chartarum powodujący powstawanie czarnych plam i wykwitów. Grzyby strzępkowe należą do dwóch dużych klas grzybów: do workowców (Ascomycota) i sprzężniaków (Zygomycota)[2].

Grzyby strzępkowe tworzą wielokomórkowe, nitkowate, proste lub rozgałęzione strzępki przerastające podłoże[2]. Strzępki zwykle są podzielone septami, ale są wśród grzybów strzępkowych także komórczaki o strzępkach niepodzielonych septami. Ich ściana komórkowa zbudowana jest z chityny, glukanu, lipidów i białek. Rosną na długość przez przyrastanie szczytowych części strzępek. Rozmnażają się bezpłciowo przez zarodniki wytwarzane na konidioforach lub w zarodniach, a także płciowo przez gamety. Większość gatunków to mezofile, dla których optymalna temperatura rozwoju wynosi 20–35 °C, ale są też psychrofile i termofile rozwijające się w temperaturze od -10 do 55 °C. Optymalne pH wynosi 3–5,5, ale niektóre gatunki mogą się rozwijać przy pH od 1,5 do 10. Minimalna zawartość wody w pożywce to 11–14%[4].

Większość grzybów strzępkowych to oligotrofy mogące się rozwijać na podłożu o bardzo niewielkiej ilości substancji odżywczych. Wytwarzają liczne enzymy mogące trawić nawet tak trudne do strawienia substancje organiczne jak np. celuloza czy lignina. Azot mogą przyswajać zarówno w postaci soli azotowych, jak również oddzielać go od występujących w związkach nieorganicznych soli amonowych. Nie wymagają witamin, gdyż same je wytwarzają, potrzebują natomiast pierwiastków chemicznych; fosforu, potasu, magnezu, wapnia, siarki, miedzi, manganu, sodu, cynku, ale te zazwyczaj występują w środowisku w wystarczających ilościach. Większość gatunków to tlenowce, mogące się rozwijać tylko przy dostępie tlenu, ale ich zarodniki i chlamydospory mogą przetrwać w warunkach beztlenowych. Są też gatunki beztlenowe, np. Fusarium oxysporum[2].

Szkodliwość dla zdrowia[edytuj | edytuj kod]

Niektóre gatunki grzybów strzępkowych to grzyby chorobotwórcze wywołujące choroby roślin, zwierząt i ludzi[5]. Oddychanie powietrzem zawierającym duże ilości grzybów strzępkowych powoduje alergie, głównie nieżyt błony śluzowej nosa, astmę oskrzelową lub zapalenie pęcherzyków płucnych. U osób o niskiej odporności może spowodować aspergilozę płuc, a także zmiany kancerogenne i neurotoksyczne[3]. Strzępki pleśni wytwarzają mykotoksyny należące do grupy najgroźniejszych czynników rakotwórczych i mutagennych. Nie wolno więc zjadać produktów, na których samoistnie pojawiła się pleśń[6][7]. Grzyby strzępkowe powodują także pleśnienie owoców i nasion[4].

W ramach projektu badawczego Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ustalono, że zamieszkiwanie w zagrzybiałym mieszkaniu może negatywnie wpływać na układ nerwowy, układ odpornościowy, wywoływać ból gardła, zmęczenie oraz objawy alergii ze strony układu oddechowego, jak również sprzyja podwyższonemu ryzyku depresji[8].

Grzyby strzępkowe w budownictwie[edytuj | edytuj kod]

Około 107 gatunków grzybów strzępkowych może rozwijać się na materiałach budowlanych[9]. Badania przeprowadzone przez Politechnikę Łódzką wykazały, że rozwijają się one na większości badanych materiałów budowlanych, wykończeniowych i termoizolacyjnych, ale najczęściej na materiałach pochodzenia organicznego, zawierających celulozę lub białka (drewno, tapety i pokrycia tapicerskie, płyty gipsowo-kartonowe). Materiały nieorganiczne (np. zaprawa tynkarska, gips, cement) stanowią dla grzybów strzępkowych podłoże niekorzystne, ale na nich również mogą się one rozwijać w warunkach dużej wilgotności i pokrycia ich nawet niewielką ilością substancji organicznej pochodzącej np. z kurzu domowego lub innych zabrudzeń. Główną przyczyną ich rozwoju jest wilgoć spowodowana złą izolacją przeciwwilgociową ścian i fundamentów, nieszczelnymi pokryciami dachowymi, wadliwym ociepleniem, niedogrzaniem mieszkań, brakiem wentylacji lub jej niską skutecznością. W warunkach dużej wilgotności grzyby strzępkowe mogą rozwijać się praktycznie na wszystkich materiałach budowlanych. Podczas rozwoju wytwarzają kwasy organiczne, m.in.: cytrynowy, jabłkowy, itakonowy, mlekowy, winowy, glukonowy, fumarowy, szczawiowy, bursztynowy. Kwasy te powodują korozję materiałów. Dochodzi do reakcji chemicznych między kwasami a zawartymi w materiałach budowlanych nieorganicznymi minerałami zawierającymi pierwiastki Ca, Fe, Al, Mg, K, N. W rezultacie powstają ich rozpuszczalne w wodzie sole, które ulegają wypłukaniu, a materiały budowlane stają się mniej wytrzymałe, kruszą się i rozpadają. Również sole nierozpuszczalne, np. szczawian wapnia powodują uszkodzenie materiałów budowlanych. Spowodowana przez grzyby strzępkowe korozja elementów konstrukcyjnych wiele razy już doprowadziła do katastrof budowlanych. Grzyby strzępkowe z łatwością też zasiedlają powłoki malarskie zawierające organiczne dyspersje tworzyw sztucznych. Powłoki akrylowe zasiedlają tylko niektóre gatunki pleśni, np. Aureobasidium pullulans. Na powłokach emulsyjnych rozwijają się niektóre gatunki pleśni oraz sinic i bakterii. Strzępki grzybów pleśniowych wnikają w głąb powłok malarskich i tynków, co powoduje utratę ich spójności, odpadanie tynków, przebarwienia i kruszenie materiałów nieorganicznych pod powłokami[2].

