Pogezania
| |
| Państwa | |
|---|---|
| Stolica | |
| Ważniejsze miejscowości | |
Pogezania (niem. Pogesanien, prus. *Pagude) – kraina historyczna oraz dawne terytorium plemienne Prus istniejące do XIII wieku.
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
Nazwę Pogezania wywodzi się od zrekonstruowanego pruskiego słowa *Pagude, oznaczającego "kraj krzewów"[1].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Pogezania sąsiadowała z Pomezanią, Sasinią, Galindią, Barcją, Warmią i Pomorzem Gdańskim. Region ten rozciągał się od rzeki Nogat aż do Łyny i był oddzielony na wschodzie od Pomezanii m.in. jeziorami Piniewo i Sambród oraz położonym na wschód od nich i na południe od wsi Sambród zwartym kompleksem leśnym[2]. Obecnie region ten znajduje się w całości na terenie województwa warmińsko-mazurskiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W V–IX wieku tereny te zasiedlili Prusowie[3]. W VIII w. duńscy wikingowie stworzyli tu emporium handlowe – Truso[4]. W XII i XIII wieku w Pogezanii istniały ziemie: Pogyzan, Glottowia, Zambroch, Passaluc, Drusen, Wurmedyten i Gudikus. Ta ostatnia obejmowała obszar na wschód od rzeki Pasłęki do środkowej Łyny, więc tereny na północny-zachód od dzisiejszego Olsztyna[1][5].
W trakcie podbojów Prus przez Zakon Krzyżacki, Pogezanie stawiali zacięty opór. W 1239 r. zostali podbici w trakcie wyprawy z udziałem księcia Ottona z Brunszwiku. Pogezanie brali udział w obu wielkich powstaniach pruskich oraz w powstaniu w 1278 roku, po którym przestali istnieć w wyniku represji krzyżackich, kiedy to plemię z wyjątkiem nielicznych, którzy schronili się na Litwie w okolicach zamku Grodno, zostało wybite lub wzięte do niewoli[6]. Po zdławieniu wielkiego powstania Prusów (1260-1276) obszar Pogezanii stał się miejscem ożywionej działalności kolonizacyjnej zakonu.
Niewielka część pruskiej Pogezanii (ziemia Gudikus) weszła w skład komornictwa olsztyńskiego w biskupiej Warmii. Pozostała, większa część znalazła się w obrębie komturii elbląskiej.
Po II pokoju toruńskim w 1466 r. niewielka północna część Pogezanii obejmująca miasto Elbląg weszła w skład województwa malborskiego I Rzeczypospolitej (Prusy Królewskie), a reszta, znana jako Hockerlandia (od imienia legendarnego księcia pruskiego Hoggo), pozostała w obrębie państwa pruskiego w okręgu Prusy Górne.
Miasta[edytuj | edytuj kod]
Do miast leżących współcześnie na terenie Pogezanii należą:
| Lp. | Miasto | Populacja | Powierzchnia |
|---|---|---|---|
| 1. |  Elbląg
|
117 952 | 79,82 km² |
| 2. |  Morąg
|
14 042 | 6,11 km² |
| 3. |  Pasłęk
|
12 298 | 10,63 km² |
| 4. |  Dobre Miasto
|
10 239 | 4,86 km² |
| 5. |  Orneta
|
8924 | 9,63 km² |
| 6. |  Tolkmicko[a][7]
|
2731 | 2,29 km² |
| 7. |  Miłakowo
|
2609 | 8,76 km² |
| 8. |  Młynary
|
1792 | 2,76 km² |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Miasto leży na pograniczu Warmii plemiennej i Pogezanii.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Pogezanie, Encyklopedia Warmii i Mazur [dostęp 2022-08-02] (pol.).
- ↑ Pruthenia Society, Seweryn Szczepanski, Pruthenia Yearbook, vol 6: 2011 [dostęp 2019-08-29] (ang.).
- ↑ Pogezania, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-08-03].
- ↑ Marek F. Jagodziński Truso. Między Weonodlandem a Witlandem, wyd. Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, 2010
- ↑ Grzegorz Białuński Pruskie związki terytorialno-osadnicze w dorzeczu środkowej Łyny w XIII wieku, Komunikaty Warmińsko-Mazurskie nr 1, 2004, str. 3-17
- ↑ Piotr z Dusburga: Kronika Ziemi Pruskiej. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2004, s. 150. ISBN 83-231-1744-6.
- ↑ Tolkmicko do 1945 r. - Historia Wysoczyzny Elbląskiej, www.historia-wyzynaelblaska.pl [dostęp 2022-08-08].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Pogezania, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 497.