Podlaska Brygada Kawalerii

Podlaska Brygada Kawalerii
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1937
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Podlaska
Tradycje
Rodowód	Brygada Kawalerii „Białystok”
Dowódcy
Ostatni	gen. bryg. Ludwik Kmicic-Skrzyński
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Białystok
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	Samodzielna Grupa Operacyjna „Narew”

Podlaska BK w 1938

Podlaska Brygada Kawalerii (Podl. BK) – wielka jednostka kawalerii Wojska Polskiego.

Formowanie i zmiany organizacyjne

W lutym 1929 sformowana została Brygada Kawalerii „Białystok”. W jej skład włączony został 10 pułk Ułanów Litewskich z XVIII Brygady Kawalerii oraz 1 pułk Ułanów Krechowieckich i 9 pułk strzelców konnych z XI Brygady Kawalerii, a także 14 dywizjon artylerii konnej i szwadron pionierów z 1 Dywizji Kawalerii. Do lata 1930 w składzie brygady znajdował się także 1 szwadron samochodów pancernych w Białymstoku (przy 10 puł)

1 kwietnia 1937 roku Brygada Kawalerii „Białystok” przemianowana została w Podlaską Brygadę Kawalerii. Dowódcy brygady podporządkowany został 5 pułk Ułanów Zasławskich z XII Brygady Kawalerii. Jednocześnie 1 pułk Ułanów Krechowieckich podporządkowany został dowódcy Suwalskiej Brygady Kawalerii. W tym samym roku utworzony został 10 szwadron łączności.

Organizacja pokojowa brygady w latach 1937-1939

• Dowództwo Podlaskiej Brygady Kawalerii w Białymstoku
• 5 pułk Ułanów Zasławskich w Ostrołęce
• 10 pułk Ułanów Litewskich w Białymstoku
• 9 pułk strzelców konnych im. Kazimierza Pułaskiego w Grajewie
• 14 dywizjon artylerii konnej w Białymstoku
• 1 szwadron pionierów w Białymstoku
• 10 szwadron łączności w Białymstoku

Pokojowa obsada personalna dowództwa

Dowódcy brygady

• płk dypl. kaw. / gen. bryg. Ludwik Kmicic-Skrzyński (2 III 1929 - IX 1939)

Szefowie sztabu

• mjr dypl. kaw. Zygmunt Wołowski (IV 1929 – III 1930 → zastępca dowódcy 21 puł)
• rtm. dypl. Stanisław Leon Bartlitz (III 1930 – III 1932 → Sztab Główny)
• mjr dypl. kaw. Franciszek Stachowicz (III 1932 - IV 1934 → wykładowca CWPiech.)
• mjr dypl. kaw. Józef Sienkiewicz (od IV 1934)
• mjr dypl. kaw. Juliusz Szychiewicz (1937 - IX 1939)

Oficerowie sztabu

• rtm. Jan Feliks Zarzycki (27 IV 1929 - 20 IX 1930 → p.o. kwatermistrza 10 puł)
• por. dypl. kaw. Kazimierz Wiesław Ojrzyński (1 XI 1930 - 1 XI 1932 → 10 p.uł.)
• rtm. dypl. Michał Kłopotowski (1 XI 1932 - 26 I 1934 → szef sztabu 6 SBK)
• rtm. dypl. Józef Sienkiewicz (1 X 1933 - IV 1934 → szef sztabu BK „Białystok”)

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku

• dowódca brygady – gen. bryg. Ludwik Kmicic-Skrzyński
• szef sztabu – mjr dypl. Juliusz Szychiewicz
• I oficer sztabu – kpt. dypl. art. Stanisław Burhardt
• II oficer sztabu – rtm. adm. (kaw.) Jan Juszkiewicz
• dowódca łączności – kpt. łączn. Jerzy Sowiński
• oficer intendentury – kpt. int. Józef Dąbrowski

Udział w wojnie obronnej 1939

Podlaska Brygada Kawalerii pod dowództwem gen. bryg. Ludwika Kmicica-Skrzyńskiego wchodziła w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew” generała brygady Czesława Młota-Fijałkowskiego. 2 września zakończyła koncentrację, wysuwając część szwadronów do rejonu m. Grabowo. Do 3 września miała ograniczony kontakt z nieprzyjacielem, ubezpieczając kierunek na Łomżę i Nowogród oraz wykonując tylko ograniczone wypady na stronę niemiecką.