Mieszkańcy zagrzybionych budynków cierpią na alergię i wiele innych chorób zwanych zespołem chorego budynku. Alergię wywołują głównie gatunki Penicillium chrysogenum, Penicillium expansum, Alternaria alternata, Cladosporium cladosporioides, Aspergillus flavus i Aspergillus niger. Rozwijające się na materiałach budowlanych grzyby strzępkowe tworzą groźne dla człowieka mykotoksyny, przy czym materiały budowlane są dla nich środowiskiem korzystniejszym do wytwarzania białek alergennych, niż używane w laboratoriach podłoża hodowlane. Na materiałach budowlanych wykryto 39 rodzajów białek alergennych wytwarzanych przez grzyby strzępkowe[2].

Badania przeprowadzone w 1998 r. w Polsce wykazały, że 25% mieszkań jest zagrzybionych[9]. Badania prowadzone w latach 1994–2001 wykazały wzrost ilości zagrzybionych mieszkań o 2,3%. Za przyczynę tego zjawiska upatruje się pogodę (wilgotne sezony jesieni i wiosny, łagodne zimy, liczne powodzie), przeprowadzane w budynkach zabiegi termomodernizacyjne, takie jak montaż podzielników ciepła i wymiana stolarki okiennej na szczelną (co pogarsza wentylację i zwiększa wilgotność). Głównym źródłem grzybów strzępkowych w budynkach jest powietrze atmosferyczne i kurz domowy, ale grzyby strzępkowe występują także w wytwarzanych w fabrykach materiałach budowlanych takich jak styropian, cement, cegły i inne[2].

Wykorzystanie[edytuj | edytuj kod]

Liczne gatunki grzybów strzępkowych w przemyśle są używane do wytwarzania różnego rodzaju związków organicznych. Przy ich wykorzystaniu wytwarza się między innymi:

Niektóre gatunki grzybów strzępkowych są wykorzystywane do oczyszczania i biodegradacji ścieków; na przykład kropidlak żółty, kropidlak czarny i Rhizopus oligosporus są wykorzystywane do biodegradacji ścieków przemysłu ziemniaczanego z równoczesną produkcją masy pleśniowej na paszę dla zwierząt[11].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Moore D, Robson GD, Trinci A.P., Century Guidebook to Fungi (1st ed.), Cambridge University Press, 2011, ISBN 978-0521186957.
  2. ↑ a b c d e f g Beata Gutarowska, Grzyby strzępkowe zasiedlające materiały budowlane. Wzrost oraz produkcja mikotoksyn i alergenów, [w:] Politechnika Łódzka. Zeszyty naukowe nr 1074 [online] [dostęp 2020-08-22].
  3. ↑ a b Anna Chróst, Grzyby pleśniowe w środowisku człowieka – zagrożenie i skutki zdrowotne, „Med. dośw. mirobiol.” (68), 2016, s. 135–150.
  4. ↑ a b c Mikrobiologia żywności. Grzyby mikroskopowe stosowane w procesach przemysłowych technologii żywności [dostęp 2020-08-22].
  5. ↑ Grzyby chorobotwórcze oraz grzybice ludzi i zwierząt, „Wiadomości Parazytologiczne”, 53 (suplement), 2007.
  6. ↑ Skażenie środowiska, pleśnie i ich wpływ na zdrowie oraz rozwój chorób grzybiczych. [dostęp 2011-01-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-21)].
  7. ↑ Żywienie, diety, odchudzanie, kalorie, informacje, kalkulatory, forum dysk... [dostęp 2020-08-22] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-30].
  8. ↑ Domowa pleśń sprzyja depresji., 1.09.2007, osesek.pl.
  9. ↑ a b B. Zyska, Zagrożenia biologiczne w budynku, Warszawa: Wyd. Arkady, 1999.
  10. ↑ A. Barry, A. Tamime, Technology of Cheesemaking [dostęp 2020-10-20] (ang.).
  11. ↑ Jacek Nowak, Barbara Górna, Włodzimierz Nowak, Wykorzystanie grzybów strzępkowych do biodegradacji ścieków z przemysłu ziemniaczanego z równoczesną produkcją masy pleśniowej na cele paszowe, „ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość”, 6 (91), 2013, s. 191–203 [dostęp 2020-08-22].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Grzyby_strzępkowe&oldid=69339949”