Wypady brygady na terytorium Prus Wschodnich

Po raz pierwszy brygada zorganizowała wypad na teren Prus Wschodnich nocy z 2 na 3 września. Do wykonania działań rozpoznawczych wyznaczono dwa szwadrony 10 pułku ułanów. Walczono tam z oddziałami Landwehry, wspartymi plutonami artylerii. W tym samym czasie pododdziały 5 pułku ułanów i szwadronu kolarzy brygady wykonały uderzenia pomocnicze na niemieckie placówki graniczne.

3 września dowódca SGO „Narew” gen. Czesław Młot-Fijałkowski zarządził wypad całością sił brygady. Brygada o świcie 4 września weszła do działania z rejonu Milewo – Glinki w kierunku na Białą. Siły główne brygady maszerowały po osi Glinki – Sokoły – Kózki – Biała. Kolumna wschodnia w składzie 9 pułk strzelców konnych wraz ze szwadronem TK, wsparta baterią 14 dywizjonu artylerii konnej rozpoznawała po osi Brzózki Wielkie – Brzózki Małe – Ostra Góra. Po przekroczeniu granicy napotkano opór niemieckiej piechoty. W odległości około 2 km od granicy obie kolumny zostały zatrzymane ogniem ckm i artylerii strzelającej z rejonu Kowalewa. Około 13.00 dowódca brygady wprowadził do walki odwodowy 10 pułk ułanów z zadaniem opanowania Kowalewa. Natarcie brygady nie osiągnęło do wieczora nakazanych celów, a oddziały wróciły o rejonu Chełsty – Brzeźno – Grabowo.

Działania nad Narwią

W nocy z 3 na 4 września wycofała się nad dolną Narew. 5 września brygada odpoczywała w rejonie na północ od Stawisk. Wieczorem otrzymała rozkaz przemarszu w dwu etapach, poprzez Łomżę i Nowogród, do rejonu Nadbory. Przed odejściem, na przedpolu Narwi, miały zostać wykonane zniszczenia. W pierwszym etapie brygada miała osiągnąć rejon Stary Płock – Cwalony – Popki. 7 września brygada odpoczywała pod Nadborami, Gniazdowem i Lubotyniem. 8 września ruszyła na Ostrów Mazowiecką, aby wypadami atakować niemiecką Dywizję Pancerną „Kempf” gen. mjr. Wernera Kempfa, która w nocy z 6 na 7 września przełamała polską obronę pod Różanem i posuwała się szybko w kierunku Bugu. Dowódca SGO „Narew” wydał Podlaskiej Brygadzie Kawalerii rozkaz opóźniania jej marszu. Atak na Ostrów Mazowiecką został jednak wstrzymany.

Działania brygady na Brok

Rano 9 września dowódca brygady postanowił uderzyć kawalerią i zaimprowizowanym oddziałem piechoty mjra Strubla na Ostrów Mazowiecką. Jednak pod wpływem informacji uzyskanej od miejscowej ludności, postanowił uderzyć na Brok i zniszczyć most przez który Niemcy przeprawiają swoje wojska.

Około godziny 12.00 brygada wyruszyła w dwóch kolumnach z zadaniem zdobycia Broku przez działanie od wschodu i północy. 9 psk z baterią zabezpieczał tyły brygady, maszerującej na Brok w lasach na południowy wschód od rejonu m. Biel, od strony Ostrowi Mazowieckiej. O zmierzchu walka o Brok rozpoczął 10 pułk ułanów wzmocniony baterią 14 dywizjonu artylerii konnej i opanował wschodnią części miasteczka. Natarcie załamało się. W tym czasie gen. Ludwik Kmicic-Skrzyński otrzymał informację, że most jest zniszczony, a Niemcy przeprawiają się na pontonach. W tej sytuacji dowódca brygady nie wprowadzał już do walki 5 pułk ułanów, a około godziny 22.00 powziął decyzję zaprzestania walki i wycofania się na Złotorię.

Działania odwrotowe

11 września brygada wycofywała się na południe od Zambrowa. 12 września razem z Suwalską Brygadą Kawalerii utworzyła grupę gen. Zygmunta Podhorskiego. Następnie po wejściu do Domanowa została zaatakowana z dwóch stron przez niemieckie oddziały pancerne. Wytrzymała ten atak, a następnie zmniejszona do rozmiarów dwóch pułków ruszyła na północny wschód do Białowieży. 10. Pułk Ułanów Litewskich pod wsią Mienia natknął się na Niemców, uchylił się od walki i oderwał od Brygady, dalej przebijając się na własną rękę do Białowieży. 16 września Brygada dotarła do Puszczy Białowieskiej i zbierały się w rejonie wsi Eliaszuki. Następnie resztki jej oddziałów weszły w skład Dywizji Kawalerii „Zaza”. Ostatnie walki toczyły one z wojskami radzieckimi i niemieckimi w składzie SGO „Polesie”. Skapitulowały wraz z resztą zgrupowania 6 października.

Obsada personalna Podlaskiej Brygady Kawalerii we wrześniu 1939 roku

• dowódca brygady – gen. bryg. Ludwik Kmicic-Skrzyński
• oficer ordynansowy – por. rez. kaw. Zygmunt Przyrembel
• szef sztabu – mjr dypl. Juliusz Szychiewicz
• oficer operacyjny – kpt. dypl. Stanisław Burhardt
• pomocnik oficera operacyjnego – kpt. art. Anatol Sawicki
• oficer informacyjny – rtm. Stefan Majchrowski
• szef łączności – kpt. łączn. Jerzy Sowiński
• kwatermistrz – rtm. dypl. Eugeniusz Czarnecki † 13 IX 1939
• pomocnik kwatermistrza – rtm. kontr. Jan Zwaryczuk (od 13 IX 1939 kwatermistrz)
• szef intendentury – kpt. int. Józef Dąbrowski
• naczelny lekarz – mjr lek. Michał Borajkiewicz
• naczelny lekarz weterynarii – mjr lek. wet. Czesław Wikiel
• kapelan – ks. kapelan rez. Wiktor Judycki
• komendant Kwatery Głównej – rtm. w st. spocz. Władysław Jan Prus-Olszowski

Organizacja wojenna Podlaskiej Brygady Kawalerii we wrześniu 1939 roku

• Dowództwo Podlaskiej Brygady Kawalerii
• 5 pułk Ułanów Zasławskich – dowódca płk Stefan Chomicz
• 10 pułk Ułanów Litewskich – dowódca ppłk Kazimierz Karol Busler
• 9 pułk strzelców konnych – dowódca płk Tadeusz Antoni Falewicz
• 14 dywizjon artylerii konnej – dowódca ppłk dypl. Tadeusz Żyborski
• 32 dywizjon pancerny – dowódca mjr Stanisław Szostak
• bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa nr 94 – dowódca ppor. Józef Musiał
• szwadron kolarzy nr 10 – dowódca ppor. Marian Aleksander Jurecki
• szwadron pionierów nr 1 – dowódca rtm. Henryk Szela
• szwadron łączności nr 10 – dowódca kpt. Jan Anatol Jurewicz
• samodzielny pluton karabinów maszynowych nr 10 – dowódca ppor. Tadeusz Rojkiewicz
• pluton konny żandarmerii nr 10 – dowódca kpt. Michał Łotecki
• poczta polowa nr 190
• sąd polowy nr 50 – szef kpt. Stanisław Łebiński
• drużyna parkowa uzbrojenia nr 343
• park intendentury nr 343
• 90 pluton sanitarny konny – dowódca kpt. dr Stanisław Wojciechowski
• zgrupowanie taborów – dowódca rtm. w st. spocz. Wilhelm Wilczyński
  • kolumna taborowa kawalerii nr 353 – dowódca por. rez. Mroczkowski
  • kolumna taborowa kawalerii nr 354 – dowódca ppor. rez. Jan Skarżyński
  • kolumna taborowa kawalerii nr 355 – dowódca NN
  • kolumna taborowa kawalerii nr 356 – dowódca ppor. rez. Tadeusz Lubicz-Sadowski
  • kolumna taborowa kawalerii nr 357 – dowódca ppor. rez. Kalbarczyk
  • kolumna taborowa kawalerii nr 358 – dowódca NN
• warsztat taborowy nr 343 – dowódca NN
• szwadron sztabowy – dowódca por. rez. Edward Wacław Pińczuk

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Przemysław Dymek: Samodzielna Grupa Operacyjna „Narew” 1939 w polskiej historiografii wojskowej. Poznań: Wydawnictwo Sorus, 1999. ISBN 978-83-87133-54-2.
• Ludwik Głowacki, Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939, Wydawnictwo Lubelskie, wyd. II, Warszawa 1986, ​ISBN 83-222-0377-2​.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie : krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 7, Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939 : organizacja, działania bojowe, , uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. Warszawa : Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1975
• MirosławM. Giętkowski MirosławM., Artyleria konna Wojska Polskiego 1918-1939, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001, ISBN 83-7174-823-X, OCLC 69505837 .
• Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Kampania wrześniowa 1939. T. I/cz.2. Londyn: Instytut Historyczny im. gen Sikorskiego w Londynie.